منطور از شهر علم در كلام پيامبر اكرم (ص) چيست ؟

[فاطیما*ع]

شهر علم

به نام خدا

شاید تاکنون این جمله را زیاد شنیده باشیم (هر کاری راهی دارد)یا (برای رسیدن به هرچیز باید راه ان را پیدا کرد).
واینکه که میدانیم برای برای تخصص در یک زمینه باید با خواندن کتاب در همان شاخه علمی دایره معلومات خود را وسیع کنیم.
اما در این زمینه من از درک واقعی یک جمله از پیامبر صلوات الله علیه عاجز هستم؛که ایشان میفرمایند"انا مدینة العلم وعلیَُ بابها"(من شهر علمم وعلی (ع)دروازه ان) ودر اخرهر کس که میخواهد وارد شهری شود از دروازه ان عبور میکند.)
هرچند در مورد این جمله فکر کردم انطور که باید نتوانستم از ان استفاده ای ببرم(البته بعلت عدم درک کامل).اما برداشتم از این جمله:

پیامبر(ص)میفرماید:برای رسیدن به اسلام ناب باید ولایت علی(ع)را پذیرفت.

یــــــا اینکه

میخواهد به زبانی بگوید" لحمک من لحمی ودمک من دمی".

یـــــا اینکه

میتوان پیامبر(ص)را دنیایی از علم تشبیه کرد و مولا علی( ع)را کتاب ؛ که از این طریق مطالعه آن ؛دریچه ای به دنیای عظیم علم باز میشود.

حقیقتا من معنی جمله رو درک نکردم ؛ایا کلمه علم دراین جمله پیامبر(ص) مختص علوم دینی بوده یا همه شاخه های علم را در بر میگیرد؟با توجه به اینکه همه علوم در نزد پیامبر (ص)(علم لدنی)بوده.
وسوال دیگر اینکه اگرمنظور تمام علوم باشه امثال ما در شاخه های دیگر علم چگونه از این جمله استفاده کنند؟(ابتدا از مولا علی(ع)شروع کرده تا به معدن اصلی ان که نزد پیامبر(ص)است برسند؟

[کلات]

فردوسی گوید:

كه من شهر علمم (شارسانم) علیم در است درست این سخن گفت پیغمبر است

ناصر خسرو قبادیانی گوید:

در بود مر مدینه علم رسول را زیرا جز او نبود سزای امانتش
گر علم بایدت به در شهر علم شو تا بر دلت بتابد نور سعادتش

حكیم سنائی غزنوی گوید:

من سلامت خانه نوح نبی بنمایمت تا توانی خویشتن ایمن ز هر شر داشتن
رو مدینه علم را در جوی پس در وی خرام تا كی آخر خویش را چون حلقه بر در داشتن
چون همیدانی كه شهر علم را حیدر درست خوب نبود غیر حیدر میر و مهتر داشتن
خضر فرخ پی دلیلی را میان بسته چو كلك جاهلی باشد ستور لنگ و رهبر داشتن

و مولانا جلال الدین این حدیث شریف را چنین تغییر كرده است:

چون تو بابی آن مدینه علم را چون شعاعی آفتاب حلم را
باز باش ای باب بر جویای باب تا رسند از تو قشور اندر لباب
باز باش ای باب رحمت تا ابد بارگاه، له كفوا احد

[فاطیما*ع]

به نام خدا

سلام بزرگوار ؛لطف فرموديد وموضوع رو آپ فرموديد.

اين يكي از سوالات من در سال گذشته بود كه هيچ وقت جواب داده نشد.
بعد از دوبار آپ كردن ديگه شرمنده شدم !
اين دفعه رو واقعا ميتونم بگم
اندكي صبر سحر نزديك است...

[parsa]

به نام خدا و سلام
وقتتون بخیر

برای اینکه مباحث خیلی طولانی و خسته کننده نشه، در چند بخش تقسیم می کنم:

(گرچه ناچارا بحث تا حدی طولانیست و پیشاپیش از این بابت عذر میخوام.)

----------------------------

- اتفاق علمای اسلام بر علم آقا امیرالمومنین علیه السلام:


علمای اسلام همگی متفق القول هستند که آقا امیر المؤمنین علی (ع)، از دیگر صحابه رسول الله (ص) عالمتر، و در احکام الهی و تفسیر رموز قرآن و سنت از آنان داناتر و در فقه و قضاء بصیرتر و عادلتر بوده اند.

خواص یاران پیغمبر (ص) مثل ام سلمه و عایشه، همسران وی، و سلمان فارسی و انس بن مالک و عمر بن الخطاب و عبدالله بن عباس و معاویة بن ابی سفیان و عبدالله بن مسعود و بریدة بن الحصیب و جابر بن عبدالله و عدی بن خاتم و ابو سعید خدری... هر یک ضمن احادیثی این امر را اثبات کرده ‏اند. (که هر کدام در جای خود قابل بحث و بررسی است.)

----------------------------

فراگیری این علوم، چه وقت و از کجا؟


اما این راز مکتوم مانده است که ایشان این همه دانش را در علوم عقلی و نقلی و رزمی کجا و چه وقت از چه کسی آموخته بود تا حدی که بتواند سخنگو و سفیر و کاتب وحی پیامبر (ص) شود و خطبه‏ها و اشعار و فتاوی او سرمشق فصحای عرب و راهنمای داوران و داورسان مسلمان گردد.

علمای امامیه به استناد احادیث وارده از طرق شیعی و سنی، علم حضرت علی (ع) را مانند سایر فضائل و خصایص او فطری و برگرفته از صحبت و تربیت رسول الله (ص) می‏دانند.

آنان عقیده دارند که علی (ع) آموزگاری جز خاتم الانبیاء و درس و مشقی جز قرآن و حدیث نداشته است و پیوسته از فیض تعلیم و ارشاد آقا رسول الله بهره‏مند بوده و رموز ولایت و رهبری را از خود ایشان فرا گرفته است.

چون همانطوری که می دانید آقا امیرالمومنین از کودکی در دامان پیامبر رشد و نمو یافتند. آقا رسول الله (ص) در کودکی او را از پدرش ابوطالب گرفتند و پسرخوانده و عضو خانواده خود ساختند.

و پیداست که این تعلیم مداوم و این پیوستگی و تعالیم برگرفته ار منبع وحی، سرمایه اصلی آموزش‏های نظری و عملی آقا امیرالمومنین علی علیه السلام بوده است.

به این سبب پیامبر ‏فرمودند: «علی جان من و خزانه‏دار علم من و دروازه شهر دانش من و فاضل‏ترین و برترین یاران من است».


-------------------

احادیث اهل سنت:


درباره اینکه علم آقا امیرالمومنین مستند و متصل به منبع وحی بوده است، محدثین اهل سنت روایات بسیاری از آقا رسول الله آورده‏اند.(1)


در حدیثی از قول عبدالله بن عباس آمده است:
«علم شش جزء است، پنج جزء آن را به علی داده‏اند، در جزء ششم هم با مردم شریک و به سهم خود از همه ما داناتر است»(2)


به موجب همین اخبار آقا رسول الله، حضرت امیرالمومنین را وارث علم و گنجور دانش و صندوق اسرار خود معرفی می کردند.(3)


به روایت ابن عباس پیغمبر (ص) علی (ع) را صندوقچه علم خود معرفی کرد.(4)


سلمان فارسی روایت کرده است که پیغمبر می‏فرمود: «بعد از من علی دانشمندترین افراد امت است»(5)


کسی از معاویة بن ابی سفیان مسأله ‏ای پرسید. گفت: برو از علی بپرس. گفت: جواب تو را بیشتر دوست دارم. معاویه گفت: «چه حرف زشتی زدی و چه سخن در خور سرزنش گفتی. تو مردی را دوست نمی‏داری که رسول الله به خاطر علمش او را گرامی می‏داشت...


و عمر وقتی به مشکلی بر می‏خورد می‏گفت: علی اینجا هست. برخیز که خدا پاهایت را از زمین بلند نکند.(6)


هر یک از صحابه مشکلی داشت و در حکمی در می‏ماند در خانه علی (ع) می‏رفت. رسول الله او را دادگرترین قضات خوانده بود. به روایت ابن عباس «علم من و سایر صحابه در جنب علم علی مانند قطره‏ای در برابر هفت دریاست»(7)


به روایت عایشه و عمر بن الخطاب و عبدالله بن عمر و معاویة بن ابی سفیان و عبدالله بن مسعود و ابو سعید خدری... علی ماهرترین فقیه و عادل‏ترین قاضی و داناترین مردم به سنت پیغمبر بود و هرگز در داوری خطا نمی‏کرد.

در تاریخ اسلام هیچکس را سراغ نداریم که تا این حد از دانش خود مطمئن باشد که بر سر جمع بگوید: «سلونی قبل ان تفقدونی هر چه می‏خواهید از من بپرسید پیش از آن که مرا از دست بدهید».

عمر بن الخطاب ده‏ها بار مشکل خود را از علی می‏پرسید و می‏گفت : «لو لا علی لهلک عمر، اگر علی نبود عمر هلاک می‏شد»(8)


--------------------------------------

و اما در مورد حدیث معروف و مشهور «مدینة العلم»


«انا مدینة العلم و علیٌّ بابها، فمن اراد العلم، فلیأت الباب»(9)
من شهر علم هستم و دروازه آن شهر، علی بن ابیطالب است، هر کس علم بخواهد به دروازه شهر بیاید.


همونطور که خودتون هم فرمودید، حدیث «مدینة العلم» یکی از مناقب مخصوص آقا امیرالمومنین علی علیه السلام هست و از احادیث «متواتر» است که حضرت در حق ایشان فرموده اند.

جامعترین و پر معنی‏ترین توصیف رسول الله (ص) از علم آقا امیرالمومین علی (ع) و پیوستگی آن به دریای بی‏کران دانش پیغمبری، آن است که ایشان خود را شهر علم و علی را دروازه آن شهر نامیده است.


حضرت در حدیثی (که گذشت) فرموده است: من شهر علمم و علی در آن شهر است. هر که علم می‏خواهد باید که از این در وارد شود.(10)

و در حدیث دیگر فرموده است : من شهر علمم و تو (ای علی) دروازه این شهری. دروغ می‏گوید آنکه می‏پندارد داخل شهری می‏شود که در ندارد.(11)

و در صحیح ترمذی آمده است: «من خانه حکمتم و علی در آن است»(12)

---------------------------------

اعتبار حدیث:


حدیث باب مدینه علم نزد علمای شیعی و زیدی صحیح و متواتر و نزد محدثین معتبرترین اسناد آن صحیح یا حسن است.

محمد بن جریر طبری و ابن معین و حاکم نیشابوری و خطیب بغدادی و جلال الدین سیوطی به صحت صدور آن اعتراف نموده ‏اند.

در الغدیر (6/78 و 79) نام بیست و یک تن از محدثین سنی را ثبت نموده که این حدیث را حسن یا صحیح می‏دانند.


-----------------------

الفاظ گوناگون حدیث:


علاوه بر اعتبار حدیث، مرحوم علامه امینی (ره) در این کتاب شریف الفاظ گوناگون آن را روایت کرده که ده لفظ ذیلا ثبت می‏گردد:
(الغدیر - 6/78 و 79)


1) انا مدینة العلم و علی بابها فمن اراد العلم فلیأت الباب (ترجمه آن قبلا نوشته شد)

2) انا مدینة العلم و علی بابها فمن اراد العلم فلیأت بابه (به روایت ابن عباس و به همان معنی که گذشت)

3) انا مدینة العم و علی بابها و لا توتی البیوت الا من ابوابها (به روایت علی (ع) و به همان معنی که گذشت)

4) انا دار الحکمة و علی بابها (به روایت صحیح ترمذی. ترجمه آن گذشت)

5) انا دار العلم و علی بابها (مصابیح السنه) به همان معنی که گذشت

6) انا میزان العلم و علی کفتاه. یعنی: من ترازوی علم و علی دو کفه آن ترازو است (فردوس الحکمة)

7) انا میزان الحکمة و علی لسانه. یعنی: من ترازوی حکمت و علی شاهین این ترازو است (الرسالة العقلیه)

8) انا مدینة الفقه و علی بابها. یعنی: من شهر فقهم و علی دروازه آن شهر است (تذکرة خواص الائمة)

9) یا ام سلمه اشهدی. هذا علی امیر المؤمنین و سید المسلمین و عیبة علمی (وعاء علمی) و بابی الذی اوتی منه.
یعنی: ای ام سلمه شاهد باش. این علی امیر مؤمنان و سید مسلمانان و صندوقچه و حافظ علم من است و این دروازه‏ای است به سوی من که از طریق او نزد من توان آمد (حلیة الاولیاء، مناقب)

------------------------------------

منظور پیامبر گرامی اسلام صلوات الله علیه و آله، چه بوده است؟


منظور رسول خدا از این حدیث (آنطوری که بزرگان فرموده اند) این است که:

من علم خود را به علی (علیه السلام) منتقل کرده‎ام، و علوم من در وجود او متمرکز شده است، و من در او خلاصه می‎شوم. پس اگر برای دانستن علوم به امام علی علیه السلام مراجعه کنید، مانند آنست که به من مراجعه کرده‎اید. خواه در زندگی من و یا بعد از مرگم باشد.

مخصوصا این روایت بیشتر به دوران رحلت رسول خدا مربوط می‎شود که آقا امیرالمومنین علیه السلام را به صورت یک پناهگاه علمی برای امت اسلامی معرفی فرمودند.


در بسیاری از روایات آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله بارها با حضرت علی علیه السلام خلوت می ‎کردند و سخن می گفتند.


از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام پرسیدند:

رسول خدا چه چیز به شما بخشیده است؟

حضرت فرمودند:

«علّمنی الف باب من العلم، فتح لی من کلّ باب الف باب.»(13)
هزار نوع علم به من آموخت که از هر نوع آن هزار علم دیگر بر من مکشوف گردید.

------------------------------------

آخرین تحقیقی که در باب صحت حدیث باب مدینه علم به عمل آمده کتابی است به نام «فتح الملک العلی بصحة حدیث باب مدینة العلم، علی» تألیف احمد بن محمد بن الصدیق المغربی (م 1380 ق) که با مقدمه و حواشی دکتر محمد هادی امینی در اصفهان در 176 صفحه به چاپ رسیده است .


=========================

پی‎نوشت‎ها:


1- اسد الغابة، 4/22، الاستیعاب، 2/462، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، 12/ حدیث 1222، 15/احادیث 215 به بعد

2- الغدیر، 3/99 به نقل از مناقب، خوارزمی/55

3- خصائص علی بن ابی طالب (ص) /82، کنز العمال، 15/حدیث 418، الغدیر، 1000

4- کنز العمال، 12/حدیث 418

5- کنزالعمال، 12/حدیث 1217

6- مناقب ابن حنبل، نسخه عکس کتابخانه مجلس ورق 116

7- الغدیر، 2/44

8- کنز العمال، 12/ حدیث 1161 و 1217، 15/ احادیث 301 به بعد، الریاض النضره، 2/198، الغدیر، 3/97، مناقب خوارزمی، 50

9- ارشاد مفید، ص 15/ بحارالانوار، ج 40، ص 200، بطور مشروح آورده / مستدرک حاکم، ج3، ص 126، از ابن عباس و جابر بن عبدالله / تذکرة سبط ابن جوزی، ص 51.

10- کنزل العمال، 12/1130، الغدیر، 6/79

11- الغدیر، 6/79

12- صحیح، محمد بن عیسی ترمذی، 2/214

13- ارشاد مفید، ص 15/ بحارالانوار، ج 40، ص 213 – 218.


================================

- منابع این نوشتار:

(اقتباسی از این منبع)

برگرفته ازکتاب: دایرة المعارف تشیع، ج 6، ص 152، مشایخ فریدنی


================================================
================================================

...ایا کلمه علم دراین جمله پیامبر(ص) مختص علوم دینی بوده یا همه شاخه های علم را در بر میگیرد؟با توجه به اینکه همه علوم در نزد پیامبر (ص)(علم لدنی)بوده.
وسوال دیگر اینکه اگرمنظور تمام علوم باشه امثال ما در شاخه های دیگر علم چگونه از این جمله استفاده کنند؟(ابتدا از مولا علی(ع)شروع کرده تا به معدن اصلی ان که نزد پیامبر(ص)است برسند؟

با توجه به احادیثی که در بالا ذکر شد، پاسخ سوال اول شما اینست که:
مسلما و یقینا علم آقا امیرالمومنین علیه السلام مختص در علوم دینی نبود.

همانطوری که در بالا ذکر شد، از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام پرسیدند:
رسول خدا چه چیز به شما بخشیده است؟
حضرت فرمودند:
«علّمنی الف باب من العلم، فتح لی من کلّ باب الف باب.»
هزار نوع علم به من آموخت که از هر نوع آن هزار علم دیگر بر من مکشوف گردید.

و خود حضرت هم بارها فرمودند:
«سلونی قبل ان تفقدونی هر چه می‏خواهید از من بپرسید پیش از آن که مرا از دست بدهید»

و ما در تاریخ هیچکس را سراغ نداریم که تا این حد از دانش خود مطمئن باشد.

سند زنده و حاضر بر این ادعا، کتاب شریف نهج البلاغه هست که اگر بخواهیم در مورد این کتاب صحبت کنیم، بحث بسیار طولانیست.

--------------

اما اینکه ما الان چگون از شاخه های مختلف و نامتناهی این علوم استفاده کنیم؟

پاسخ این است که: افسوس!!!
افسوس که مردمان هم عصر حضرت، قدر و منزلت ایشان را هیچگاه درک نکردند!!

سطح فکری مردم اینقدر پایین هست که وقتی حضرت می فرمایند: سلونی قبل ان تفقدونی، طرف بلند میشه و شماره موهایش رو از ایشان سوال می کنه!!!!!

ولی خب، هر چقدر افسوس بخوریم فایده ای نخواهد داشت. تنها کاری که فعلا از دست بشریت ساخته هست اینه که از فرمایشات گهربار حضرت به بهترین نحو ممکن بهره گرفته بشه و در تمام ابعاد مختلف بکار بگیریم. (مخصوصا کتاب شریف نهج البلاغه)

.

[toraj]

حضرت محمد شهر علم است