اخلاق سیاسی معاویه

[ناصح]

با بررسی اخلاق سیاسی معاویه باید بر این نکته توجه کرد که: آن حلم و آن صبر در شرع «و از نظر» عقل فضیلت شناخته می شود که برای زندگی ابزار خلق نشده باشد بلکه مولود فضیلت طلبی و کمال طلبی و شرافت نفس باشد. آن صبر و حلمی که یک تاجر یا یک سیاسی برای رسیدن به مقصود انتخاب می کند فقط یک ابزار است و ارزش وسیله را دارد. آن، کمال و علو نفس و ارزش ذاتی نفس و مقام انسانی و خلافت الهی شمرده نمی شود. این نکته بسیار مهم است. علیهذا اگر می گوئیم اخلاق خوب امویها، فقط خوب مادی است. اخلاق زندگی و سیاسی امروز نیز از همین قبیل است. اخلاقی که ما کیاول می گوید و حتی اخلاق دیل کارنگی از همین قبیل است. این اخلاقها مولود اصولی عالی نیست مولود تجارت و سیاست و راه یافتن به زندگی است.

در «راهنمای دانشوران» جلد اول ذیل عنوان «حیص بیص» (شهاب الدین ابوالفوارس سعد بن محمد بن سعد بن صیفی معروف به ابن صیفی که از فقهاء شافعیه به شمار آمده) از ابن خلکان نقل می کند که نصرالله محلی «یا مجلی» گفت: در خواب علی بن ابی طالب را دیدم و گفتم: شما مکه را فتح کردید و گفتید آنکس که به خانه ابوسفیان در آید آمن است و آنگاه آنها با فرزندت حسین کردند آنچه کردند. گفت مگر اشعار ابن صیفی را نشنیده ای؟ گفتم نه. گفت از خودش بشنو. از خواب که برخاستم به خانه "حیص بیص" رفتم و خوابم را گفتم. بانگش به گریستن بلند شد و گفت این اشعار را دیشب نظم کردم و سوگند یاد کرد که آن را بر هیچکس نخوانده ام و آنگاه خواند:

ملکنا فکان العفو منا سجیة ***فلما ملکتم سال بالدم ابطح
و حللتم قتل الاساری فطالما ***غدونا علی الاسری فنعفو و نصفح
فحسبکم هذا التفاوت بیننا ***و کل اناء بالذی فیه ینضح

( ترجمه: حکومت که در دست ما آمد عفو و بزرگواری روش ما بود و چون به دست شما رسید خون در سرزمین ابطح جاری شد. شما کشتن اسیران را روا شمردید ولی ما از اسیران گذشتیم و آنها را بخشودیم. همین تفاوت میان ما و شما بس که از کوزه همان برون تراود که در اوست).