آثار ذكر در سازندگي روحي

[hosin65]

آثار ذكر در سازندگي روحي و اخلاقي

آثار ذكر در سازندگي روحي و اخلاقي

نويسنده : اسماعيل نساجي زواره



آدرس مطلب : نشريه مكتب اسلام ، سال 43 ، شمارة يك ، فروردين 82



چکيده :



يكي از زيباترين جلوه هاي ارتباط عاشقانه با خدا و اساسي ترين راه هاي سير و سلوك ، ذكر است؛ يعني مترنّم بودن زبان و قلب انسان به اسماء حُسناي الهي و شاداب نگه داشتن گل روح در زيرباران ياد حق.



ذكرخدا، از يادبردن هستي محدود خويش در رهگذر ياد اسماي الهي است و تداوم و استمرار آن زنگار گناهان را از روي دل مي زدايد؛ زيرا غفلت و فراموشي حق تعالي ، ساحت دل را مكدّر مي كند.



ذكرخدا ارتباط معنوي عبد سالك با ربّ مالك است و اين انسان است كه نبايد خود را وقف زندگي مادي كند و مقصد را درخود و دنياي خود محدود سازد، بلكه بايد خود را براي سفر پرفراز و نشيب ابدّيت آماده و مهيّا كند.



درمجموع ذكر خداوند آثار و ثمرات اعجاب آور و باشكوهي دارد كه هريك از آنها در سازندگي روحي و اخلاقي انسان تأثير به سزايي دارد. اين آثار عبارتنداز:



1- ياد خدا نسبت به بنده



اولين اثر ياد خدا اين است كه خداي متعال نيز انسان را ياد مي كند. «مرا يادكنيد تا شمارا يادكنم ». از اينكه دراين آية شريفه ياد خداوند متعال ، منوط به يادكردن بنده شمرده شده است، يك نكتة دقيق فهميده مي شود و آن عبارت است از تصور دونوع ذكر از طرف خدا؛ الف : ذكر عامّ ب: ذكرخاصّ.



ذكر عامّ عبارت از هدايت عام الهي است كه شامل تمام موجودات مي باشد و اختصاص به گروه خاصي ندارد و شاهد آن آثار ذكر عام الهي در پهنة گيتي مي باشد. و آن اعطاي مواهب و عطاياي گوناگون خداوند به تمام ممكنات مي باشد و اين ياد همگاني كه فيض مستمرالهي است ، هرگزقطع نمي شود. اما ذكرخاص به بندگان خاص و ذاكر تعلق دارد و يك نوع توجه و لطف از جانب خداوند متعال.



2- روشني دل



خداوند؛ ذكرخويش راموجب نوراني شدن وبيداري دل ها مي داند. مردن دل وافسردگي ازهولناك ترين سيه روزي هاست.



يكي از موثرترين عوامل علاج مرگ دل و احياي دوبارة آن، پناه بردن به ذكر خداست؛ ذكرحق نور است و مداومت درآن ، قلب را از تاريكي و نااميدي و قساوت نجات مي دهد؛ شفافيّت و لطافت و درك و شور و عشق به آن مي بخشد و گرمي و تپش و نشاط تازه در آن مي دمد.







3- آرامش قلب



سومين اثري كه براي يادخدا بيان مي شود آرامش دل آدمي است. به تعبير قرآن طمأنينه و سكون قلب از جمله آثار مستقيم ياد خداست. كساني كه ايمان آورده اند و دل هايشان به ياد خداست، بدانيد تنها با ياد خدا دل ها آرام مي گيرد.



ياد خدا داروي معنوي اضطراب و افسردگي است كه ازنظر روانشناسي علل آن ترس، آيندة مبهم، نگراني از شكست خوردن ، ترس از بيماري ها و نگراني از عوامل طبيعي مي باشد. قرآن مجيد تنها نسخة شفابخش اضطراب را ياد خدا مي داند و تنها پاسخ نداي فطرت را ذكر خدا مي بيند. ولي مقصود ذكر قلبي است نه ذكر زباني؛ زيرا قرآن كريم آن ذكر زباني را كه با ذكر قلبي همراه نيست ، ممدوح نمي شمارد بلكه مذموم مي داند. در بارة نماز مي فرمايد: «نماز را با ياد من اقامه كن». و در سورة ماعون مي فرمايد: «واي برنمازگزاراني كه از نمازشان غافل اند.» معلوم مي شود اگر كسي نماز بخواند، هرچند كه ذكر خدا برزبانش جاري است ولي غافل باشد و نداند چه مي گويد ، كارش زار است.



4- خشيت و ترس از خدا



ازجمله آثار يادخدا براي مومنان ، خداترسي و خشيت مي باشد. قرآن دراين زمينه مي فرمايد: «تنها مومنان هستند كه هرگاه يادخدا به ميان آيد، دل هايشان ترسان شود».



5- بصيرت يافتن و شناخت شيطان



يكي از عوامل اصلي سقوط انسان و سيه روزي او، افتادن به دام هاي ناپيداي شيطان است و ذكر حق به انسان بصيرتي مي دهد كه وسوسه هاي پنهان و دام هاي ناپيداي شيطان را به سهولت بشناسد و در دام او نيفتد.



6- بخشش گناهان



از آثار و ثمرات اخروي ياد خداوند ، مغفرت الهي مي باشد كه شامل حال يادكنندگان خدا مي گردد و اضافه برآن ، خداوند وعدة اجر و پاداش بزرگ نيز به ايشان داده است.



7- حكمت و علم



يكي ديگر از ثمرات ذكر ، پختگي عقل و كمال و حكمت است. ذكر باعث فروزان شدن قوة ادراك انسان و جوشش فكر و انديشه مي شود. جان فرد شايستگي اين را پيدا مي كند كه منعكس كنندة حقايق غيبي درخود گردد و خداوند به انديشه و عقل اين افراد مدد رساند.



کليد واژه ها : ذكرخدا، اسماي الهي ، روشني دل ، خشيت و ترس از خدا، حكمت علم ، ذكرعام

[شهودي]

الا بذكرالله تطمئن القلوب

دل آرام گيرد به ياد خداي

[╫❀نیایش❀╫]

ذکر کلمه " الله " سبب آرامش روح و جسم است

پژوهش های علمی بین المللی ثابت کرده است که ذکر هر یک از حروف کلمه " الله" تأثیر بسزایی در
شادی و آرامش روحی و روانی دارد وحتی سبب تنظیم کار دستگاههای تنفسی می شود. ذکر کلمه " الله"
و تکرار این کلمه باعث تنظیم دقیق ضربان قلب می شود و به آرامش روحی و روانی کمک می کند .
انسانها از ابتدای صبح تا آخر شب کارهای فراوانی به منظور سلامتی جسم و روح خود انجام می دهند.
مثلا ورزش می کنند تا روحیه ای شاد داشته باشند و یا غذا می خورند تا به سلامتی جسم آنها کمک
کند ، ولی بطور مسلم انسانها به ویژه مسلمانان از نعماتی برخوردار هستند که به علت بی اطلاعی و
نا آگاهی نمی توانند از آن استفاده کنند . ذکر نام خداوند سبب سلامتی ، برکت ، امنیت و احساس
آرامش می شود و این هدیه ای است که از سوی خداوند به منظور آرامش و دوستی با او انجام
گرفته است. تحقیقاتی از سوی محقق و پژوهشگر غیر مسلمان دانشگاه آمستردام هلند مبنی بر قرائت
کلمه جلاله " الله" انجام گرفته است .این محقق معتقد است که نام " الله" نگرانی وتشویشها را برطرف
می کند و به انسان آرامش می دهد و دستگاههای تنفسی به طور منظم به فعالیت ادامه می دهند . این
تحقیقات به مدت سه سال بر روی بیمارانی اعم از مسلمان و غیر مسلمان که حتی عربی را هم
نمی دانستند ، انجام گرفت. نتایج شگفت انگیز این تحقیقات نشان داد کسانیکه در حالت روحی وخیم ،
نگرانی ، بحران و تنش بودند ، به طرز معجزه آسایی بهبود یافتند. این پژوهش به صورت علمی انجام
شده است که تکرار کلمه " الله" فواید فراوانی دارد.
حرف " الف " که از ابتدای مجاری تنفسی گفته می شود ، سبب تنظیم تنفس، احساس راحتی، طمأنینه،
سعه صدر، آرامش و امنیت می شود . حرف " لام" که زبان را بر بالای دهان و فک قرار می دهد ،
به علت ساکن بودن لام اول سبب راحتی در تنفس ، تأمل درآسمان و نگاه به خالق و یاد او می شود.
حرف "هاء" که بعد از حرف قوی لام می آید ، سبب تنظیم عصب ، مرکزدستگاههای تنفسی و قلب
می شود و ضربان قلب به صورت طبیعی و در کمال راحتی به کار خود ادامه می دهد . قرآن همیشه به
خواندن و یاد خداوند دعوت می کند ، اما امروزه تحقیقات علمی در این زمینه صورت گرفته است
که علت این تکرارها را تفسیر می کند . خواندن قرآن و ذکر و یاد خداوند به انسان آرامش ، راحتی ،
امنیت، طمأنینه می دهد و انسان را از نگرانی ، تنش ، بحران ، غمگینی ، گرفتگی وحتی از وسوسه های
شیطان نجات می دهد . این تکرارها علاوه بر آمرزش و ثواب ، حب خداوند ، ثبات ایمان ، هدایت
و تقوی را به انسان می دهد و ذکر" الا بذکر الله تطمئن القلوب" مصداق همین تحقیقات و پژوهشها است.

[╫❀نیایش❀╫]

امام صادق(ع) مي فرمايد:

هر چيزي حدي دارد كه در آن جا به پايان مي رسد مگر ياد خدا كه حدي پايان پذير ندارد. خداوند عزوجل فرايض را واجب كرد و هر كه آن ها را به جاي آورد، همان حد آن هاست... مگر ذكر، كه خداي عزوجل به اندك آن، رضايت نداده و حدي كه در آن جا، پايان پذيرد، برايش قرار نداده است،

سپس اين آيه را تلاوت كرد:
اي كساني كه ايمان آورده ايد خدا را، بسيار ياد كنيد و بامدادان و شامگاهان او را تسبيح گوييد.»
(احزاب.42)

[فالق الاصباح]

محبت ‏خداوند

انسانی که پیوسته به یاد خداست، حب الهی در قلبش جای می‏گیرد . چنان که در زندگی روزمره نیز چنین است که اگر انسان در تمامی ساعات، شخص خاصی را در خاطر داشته باشد، کم کم محبت او در قلبش حاکم می‏شود .
در روایت نیز آمده است .
«من اکثر ذکر الله احبه‏» ; (6) هر کس زیاد خدا را یاد کند، محبت‏خداوند در قلبش حاکم می‏شود .

[╫❀نیایش❀╫]

غذای روح


حضرت علی ( علیه‏السلام) می‏فرماید:
«مداومت‏بر ذکر الهی، غذای روح و کلید رستگاری است .»

با توجه به اهمیت «ذکر الهی‏» و نقش سازنده آن در پیشرفت معنوی انسان‏های مؤمن، خداوند مؤمنان را از توجه به اموری که انسان را از یاد خدا باز می‏دارد، بر حذر می‏دارد،
و
می‏فرماید: «یا ایها الذین آمنوا لا تلهکم اموالکم و لا اولادکم عن ذکر الله و من یفعل ذلک فاولئک هم الخاسرون‏» ;
ای کسانی که ایمان آورده‏اید، اموال و اولادتان شما را از یاد خدا باز ندارد و هر کس چنین کند، از زیانکاران است .

بدیهی است، توجه به مال و زندگی دنیوی، در صورتی نهی شده است که انسان را از یاد خدا باز دارد و به عبارت دیگر، هدف انسان در زندگی توجه به آن‏ها باشد، ولی در صورتی که انسان مراقب نفس خویش باشد و از این‏ها به عنوان وسیله برای رسیدن به سعادت ابدی استفاده کند، نه تنها مذموم نیست، بلکه سفارش هم شده است .

پس اموال و اولاد تا آن جا که در راه خدا و برای نیل به حیات طیبه باشند، از مواهب الهی هستند و مطلوب می‏باشند، اما اگر علاقه افراطی به آن‏ها سدی در میان انسان و خدا ایجاد کند، بزرگترین بلا محسوب می‏شود . و خسرانی بزرگ است که در آیه شریفه فوق به همین معنا اشاره شده است .

تعبیر «خاسرون‏» به خاطر این است که حب دنیا چنان انسان را سرگرم می‏کند که سرمایه‏های وجودی خویش را در راه لذات ناپایدار و اوهام و پندارها صرف می‏کند و با دست‏خالی از دنیا می‏رود، در حالی که با داشتن سرمایه‏های بزرگ، برای زندگی جاودانه‏اش، کاری نکرده است .

در حالات عالم بزرگ شیخ عبدالله شوشتری، از معاصرین مرحوم علامه مجلسی، نوشته‏اند: که فرزندی داشت و بسیار مورد علاقه او بود . روزی این فرزند سخت‏بیمار شد . مرحوم شیخ عبدالله، آن روز برای ادای نماز جمعه به مسجد آمد . پریشان بود . روزی در رکعت دوم، سوره منافقین را که تلاوت می‏کرد، هنگامی که، به این آیه رسید، چندین بار آیه را تکرار کرد . پس از فراغت از نماز، بعضی یاران علت این تکرار را سؤال کردند ایشان فرمود:
هنگامی که به این آیه رسیدم، به یاد فرزندم افتادم، و با تکرار آن، به مبارزه با نفس خود برخاستم، آن چنان مبارزه کردم که فرض کردم فرزندم مرده و جنازه‏اش در برابر من است و من از خدا غافل نیستم . آن گاه بود که دیگر تکرار نکردم

[فالق الاصباح]

فلاح و رستگاری
از نظر قرآن کریم، ذکر خدا زمینه رستگاری انسان را فراهم می‏سازد: «و اذکروا الله کثیرا لعلکم تفلحون‏» ; خدا را بسیار یاد کنید، باشد که رستگار شوید .

[فالق الاصباح]

از روایات استفاده می‏شود که خانه‏ای که ذکر خدا در آن بسیار شود، برکتش بسیار می‏شود و فرشتگان در آن خانه حاضر می‏شوند و شیطان دور می‏گردد . و آن خانه برای اهل آسمان آن چنان درخشنده است که ستارگان برای اهل زمین، و خانه‏ای که در آن، قرآن خوانده نشود و ذکر خدا در آن نشود، برکتش کم است، و فرشتگان از آن خانه گریزان هستند .

[مجیب]

نورانیت دل
نکته قابل توجه در اینجا اینکه آرامش قلبی حاصل از توجه به خدا، به خصوص در مواردی که این توجه به مراتب بالاتری رسیده و همراه با جاذبه معنوی خاصی صورت می‌پذیرد، تنها یک آرامش قلبی ساده که هیچ گونه آثار روحی و معنوی از خود بر جای نگذارد نیست. چنان توجه و آرامش بارور ازم عانی علوی و همراه با نور معنوی خاصی است که چون بر دل بتابد، آن را حیاتی نو بخشیده و از انواع ظلمت ها و کدورت های حاصل از توجه به غیرحق می‌رهاند.
از این روست که در تعالیم اسلامی از یاد خدا به عنوان «نور دل ها» و «جلاء قلوب» بصیر شده است،
حضرت امیرالمؤمنین می‌فرمایند:

علَیکَ بذِکرِ اللهِ فانَّهُ نورُ القلوب

بر شما باد یاد خدا که آن نور دل هاست.
غررالحکم، صفحه 563، شمارۀ 6069

[کنیز فاطمه(سلام الله علیها)]

نورانیت دل

امام علی (ع) می فرماید:

خدای سبحان یاد خویش را صیقل دهنده دلها قرار داده است،
گوشهای سنگین شده دلها با یاد خدا شنوا می شوند
و چشمهای ضعیف شده دلها به وسیله آن تیز و بینا می گردند
و دلهای معاند و ستیزه گر با آن رام می گردند.

نهج البلاغه خ 222