زن از ديدگاه امام خمينى (ره)

[meshkaat]

بنام خدا
يكى از مهمترين الگوهاى دين‏شناختى حضرت امام در حوزه مسايل زنان كه در واقع وجهى اساسى در تمايز ميان انديشه و نگاه ايشان و بسيارى از بزرگان ديگرى كه از زبان دين سخن مى‏گفتند و مى‏گويند، به شمار مى‏رود، اصل و محور فراگير و گسترده‏اى است كه در اينجا با عنوان مسؤوليت و دخالت در سرنوشت از آن نام مى‏بريم.اين مهم با توجه به سرفصلها و موضوعات متعددى كه در مصداق‏يابى آن از منظر انديشه امام وجود دارد و مى‏تواند با تعابير ديگر و يا در چند بخش مجزا مطرح شود.آنچه در اين تاپیک مدّ نظر است عمدتا از وجهه نظر مسؤوليت عملى زن در دو حوزه فرد و جامعه است و نگاهى به بعد كلامى و مباحث انسان شناختى ندارد.در آن زمينه به همان شرحى كه در محور «خوشبختى، كالاى مشترك‏» ، آمد بسنده مى‏كنيم. ترديدى نيست و كسى نيز نمى‏تواند ترديد كند كه زن نيز يكسان با مرد، در سرنوشت‏خود دخيل است و پاسخگوى عمل خود مى‏باشد.مدار تكليف و مسؤوليت، عبارت است از اراده و اختيار و آزادى عمل از يك سو، و خرد و آگاهى از سوى ديگر.و هر انسانى، زن يا مرد، در گرو دستاوردها و اكتسابات خود است، چه خوب و چه بد:
كل نفس بما كسبت رهينة (1)
و:
لها ما كسبت و عليها ما اكتسبت (2) .
در اينها ترديدى نيست و كسى نيز ترديد نكرده است و نيازى به شرح و بسط آن نمى‏باشد.آنچه در اين مختصر از منظر دين‏شناسى امام به آن اشاره مى‏كنيم، همسانى زن و مرد و مسؤوليت مشترك آنان در حوزه عمل بانوان بويژه در زمينه‏هاى حضور اجتماعى مى‏باشد.
*****
1- مدثر، آيه 38.
2- بقره، آيه 286.

[meshkaat]

مظاهر حضور اجتماعى اعم از تلاشهاى فرهنگى، آموزشى، سياسى و هنرى، تحصيل، اشتغال، و توليدات صنعتى، كشاورزى و دامى و ديگر فعاليتهاى اجتماعى با «حفظ جهات شرعى‏» اختصاص به قشرى يا جنسى خاص ندارد و زنان نيز نه تنهاحق پرداختن به آنها را دارند بلكه در بسيارى موارد تكليف دينى و اجتماعى آنان به شمار مى‏رود و تلاش حضرت امام نيز طى سالهاى مبارزه و پس از آن، از جايگاه مرجعى بزرگ و رهبرى كه فقط و فقط از موضع احكام دين و تكاليف اسلامى سخن مى‏گويد، مصروف اين شد كه بانوان را به صحنه آورد و از قيد و بندهاى خرافه‏اى و محروميتهاى خودساخته‏اى كه بر تلاش اجتماعى و نقش‏آفرينى آنان با توطئه دشمنان و ناآگاهى توسط برخى دوستان بسته شده بود بگشايد و آنان را به مرحله‏اى از رشد و بالندگى برساند كه در رديف يكى از افتخارات خود و جامعه اسلامى در آغاز وصيت‏نامه سياسى الهى خويش اعلان كند:
ما مفتخريم كه بانوان و زنان پير و جوان و خرد و كلان در صحنه‏هاى فرهنگى و اقتصادى و نظامى حاضر و همدوش مردان يا بهتر از آنان، در راه تعالى اسلام و مقاصد قرآن كريم فعاليت دارند...و از محروميتهايى كه توطئه دشمنان و ناآشنايى دوستان از احكام اسلام و قرآن بر آنها بلكه بر اسلام و مسلمانان تحميل نمودند، شجاعانه و متعهدانه خود را رهانده و از قيد خرافاتى كه دشمنان براى منافع خود به دست نادانان و بعضى آخوندهاى بى‏اطلاع از مصالح مسلمين به وجود آورده بودند، خارج نمودند (1) .
اصل همسانى زن و مرد در جايگاه اجتماعى و حضور سازنده و فعال در صحنه‏هاى مختلف جامعه به عنوان يك انسان مستقل، امرى نيست كه آشنايان به اسلام بى‏آلايش و رها از داوريهاى پيش‏ساخته و تكلفهاى خودساخته، به آن اذعان نداشته باشند.
*******
1:صحيفه نور، ج 21، ص 172

[meshkaat]

بنام خدا
مفسر عالى‏قدر، علامه طباطبايى در شرح جايگاه اجتماعى زن در بيانى كلى مى‏نويسد:
و اما وزنها الاجتماعى: فان الاسلام ساوى بينها و بين الرجل من حيث تدبير شؤون الحياة بالارادة و العمل فانهما متساويان من حيث تعلق الارادة بما تحتاج اليه البنية الانسانية فى الاكل و الشرب و غيرها من لوازم البقاء، و قد قال تعالى:
«بعضكم من بعض‏» (1) ، فلها ان تستقل بالارادة و لها ان تستقل بالعمل و تمتلك نتاجها كما للرجل ذلك من غير فرق،
«لها ما كسبت و عليها ما اكتسبت‏» .
محصول اين بخش سخن علامه اين است كه زن در برآوردن نيازهاى انسانى و اجتماعى خويش با مرد يكسان است و مى‏تواند مستقلا تصميم بگيرد و مستقلا عمل كند و مالك دستاوردهاى خود است.در نگاه ايشان تنها دو ويژگى در زن است كه طبعا و به مقتضاى آن دو، مسؤوليتهاى خاصى را متوجه او مى‏سازد:
احديهما: انها بمنزلة الحرث فى تكون النوع و نمائه فعليها يعتمد النوع فى بقائه فتختص من الاحكام بمثل ما يختص به الحرث، و تمتاز بذلك من الرجل.و الثانية: ان وجودها مبني على لطافة البنية و رقة الشعور، و لذلك ايضا تاثير فى احوالها و الوظائف الاجتماعية المحولة اليها (2) .
«آن دو ويژگى، يكى جايگاه و مسؤوليت زن در چرخه شكل‏گيرى وجود آدمى و رشد آن است كه بقاى نسل متكى بر اين جايگاه است و طبعا در «تشريع‏» و تنظيم مناسبات اجتماعى به مقتضاى آن و نه بيشتر، احكام و مسؤوليتهايى را متوجه او مى‏سازد، و دوم، ساختار لطافت‏آميز و ظرافتهاى ادراكى وى است كه به گونه‏اى در مسؤليتهاى محوله به او تاثيرگذار مى‏باشد» و شرح آن در بخش ديگرى از همين نوشته با عنوان «عاطفه زن، نقطه عطف زندگى‏» آمده است.
حضرت امام به مقتضاى شناخت همه جانبه و عميقى كه از آموزه‏هاى دينى دارند - به شرحى كه در مقدمه گذشت - رسالت‏خود و انقلاب اسلامى را دستيابى زنان به مقام والاى انسانى مى‏دانند، به گونه‏اى كه بتواند در سرنوشت‏خود دخالت كند:
ما مى‏خواهيم زن به مقام والاى انسانيت‏برسد.زن بايد در سرنوشت‏خودش دخالت داشته باشد. (3)
*********
1: آل عمران، آيه 195.
2: الميزان، ج 2، ص 271.
3: صحيفه نور، ج 5، ص 153.

[meshkaat]

اگر قرآن كريم سرنوشت جوامع را به دست‏خود آنان مى‏داند و پيشرفت و تحولات نيك آن را در سايه تلاشهاى آحاد جامعه معرفى و انحطاط اخلاق و فرهنگ و زوال نعمتها و شكست تمدنها را نيز ناشى از عملكرد خود مردم مى‏شمارد (1) اين «مردم‏» اختصاص به گروهى خاص ندارد.جلوه‏اى از اين اصل قرآنى همان است كه در سخنان امام بارها بر آن تاكيد شده است; از جمله اينكه:
اسلام زن را مثل مرد در همه شؤون، همان طورى كه مرد در همه شؤون دخالت دارد، دخالت مى‏دهد. (2)
حضرت امام چنان كه اشاره شد، دخالت در سرنوشت‏خود و شؤون اجتماعى را نه تنها حق بانوان بلكه تكليف شرعى و به عنوان عمل به وظيفه دينى و اجابت دعوت الهى مى‏شمارند و اين، آن الگويى است كه ما را در شناخت‏بيشتر دين يارى مى‏دهد و يك عامل اساسى در برترى اسلام در تكريم شخصيت زنان و حمايت از حقوق اجتماعى و سياسى آنان و تاكيد بر مشاركت و حضور آنان در عرصه‏هاى مختلف اجتماعى در مقايسه باديگر مكاتب و نظامها است.
اين بانوان را كى بسيج كرده كه در همه شؤون كشور دخالت مى‏كنند و دخالت‏بجايى همه مى‏كنند؟ اينها را كى، اينها را خدا دعوت كرده است.اينها لبيك براى خدا دارند مى‏گويند. (3)
پيامبر اكرم (ص) دعوت خويش را از روز نخست متوجه همه اقشار اجتماعى مى‏دانست.دومين فردى كه به او ايمان آورد يك زن بود كه تا آخر نيز به پاى ايمان خويش ايستاد و آنهمه فداكارى كرد و نام خويش را به عنوان يكى از چهار زن برگزيده جهان توحيد ثبت نمود.زنان در همه صحنه‏ها حضور داشتند، حضورى مسؤولانه و از سر اداى وظيفه ديني و رسالت ايمانى خود.حضورى كه در پاسخ به نداى پيامبر (ص) بود.در نخستين بيعتى كه با پيامبر (ص) پيش از هجرت در عقبه، از جانب چند نفر از مردم يثرب كه هنوز نام «مدينه‏» را نيز به خود نگرفته بود، صورت گرفت، از زنى به نام هفراء دختر عبيد بن ثعلبه نام برده شده است و در هميت‏حضور وى همان بس كه برخى علت نامگذارى آن بيعت‏به «بيعة النساء» را همين مى‏دانند.در بيعت دوم سال بعد نيز حداقل دو زن حضور داشتند.در بيعت عمومى مردم مكه هنگام فتح آن نيز همه شركت جستند.قرآن كريم نيز به مساله استقبال زنان از بيعت پرداخته و پيامبر (ص) را موظف به‏پذيرش آن كرده است. (4) در جريان هجرت نيز كه يك امر حياتى براى مسلمانان بود، چه در هجرت مخفيانه به حبشه كه از جمع حدود يكصد نفر مهاجران، نزديك 20 نفر زن شركت داشت، و چه در هجرت به مدينه، پيش از هجرت پيامبر (ص) و پس از آن كه مسلمانان اموال خويش را در مكه نهاده و به دنبال پيامبر (ص) روانه مدينه مى‏شدند و حدود 500 كيلومتر راه را با دشوارى بسيار طى مى‏كردند.
***********
1: ذلك بان الله لك يك مغيرا نعمة انعمها على قوم حتى يغيروا ما بانفسهم، انفال، آيه 8.
2: صحيفه نور، ج 5 ص 153
3:صحيفه نور , ج 12، ص 237.
4: ممتحنة، آيه 12.

[meshkaat]

یکی از محورهایی که در حضور اجتماعی بانوان، سخت مورد تاکید حضرت امام است، مساله مشارکت‏سیاسی آنان می‏باشد:
زن باید در سرنوشت‏خودش دخالت داشته باشد.زنها در جمهوری اسلام‏رای باید بدهند.همان طوری که مردان حق رای دارند، زنها حق رای دارند. (1)
همان طوری که مردها باید در امور سیاسی دخالت کنند و جامعه خودشان را حفظ کنند، زنها هم باید دخالت کنند و جامعه را حفظ کنند.زنها هم باید در فعالیت‏های اجتماعی و سیاسی همدوش مردها باشند. (2)
آنچه در این نوشته، به عنوان محور اصلی دنبال می‏شود، این نکته اساسی است که حضرت امام اینها همه را از موضع دین و در جایگاه معرفی اسلام بازگو می‏کنند.و چهره‏ای که از دین و شریعت ترسیم می‏کنند جز این نیست که بانوان دوشادوش مردان در عرصه‏های مختلف اجتماعی و شؤون زندگی حضور فعال و مسؤولانه دارند:
خانمها برای اینکه یک چیزی مثلا دستشان بیاید، - یک - یا فرض کنید که صاحب منصب بشوند نمی‏آیند بیرون خودشان و بچه‏هایشان را به کشتن بدهند.این اسلام و قرآن است که خانمها را آورده است‏بیرون و همدوش مردها بل جلوتر از مردها وارد در صحنه سیاست کرد. (3)
********
1:صحیفه نور، ج 11، ص 254.
2:صحیفه نور، ج 18، ص 264.
3:صحیفه نور، ج 12، ص 236.

[meshkaat]

يكى از صحنه‏هاى مشاركت فراگير، مساله سازندگى همه جانبه كشور و جامعه است كه هيچ كس نبايد و نمى‏تواند ترديد كند كه بدون حضور فعال بانوان جامعه اسلامى بتوان در اين مهم توفيق كامل به دست آورد.در اين خصوص نيز حضرت امام، تاكيدهاى زيادى دارند:
همه ملت ايران، همه ملت ايران، چه بانوان و چه مردان بايد اين خرابه‏اى كه براى ما گذاشته‏اند، بسازند.با دست مرد تنها درست نمى‏شود، مرد و زن بايد با هم اين خرابه را بسازند. (1)
زنان شيردل و متعهد، همدوش مردان عزيز به ساختن ايران عزيز پرداخته چنانكه كه به ساختن خود در علم و فرهنگ پرداخته‏اند و شما شهر و روستايى را نمى‏يابيد جز آنكه در آنها جمعيتهايى فرهنگى و علمى از زنهاى متعهد و بانوان اسلامى ارجمند به وجود آمده است. (2)
حضرت امام اساسا معناى آزادى صحيح بانوان را نيز همين مى‏شمارند كه آنان بتوانند با حفظ شؤون دينى و انسانى خود، در سازندگى كشور نقش ايفا كنند:
امروز زنان در جمهورى اسلامى همدوش مردان در تلاش سازندگى خود و كشور هستند و اين است معناى آزادزنان و آزادمردان، نه آنچه در زمان شاه مخلوع گفته مى‏شد، كه آزادى آنان، در حبس و اختناق و آزار و شكنجه بود. (3)

******
1:صحيفه نور، ج 11، ص 254.
2: صحيفه نور، ج 12، ص 72.
3: صحيفه نور، ج 10، ص 234.

[fatememeshkat]

یکی از عرصه‏های حضور اجتماعی که از منظر دینی، بانوان وظیفه دارند در آن مشارکت فعال داشته باشند، تلاش در عرصه فرهنگ به معنای وسیع کلمه است.و حضرت امام، بارها بر این مهم که طبعا بخش عمده‏ای از حیات اجتماعی را در بر می‏گیرد تاکید کرده‏اند:
شما می‏دانید که فرهنگ اسلام در این مدت مظلوم بود، در این مدت چند صد سال، بلکه از اول بعد از پیغمبر سلام الله علیه تا برسد به حالا فرهنگ اسلام مظلوم بود، احکام اسلام مظلوم بودند، و این فرهنگ را باید زنده کرد و شما خانمها همان طوری که آقایان مشغول هستند، همان طوری که مردها در جبهه علمی و فرهنگی مشغول هستند، شما هم باید مشغول باشید.1و 2
___________________


1. صحيفه نور ، ج 19 ، ص 281
2- منبع

[fatememeshkat]

مشاركت در نظارت عمومي

نظارت فعال و متعهدانه بر آنچه در جامعه اسلامی بویژه در اجزاء نظام اسلامی می‏گذرد و تلاش برای حسن جریان امور، وظیفه‏ای است‏شرعی و متوجه همه افراد جامعه، چه زن و چه مرد.زن نیز باید در نظارت بر امور، خود را مسؤول بداند.نظارت مسؤولانه علاوه بر آگاهیهای لازم، نیازمند حضور فعال و اظهار نظر در مسایل است:
باید همه زنها و همه مردها در مسایل اجتماعی، در مسایل سیاسی وارد باشند و ناظر باشند; هم به مجلس ناظر باشند، هم به کارهای دولت ناظر باشند، اظهار نظر بکنند. (1)
این سخن امام، شعاعی از فرمان قرآن کریم است که به صراحت پیوند مسؤولانه و ایمانی زنان و مردان مؤمن را یادآور می‏شود و آنان را عهده‏دار مسؤولیت امر به معروف و نهی از منکر می‏شمارد، همان گونه مسؤول اقامه نماز و ادای زکات و پیروی از خدا و رسول می‏داند:
و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و یطیعون الله ورسوله اولئک سیرحمهم الله ان الله عزیز حکیم. (2)
آری به گفته قرآن، این چنین جامعه‏ای با چنان پیوندهای ایمانی و مناسبات اجتماعی مسؤولانه و نظارت همه جانبه در کنار انجام دیگر وظایف دینی است که مورد لطف و عنایت‏خداوند قرار می‏گیرد.3


_________________


1- صحيفه نور ، ج 13 ، ص 70
2- سوره توبه ، آيه 71
3- منبع

[fatememeshkat]

حضور در دفاع و تدارک میدان نبرد

تحمیل جنگی ناخواسته بر ملت انقلابی ایران، فرصتی تاریخی را برای بانوان مجاهد و فداکار فراهم آورد که گوهر وجود ایمانی و ارزشهای انسانی خویش را به زیباترین و گویاترین شکل به نمایش گذارند و زمینه‏ای شد که حضرت امام نیز وجه دیگری از مشارکت‏بانوان در مقدرات اساسی جامعه و سرنوشت‏خویش را بازگو کنند.و این چنین بود که یکی از محورهای اساسی در بیانات حضرت امام درباره جنگ تحمیلی و دفاع مقدس را، ضرورت و نحوه حضور بانوان و تلاش جهادی آنان تشکیل می‏دهد; از آموزش نظامی گرفته تا تدارکات جبهه، تربیت فرزندان و تشویق همسران و بستگان برای حضور در میدان نبرد، حضور در سپاه و ارتش و حتی حضور خود بانوان در جهاد دفاعی که مسؤولیتی مشترک میان زن و مرد است.و اینها همه از نگاه دینی، تحلیل و استدلالهای روشن وانکار ناپذیری دارد.
زنان در صدر اسلام با مردان در جنگها هم شرکت می‏کردند.ما می‏بینیم و دیدیم که زنان همدوش مردان بلکه جلوتر از آنان در صف قتال ایستادند، خود و بچه‏های خود و جوانان خودشان را از دست دادند و باز هم مقاومت کردند. (1)
اگر خدای ناخواسته زمانی یک هجومی به مملکت اسلامی بشود باید همه مردم، زن و مرد حرکت کنند.مساله دفاع این طور نیست که تکلیف منحصر به مرد باشد یا اختصاص به یک دسته‏ای داشته باشد; همه باید بروند و از مملکت‏خود دفاع بکنند. (2)
من از آنچه تا کنون به همت مردان و زنان با شرف و رزمنده شده است، امید آن دارم که در بسیج همه جانبه آموزش نظامی و عقیدتی و اخلاقی و فرهنگی با تایید خداوند متعال موفق شوند و دوره تعلیمات و تمرینهای عملی نظامی و پارتیزانی و چریکی را شایسته و به طوری که سزاوار یک ملت اسلامی به پا خواسته است‏به پایان رسانند. (3)
استدلال بر ضرورت آموزش نظامی توسط بانوان در شکلهای مختلف آن نیز کاملا روشن است.کما اینکه امام خطاب به جمعی از بانوان‏می‏فرمایند:
اگر دفاع بر همه واجب شد، مقدمات دفاع هم باید عمل بشود.از آن جمله قضیه اینکه ترتیب نظامی بودن، یادگرفتن انواع نظامی بودن را برای آنهایی که ممکن است.اینطور نیست که واجب باشد بر ما که دفاع کنیم و ندانیم چه جور دفاع کنیم.باید بدانیم چه جور دفاع می‏کنیم...البته در آن محیطی که شما تعلیم نظامی می‏بینید باید محیط صحیح باشد، محیط اسلامی باشد، همه جهات عفاف محفوظ باشد، همه جهات اسلامی محفوظ باشد. (4)
پایان بخش این محور، سخن دیگری از حضرت امام در پیش از پیروزی انقلاب است که هم تاکیدی بر مشارکت مسؤولانه بانوان در جهاد شرعی است و هم تاکیدی بر حضور فعال در جامعه و مشارکت در اموری که به سرنوشت آنان مربوط می‏شود:
این تبلیغات که «اگر اسلام پیدا شد مثلا دیگر زنها باید بروند توی خانه‏ها بنشینند و قفلی هم درش بزنند که بیرون نیایند» این چه حرف غلطی است که به اسلام نسبت می‏دهند.صدر اسلام زنها توی لشکرها هم بودند، توی میدانهای جنگ هم می‏رفتند. (5)و 6




_____________________


1. صحيفه نور ج 5 ، ص 153
2-همان ، ج 11 ، ص 117
3-همان ، ص 275
4 - همان ، ج 19 ، ص 280
5 - همان ، ج 4 ، ص 59
6-منبع

[meshkaat]

بنام خدا
يكى از عرصه‏هاى حضور اجتماعى كه از منظر دينى، بانوان وظيفه دارند در آن مشاركت فعال داشته باشند، تلاش در عرصه فرهنگ به معناى وسيع كلمه است.و حضرت امام، بارها بر اين مهم كه طبعا بخش عمده‏اى از حيات اجتماعى را در بر مى‏گيرد تاكيد كرده‏اند:
شما مى‏دانيد كه فرهنگ اسلام در اين مدت مظلوم بود، در اين مدت چند صد سال، بلكه از اول بعد از پيغمبر (ص) تا برسد به حالا فرهنگ اسلام مظلوم بود، احكام اسلام مظلوم بودند، و اين فرهنگ را بايد زنده كرد و شما خانمها همان طورى كه آقايان مشغول هستند، همان طورى كه مردها در جبهه علمى و فرهنگى مشغول هستند، شما هم بايد مشغول باشيد.
****
صحيفه نور،ج 19،ص281