این آیه یعنی چه؟

[m2babaey]

یوم نطوی السما کطی اسجل للکتب یعنی چه؟ انبیا 104

[baquran]

ترجمه : آن روز كه آسمان را همچون طومارى در هم مى‏پيچيم، سپس همانگونه كه آفرينش را آغاز كرديم آن را باز مى‏گردانيم‏.

در الميزان در اين باره آمده است :
" يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ ..."
در مفردات گفته:" كلمه" سجل" به قول بعضى سنگى است كه در قديم بر آن مى‏نوشتند، ولى فعلا به هر چيزى كه بشود روى آن نوشت" سجل" گفته مى‏شود، هم چنان كه خداى تعالى فرموده:" كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ" يعنى مثل پيچيدن چيزى كه در آن چيزى نوشته شده باشد تا محفوظ بماند . و اين روشن‏ترين و ساده‏ترين معنايى است كه براى اين كلمه گفته شده است.
و بنا بر اين معنا، لفظ" للكتب" مفعول كلمه" طى" مى‏باشد، هم چنان كه كلمه" سجل" فاعل آن است. و مراد اين است كه سجل- كه همان صحيفه نوشته شده است- وقتى كه پيچيده مى‏شود نوشته هم پيچيده مى‏شود، يعنى الفاظ و يا معانيى كه خود نوعى تحقق و ثبوت دارد و به صورت خط و نقش در سجل نوشته شده، پيچيده مى‏شود، و با پيچيده شدنش ديگر چيزى از آنها ظاهر نمى‏ماند، همچنين آسمان با قدرت الهى روزى پيچيده مى‏شود، هم چنان كه فرموده:" وَ السَّماواتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ" «1» در نتيجه، غايب گشته چيزى از آن ظاهر نمى‏ماند، نه عينى، و نه اثرى. چيزى كه هست از داناى به غيب پنهان نمى‏شود هر چند كه از ديگران پنهان مى‏گردد، هم چنان كه نوشته از سجل پنهان نيست هر چند كه از ديگران پنهان است.
پس طى و پيچيدن آسمان بر اين حساب به معناى برگشت آن به خزائن غيب است بعد از آنكه از خزائن نازل، و اندازه‏گيرى شده بود، هم چنان كه در باره آن و تمامى موجودات فرموده:" وَ إِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ" «2» و نيز به طور مطلق فرموده:
" وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ" «3» و نيز فرموده:" إِنَّ إِلى‏ رَبِّكَ الرُّجْعى‏" «4».
و شايد به خاطر اين معنا بوده كه بعضى گفته‏اند: جمله" كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ" ناظر به رجوع تمامى موجودات به حالتى است كه قبلا يعنى قبل از آغاز خلقت داشته‏اند، و آن حالت اين بوده كه هيچ بوده‏اند، هم چنان كه فرموده:" وَ قَدْ خَلَقْتُكَ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ تَكُ شَيْئاً" «5» و نيز فرموده:" هَلْ أَتى‏ عَلَى الْإِنْسانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئاً مَذْكُوراً" «6» و اين معنا همان مطلبى است كه به ابن عباس نسبت مى‏دهند كه گفته معناى آيه اين است كه" هر چيزى نابود مى‏شود آن چنان كه قبل از خلقت بود". و اين قول هر چند با اتصال آيه به جمله" يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ ..." مناسبت دارد و براى آن جنبه تعليل دارد، و ليكن آنچه بيشتر به سياق آيات قبل مى‏خورد بيان اعاده به معناى ارجاع موجودات و ايجاد آنها بعد از فناء است، نه اعاده به‏
معناى افناء و برگرداندن به حالت قبل از وجود. پس ظاهر سياق آيات مى‏رساند كه مراد اين است كه ما خلق را مبعوث مى‏كنيم همان طورى كه قبلا ايجاد كرده بوديم. پس" كاف" در" كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ" كاف تشبيه و" ما" در آن مصدريه و" أَوَّلَ خَلْقٍ" مفعول" بدأنا" است. و مراد اين است: ما خلايق را به همان آسانى بر مى‏گردانيم كه خلقشان كرديم بدون اينكه براى ما دشوارى داشته باشد.
و معناى اينكه فرمود:" وَعْداً عَلَيْنا إِنَّا كُنَّا فاعِلِينَ" اين است كه: ما به او وعده‏اى داديم كه وفايش بر ما واجب شده و ما آنچه وعده داده‏ايم عملى خواهيم نمود و اين است سنت ما. «7»

زيرنويس :
1. سوره زمر، آيه 67.
2. هيچ چيزى نيست مگر آنكه خزينه‏هايش نزد ما است، و ما آن را نازل نمى‏كنيم مگر به اندازه معلوم. سوره حجر، آيه 21.
3. بازگشت به سوى خدا است، سوره آل عمران، آيه 28.
4. رجوع به سوى پروردگار تو است. سوره علق، آيه 8.
5. هم چنان كه تو را قبلا خلق كردم در حالى كه هيچ بودى. سوره مريم، آيه 9.
6. آيا روزى بر بشر گذشت كه چيزى نبوده باشد كه در باره‏اش گفتگو شود؟ سوره دهر، آيه 1.
7. ترجمه تفسير الميزان، ج‏14، ص: 465

[میقات]

«يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعيدُهُ وَعْداً عَلَيْنا إِنَّا كُنَّا فاعِلينَ»

در آن روز كه آسمان را چون طومارى در هم مى‏پيچيم، (سپس) همان گونه كه آفرينش را آغاز كرديم، آن را بازمى‏گردانيم اين وعده‏اى است بر ما، و قطعاً آن را انجام خواهيم داد. (انبیاء، 104)


آن روز كه آسمانها درهم پيچيده مى‏شود


این آيه توصيفى از آن روز وحشت بزرگ (فزع اکبر) است، و در حقيقت علت عظمت اين وحشت را مجسم مى‏سازد.

در زمانهاى گذشته براى نوشتن نامه‏ها و همچنين كتابها، از اوراق طومار مانند استفاده مى‏كردند، اين طومارها را قبل از نوشتن به هم مى‏پيچيدند و شخص كاتب تدريجا آن را از يك طرف مى‏گشود و مطالب مورد نظر را روى آن مى‏نوشت‏ و بعد از پايان كتابت نيز آن را مى‏پيچيدند و كنار مى‏گذاشتند و لذا هم نامه‏ها و هم كتابهايشان شكل طومار داشت اين طومار، "سجل" ناميده مى‏شد كه براى كتابت از آن استفاده شده بود.

در اين آيه تشبيه لطيفى نسبت به درنورديدن طومار عالم هستى در پايان دنيا شده است، در حال حاضر اين طومار گشوده شده و تمام نقوش و خطوط آن خوانده مى‏شود و هر يك در جايى قرار دارد، اما هنگامى كه فرمان رستاخيز فرا رسد، اين طومار عظيم با تمام خطوط و نقوشش، در هم پيچيده خواهد شد.

سپس اضافه مى‏كند "همانگونه كه ما در آغاز آن را ايجاد كرديم باز هم برمى‏گردانيم" و اين كار مشكل و سختى در برابر قدرت عظيم ما نيست (كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ).

در حقيقت اين تعبير شبيه تعبيرى است كه در آيه 29 سوره اعراف آمده است «كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ» همانگونه كه شما را در آغاز ايجاد كرد باز مى‏گرداند.

و يا همانند: «وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ» او كسى است كه آفرينش را ايجاد كرد سپس آن را بازمى‏گرداند و اين بر او آسانتر است.(روم- 27)

و در پايان آيه مى‏فرمايد: "اين وعده‏اى است كه ما داده‏ايم و قطعا آن را انجام خواهيم داد" (وَعْداً عَلَيْنا إِنَّا كُنَّا فاعِلِينَ) .

از بعضى روايات استفاده مى‏شود كه منظور از بازگشت خلق به صورت اول آن است كه انسانها بار ديگر پا برهنه و عريان- آن گونه كه در آغاز آفرينش بودند- بازمى‏گردند، ولى بدون شك منظور اين نيست كه مفهوم آيه منحصر در اين معنى باشد، بلكه اين يكى از چهره‏هاى بازگشت آفرينش به صورت نخست است.

_______________
(تفسير نمونه، ج‏13، ص 512)

[میقات]

در "الدر المنثور" است كه عبد بن حميد از على (ع) روايت كرده كه در ذيل جمله "كَطَيِّ السِّجِلِّ" فرموده: نام فرشته است. (الدر المنثور، ج 4، ص 340)

و در تفسير قمى است كه امام در ذيل جمله «يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ» فرمود: "سجل" نام فرشته‏اى است كه نامه‏هاى اعمال را مى‏پيچد. و معناى پيچيدن آن اين است كه نابودش مى‏كند و به صورت دود در مى‏آيد، و زمين را به صورت آتش در مى‏آورد. (تفسير قمى، ج 2، ص 77)

و در نهج البلاغه در وصف اموات آمده كه: از پشت زمين به زير زمين، و از وسعت روى آن به تنگى زير آن، و از نزد اهل و عيال، به غربت، و از نور به ظلمت رفتند. رفتند در حالى كه پا برهنه و عريان بودند، از دنيا تنها اعمال با ايشان آمد، و به زندگى دائم و خانه هميشگى منتقل شدند، هم چنان كه خداى سبحان فرموده:«كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ، وَعْداً عَلَيْنا إِنَّا كُنَّا فاعِلِينَ». (نهج البلاغه، فيض الاسلام، خطبه 110، ص 341)


علامه طباطبایی(ره): استشهاد به امام علیه السلام به اين آيه شريفه با هر دو معنايى كه براى "اعاده" كرديم قابل انطباق است، و آن دو معنا يكى اعاده خلق به صورت قبل از خلقت بود، و يكى اعاده به معناى زنده كردن بعد از مردن آن طورى كه قبل از مردن بودند.

_________
(ترجمه الميزان، ج‏14، ص 474)

[میقات]

پيام‏ها:


1. نظام هستى ازلى و ابدى نيست و سرانجام دستخوش تغيير و تحول خواهد گرديد. «يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ ... كَما بَدَأْنا»

2. قدرت خداوند نسبت به درهم پيچيدن آسمان‏ها، به آسانى پيچيدن يك طومار است. «كَطَيِّ السِّجِلِّ»

3. تمثيل، بهترين و رساترين راه براى تفهيم و تفهم است. «كَطَيِّ السِّجِلِّ»

4. همان گونه كه پيچيدن يك طومار به معناى محو نوشته‏هاى آن نيست، درهم پيچيده شدن آسمان‏ها نيز نشانه نابودى آفريده‏ها نيست. «كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ»

5. هر گونه تغيير و تحوّل در آسمان‏ها با خواست و اراده‏ى الهى است. «نَطْوِي ـ بَدَأْنا نُعِيدُهُ»

6. خدا مخلوقات درهم‏پيچيده را مانند آفرينش اوّل باز خواهد آفريد. «نُعِيدُهُ»

7. وعده‏هاى الهى حتمى است و عملى مى‏شود. «إِنَّا كُنَّا فاعِلِينَ»

______________
(تفسير نور، ج‏7، ص 503)

[میقات]

پرسش:
آیه «يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ» (انبیا/104) یعنی چه؟

پاسخ:
«يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعيدُهُ وَعْداً عَلَيْنا إِنَّا كُنَّا فاعِلينَ»؛ در آن روز كه آسمان را چون طومارى در هم مى ‏پيچيم، (سپس) همان گونه كه آفرينش را آغاز كرديم، آن را باز مى ‏گردانيم اين وعده ‏اى است بر ما، و قطعاً آن را انجام خواهيم داد.(1)
در تفسیر نمونه و در توضیح آیه شریفه آمده این آيه توصيفى از آن روز وحشت بزرگ (فزع اکبر) است، و در حقيقت علت عظمت اين وحشت را مجسم مى ‏سازد.
در زمان هاى گذشته براى نوشتن نامه ‏ها و هم چنين كتاب ها، از اوراق طومار مانند استفاده مى ‏كردند، اين طومارها را قبل از نوشتن به هم مى‏ پيچيدند و شخص كاتب تدريجا آن را از يک طرف مى ‏گشود و مطالب مورد نظر را روى آن مى ‏نوشت‏ و بعد از پايان كتابت نيز آن را مى ‏پيچيدند و كنار مى ‏گذاشتند، و لذا هم نامه ‏ها و هم كتاب هايشان شكل طومار داشت. اين طومار، "سجل" ناميده مى ‏شد كه براى كتابت از آن استفاده شده بود.
در اين آيه نسبت به در نورديدن طومار عالم هستى در پايان دنيا، تشبيه لطيفى شده است، در حال حاضر اين طومار گشوده شده و تمام نقوش و خطوط آن خوانده مى ‏شود و هر يک در جايى قرار دارد، اما هنگامى كه فرمان رستاخيز فرا رسد، اين طومار عظيم با تمام خطوط و نقوشش، در هم پيچيده خواهد شد.

سپس اضافه مى‏ كند "همان گونه كه ما در آغاز آن را ايجاد كرديم باز هم بر مى‏ گردانيم" و اين كار مشكل و سختى در برابر قدرت عظيم ما نيست (كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ).
در حقيقت اين تعبير شبيه تعبيرى است كه در سوره اعراف آمده است: «كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ»؛ همان گونه كه شما را در آغاز ايجاد كرد باز مى‏ گرداند.(2)
و يا همانند: «وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ»؛ او كسى است كه آفرينش را ايجاد كرد سپس آن را باز مى ‏گرداند و اين بر او آسانتر است.(3)
و در پايان آيه مى ‏فرمايد: "اين وعده‏ اى است كه ما داده ‏ايم و قطعا آن را انجام خواهيم داد" (وَعْداً عَلَيْنا إِنَّا كُنَّا فاعِلِينَ).
از بعضى روايات استفاده مى ‏شود كه منظور از بازگشت خلق به صورت اول آن است كه انسان ها بار ديگر پا برهنه و عريان ـ آن گونه كه در آغاز آفرينش بودند ـ باز مى ‏گردند، ولى بدون شک منظور اين نيست كه مفهوم آيه منحصر در اين معنى باشد، بلكه اين يكى از چهره‏ هاى بازگشت آفرينش به صورت نخست است.(4)

در ادامه برای روشن تر شدن تفسیر آیه شریفه، به بیان برخی مفسران اشاره می شود:
در "الدر المنثور" است كه عبد بن حميد از على (علیه السلام) روايت كرده كه در ذيل جمله "كَطَيِّ السِّجِلِّ" فرموده: نام فرشته است.(5)
و در تفسير قمى است كه امام در ذيل جمله «يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ» فرمود: "سجل" نام فرشته ‏اى است كه نامه ‏هاى اعمال را مى‏ پيچد. و معناى پيچيدن آن اين است كه نابودش مى‏ كند و به صورت دود در مى‏ آيد، و زمين را به صورت آتش در مى ‏آورد.(6)

در نهج البلاغه در وصف اموات آمده كه: از پشت زمين به زير زمين، و از وسعت روى آن به تنگى زير آن، و از نزد اهل و عيال، به غربت، و از نور به ظلمت رفتند. رفتند در حالى كه پا برهنه و عريان بودند، از دنيا تنها اعمال با ايشان آمد، و به زندگى دائم و خانه هميشگى منتقل شدند، هم چنان كه خداى سبحان فرموده: «كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ، وَعْداً عَلَيْنا إِنَّا كُنَّا فاعِلِينَ».(7)
علامه طباطبایی (رحمه الله علیه) می گوید استشهاد امام (علیه السلام) به اين آيه شريفه با هر دو معنايى "اعاده" قابل انطباق است، و آن دو معنا يكى اعاده خلق به صورت قبل از خلقت بود، و يكى اعاده به معناى زنده كردن بعد از مردن آن طورى كه قبل از مردن بودند.(8)

اما پيام ‏هایی که می توان از آیه شریفه برداشت نمود:
1. نظام هستى ازلى و ابدى نيست و سرانجام دست خوش تغيير و تحول خواهد گرديد.
2. قدرت خداوند نسبت به درهم پيچيدن آسمان‏ ها، به آسانى پيچيدن يک طومار است.
3. تمثيل، بهترين و رساترين راه براى تفهيم و تفهم است.
4. همان گونه كه پيچيدن يک طومار به معناى محو نوشته ‏هاى آن نيست، در هم پيچيده شدن آسمان ‏ها نيز نشانه نابودى آفريده ‏ها نيست.
5. هر گونه تغيير و تحوّل در آسمان ‏ها با خواست و اراده‏ الهى است.
6. خدا مخلوقات در هم ‏پيچيده را مانند آفرينش اوّل باز خواهد آفريد.
7. وعده ‏هاى الهى حتمى است و عملى مى ‏شود.(9)

________
(1) انبیاء/ 104.
(2) اعراف/ 29.
(3) روم/ 27.
(4) تفسير نمونه، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏13، ص 512.
(5) الدر المنثور، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 4، ص 340.
(6) تفسير قمى، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 2، ص 77.
(7) نهج البلاغه، فيض الاسلام، خطبه 110، ص 341.
(8) ترجمه الميزان، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏14، ص 474.
(9) تفسير نور، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏7، ص 503.