مي دوني "قياس ابو حنيفه" يعني چي؟

[سلام خدا]

اهل تسنن در مسائل فقهي، يعني همه مسائلي که ما در آن مسائل از علما تقليد مي کنيم، به يک عده علماي زمان خودشان مراجعه مي کردند که البته عده آن ها زياد است...در قرن هفتم هجري در مصر در زمان يکي از پادشاهان اين کشور به نام الملک الظاهر که اسمش بيبرس بود، اين فکر به وجود آمد که اين همه رشته هاي زياد فقهي اسباب سرگيجه است و پيروي کردن از علما منحصر بشود به چهار نفر. آن چهار نفر هم عبارتند از : ابو حنيفه، شافعي، احمد بن حنبل و مالک بن انس . که از اين چهار نفر، دونفرشان عربند و دو نفرشان ايراني.ابو حنيفه که ايراني است که در عراق يعني در کوفه بوده است. بدين ترتيب باب اجتهاد در ميان اهل تسنن بسته شد. يعني از آن زمان به بعد ائمه اهل تسنن منحصر شدند به چهار نفرو اگر احيانا مجتهدي پيدا مي شد مي بايست در حدود فتواي اين چهار نفر اظهار نظر کند.
از بين اين چهار نفر، فقه احمد بن حنبل بسيار جامد است. او اساسا براي عقل حقي قائل نيست. در مقابل ابو حنيفه مکتبي است که براي عقل به حد افراط حجيت قائل است، يعني به حدي که خود عقل هم واقعا آن حد را براي خودش قائل نيست و عمده اين است که به حديث خيلي کم اعتماد دارد. قياس هاي ابو حنيفه به اصطلاح يک نوع آزادي اظهار نظر در مسائل ديني مي داد، از قبيل دخل و تصرف هاي بيجا.

قصه اي براي او نقل مي کنند. احمد امين مصري در کتاب"ضحي الاسلام" نقل کرده است که: روزي ابو حنيفه به دکان سلماني رفته بود که محاسنش را اصلاح کند. موقعي بود که محاسنش جوگندمي شده بود، يعني موي سياه و سفيد داشت. خوب، همه افراد اگر زن جواني هم داشته باشند، دلشان نمي خواهد که موي سفيد در صورتشان باشدو به سلماني گفت: موهاي سفيدم را بچين، به اين فکر که اگر موي سفيد را از ريشه بچينند اساسا ديگر در نمي آيد. سلماني گفت: اگر بکني بيشتر در مي ايد. گفت: پس موهاي سياه را بکن. اين همان قياس است.

[سلام خدا]

مکتب ابو حنيفه يک مکتب قياسي بود و اين قياس اجازه مي داد که يک نوع دخل و تصرف هاي بيجا در دين بشود که اگر اين دخل و تصرف ها ادامه پيدا مي کرد، ضربه بزرگي براي دين بود.
آن هايي که مخالفت با قياس کردند تنها ائمه ما نبودند. مالک هم مخالف بود. شافعي هم با افراط ابوحنيفه مخالف بود، احمد حنبل که اصلا با عقل مخالف بود و مي گفت عقل، حق اظهار نظر در مسائل ديني را ندارد.
ائمه ما شديدا با قياس کردن مبارزه کرده اند و گفته اند: الشريعة اذا قيست محقت . يعني شريعت اگر قياس بشود محو مي شود. شما رجوع کنيد به فقه اهل تسنن. علماي حنفي مي گويند کتاب، سنت، اجماع و قياس حجت است. علماي حنبلي مي گويند کتاب ، سنت و اجماع حجت است. ولي وقتي وارد فق هشيعه مي شويد مي بينيد آن حرفها وجود ندارد. مي گويند: کتاب ، سنت، اجماع و عقل. اين عقل که در اينجا آمده است همان راه وسط ميان جهل و جمود است که ما اگراين عقل را در استنباط احکام دخالت مي دهيم بدانيم حجت خداست.امام فرمود: خدا دو حجت ، دو پيغمبر دارد: پيغمبر ظاهر و پيغمبر باطن. عقل پيغمبر باطن است. در عين حال گفته اند قياس يک ذره حجت نيست. اينکه عقل حجت است و قياس حجت نيست همان راهي بود که براي ما باز کردند ميان جمودي که در راسش احمد حنبل است و جهلي که معنايش قياس ابو حنيفه است. اين همان اجتهاد به معناي واقعي خودش مي باشد.

از کتاب" اسلام و نيازهاي زمان" شهيد استاد مرتضي مطهري