الفاظ شادي در قرآن

[سهيل]

الفاظ شادي در قرآن:

شادي و نشاط در قرآن كريم اغلب با الفاظي هم‌چون فرح، فرحوا، تفرح، تفرحوا، تفرحون، يفرح، فرحون و فرحين آمده است.

معني لغوي فرح:
فرح مخالف حزن و اندوه است[3] و عبارت است از لذت قلب و روح از رسيدن به آن‌چه ميل دارد[4] و فرح شرح صدر است به سبب لذت زودگذر كه اكثراً درباره‌ي لذات حسي و دنيوي صدق مي‌كند.[5]
انواع فرح در قرآن در چند معنا به كار رفته است:
1. سركشي و بدمستي كه درباره‌ي آن خداوند مي‌فرمايد: « ان‌الله لا يحب‌الفرحين »[6]
2. خوشنودي و رضا كه خداوند مي‌فرمايد: «كل حزب بمالديهم فرحون»[7]
3. شادماني و خوش‌حالي كه در اين باره خداوند مي‌فرمايد: «فرحين بما آتاهم من فضله»[8]
در همه‌ي موراد «فرحين» به معناي آنان كه شاد و مسرورند، آمده، اما در جايي از قرآن مهر و محبت الهي نسبت به تعريف «فرحين» نفي شده است و اشاره شده كه «فرحين» از محبت خداوند دور شده‌اند،[9] كه اين سوره درباره‌ي قارون است. وي از طرف فرعون بر بني‌اسرائيل حكومت مي‌كرد و هنگامي كه بني‌اسرائيل در مصر بودند بر آ‌ن‌ها ستم مي‌كرد. خداوند به او گنج‌هايي داده بود كه كليدهايش را گروهي از مردان نيرومند به دشواري حمل مي‌كردند. بني‌اسرائيل به قارون گفتند: «به سبب گنج‌ها سبك‌سري و شادي مكن كه خدا مردمي را كه اين‌‌چنين باشند دوست نمي‌دارند.»[10] در اين‌جا كلمه‌ي «فرح» به معناي «بطر» تفسير شده وليكن «بطر» لازمه‌ي فرح و خوش‌حالي از ثروت دنيا است. البته منظور فرح مفرط و خوش‌حالي بيش از حد كه از آخرت را از ياد مي‌برد.[11] چنين فرحي چون مانع از محبت خداوند است، نهي شده و در اين‌جا «فرحين» به معناي «اشرين» و «بطرين» است يعني كساني كه شكر خداوند را به خاطر آن‌چه بر آن‌ها عطا فرموده، به جاي نمي‌آورند.[12] به خاطر وابستگي به متاع دنيوي و لذات نفساني آن‌قدر در رسيدن به اين لذات غوطه‌ور شده كه از توجه به اعمال صالح و تلاش براي انجام آن بازمانده است.[13]
نوع ديگري از شادماني كه در قرآن به عنوان فضيلت اخلاقي از آن ياد شده، شادماني به خاطر فضل و بخشش الهي است. اين نوع شادي از بهترين انواع شادي‌ها محسوب مي‌شود.
خداوند مي‌فرمايد: «قل بفضل‌الله وبرحمته فبذلك فليفرحوا هو خير مما يجمعون.»[14]
در اين آيه خداوند عالم خطاب به بنده‌اش نه تنها شادي به واسطه‌ي فضل و رحمتش را امر فرموده بلكه به وي تأكيد فرموده كه: شاد باش.
برخي گفته‌اند، منظور از فضل خدا، دين اسلام است كه شامل همه‌ي پيروانش مي‌گردد، بنابراين يك فضل عام است و رحمت خداوند همان قرآن و تعاليم آسماني آن است كه اين فضل خاص است و شامل حال برخي مسلمانان مي‌شود.[15]

شادي در قرآن:
مفهوم شادي مجموعاً حدود 25 بار با الفاظ مختلف در قرآن آمده است. در بعضي از اين آيات، مؤمنان به شادي و خوش‌حالي دعوت شده‌اند. در بعضي ديگر از آيات كساني به لحاظ شرايط روحي خود و انگيزه‌ي خاص در آن شادماني مورد مذمت قرار گرفته‌اند و يا منع شده‌اند. ذيلاً به برخي از آيات در اين خصوص اشاره مي‌شود:
«ان تصبك حسنه تسؤهم وان تصبك مصيبه يقولوا قد اخذنا امرنا من بل ويتولوا وهم فرحون»[32] : اگر تو را رخدادي خوش فرا رسد سخت بر آن‌ها ناگوار آيد و اگر تو را [از جهاد] زحمتي و رنجي پيش آيد (خوشحال شده) و گويند ما در كار خود نيك پيش‌بيني كرده‌ايم [كه به جنگ نرفتيم] و آن‌ها- شادي زده- از اين روي مي‌گردانند.
«فرح‌المخلفون بمقعدهم خلاق رسول‌الله»[33] آن‌هايي كه از [حكم جهاد در ركاب] رسول خدا(ص) تخلف ورزيدند، خوش‌حال شدند.
«فان اعرضوا فما ارسلناك عليهم حفيظا ان عليك الاالبلاغ وانا اذا اذقنا الانسان منا رحمه فرح بها وان تصبهم سيئه بما قدمت ايديهم فأن‌الانسان كفور»: اي رسول(ص) تو اين آيات [قيامت] را به خلق برسان اگر باز اعتراض كردند ديگر تو را نگهبان آن‌ها نفرستاده‌ايم؛ بر تو جز ابلاغ رسالت تكليفي نيست و ما چون با انسان [بي‌صبر كم‌ظرفيت] از [لطف و] رحمت خود بهره‌اي‌ بخشيم، شاد شود و اگر به كيفر كردار خود رنج و عذابي بر او رسد سخت راه كفران پويد [و به جاي توبه به كلي خدا را از ياد ببرد].
«ان تمسسكم حسنه تسؤهم وان تصبكم سيئه يفرحوابها».[34] : اگر شما مسلمين را خوش‌حالي پيش آيد از آن بدحال و غم‌گين شوند و اگر به شما حادثه‌ي ناگواري رسد بدان خوشحال گردند.
«فرحين بما اتاهم‌الله من فضله و يستبشرون بالذين لم يلحقوا بهم من خلفهم الا خوف عليهم ولاهم يحزنون».[35] : آنان (شهيدان) به فضل و رحمتي كه از خداوند نصيبشان شده شادمانند و به آن مؤمنان كه هنوز به آن‌ها نپيوسته‌اند [و بعداً در پي آن‌ها به راه آخرت خواهند شتافت] مژده دهند كه [از مردان] نترسند [و از فوت متاع دنيا هيچ غم نخورند].
«ولا تحسبن‌الذين يفرحون بما اتوا ويحبون....»[36]: اي پيامبر(ص) مپيندار آن‌هايي كه به كردار زشت خود شادمانند و دوست دارند كه از مردم به اوصاف پسنديده‌اي كه هيچ در آن‌ها وجود ندارد آ‌ن‌ها را ستايش كنند....
«فلما نسوا ماذكروا به فتحنا عليهم ابواب كي شيء حتي اذا فرحوا بما اوتوا خذناهم بغته فاذاهم مبلسون.»[37]: پس چون آن‌چه [ از نعم الهي[ به آن‌ها تذكر داده شد همه را فراموش نمودند، ما هم ابواب هر نعمت را [براي اتمام حجت] بر روي آن‌ها گشوديم تا به نعمتي كه به آن‌ها داده شد شادمان و مغرور شدند پس ناگاه آن‌ها را به كيفر اعمالشان گرفتار كرديم كه آن هنگام خوار و نااميد شدند.
«ومنهم من يلمزك في‌الصدقات فإن اعطوامنها رضوا وان لم يؤتو منها اذاهم يسخطون.»[38]: و بعضي از آن مردم [مناطق] در تقسيم صدقات بر تو اعتراض و خرده‌گيري كند؛ اگر به آن‌ها مال بسيار عطا كني از تو رضايت داشته والا سخت خشم‌گين شوند.
«الله يبسط الرزق لمن يشاء و يقدر وفرحوا بالحيواه‌ الدنيا....»[39]: خدا هر كه را خواهد فراخ‌روزي و هركه را خواهد تنگ‌روزي مي‌گرداند و گروهي به زندگي دنيا شادمان شدند.
«في بضع سنين‌لله الامر من قبل ومن بعد ويومئذ يفرح‌المؤمنون.»[40] : [اين غلبه‌ي روميان] در اندسالي انجام خواهد شد (و بدانيد كه اين حادثه) و كليه‌ي امور عالم قبل از اين و بعد از اين همه به امر خداست و آن روز [كه روميان فاتح شوند چون بعد از آن خدا وعده‌ي ياري اسلام داده] مؤمنان شاد مي‌شوند.
«من‌الذين فرقوا دينهم وكانوا شيعاً كل حزب بما لذيهم فرحون.»[41] : از آن فرقه هواپرست نادان نباشيد كساني كه دين [فطرت] خود را متفرق و پراكنده ساختند و از هواي نفس و خودپرستي فرقه‌فرقه شدند و گروهي] به اوهام باطل [به عقيده‌ و خيالات فاسد] دل‌شادند.
«واذا اذقنا الناس رحمه فرحوابها....»[42]: و مردم [بر اين عادتند كه] هرگاه ما به لطف خود رحمتي به آن‌ها چشانيم شاد شده و اگر....
«فلما جاءتهم رسلهم بالبينات فرحوا بما عندهم من‌العلم....»[43]: پس آن‌گاه كه رسولان ما با معجزات و ادله‌ي روشن به سوي آن‌ها آمدند آن مردم [نادان] به دانش [و عقايد باطل] خود شاد و خرسند شدند و....
«فتقطعوا امرهم بينهم زبراً كل حزب بما لديهم فرحون.»[44] : آن‌گاه مردم (با وجود اين سفارش خدا) امر دين خود را پاره‌پاره كرده و در آيين فرقه‌فرقه شده و هر گروهي به آن‌چه نزد خود پسنديدند دل‌خوش گشتند.
«.... اذقال له قومه لاتفرح ان‌الله لايحب‌الفرحين.»[45]: هنگامي كه قومش به او [قارون] گفتند آن‌قدر سرمست [از ثروت خود] مباش كه خدا هرگز [چنين] مردم پُرغرور و سرمست را دوست نمي‌دارد.
«لكيلا تأسوا علي مافاتكم ولاتفرحوا بما اتاكم والله لايحب كل مختال فخور.»[46]: [اين را بدانيد] تا هرگز بر آن‌چه از دست شما رود دل‌تنگ نشويد و به آن‌چه كه به شما رسد مغرور و دلشاد نگرديد و خدا دوستدار هيچ متكبر خودستايي نيست....
هم‌چنين در سوره‌ي بقره، درباره‌ي ماده‌گاوي كه قرار است به امر خدا قرباني شود، مي‌فرمايد: «رنگش زرد روشن است و بينندگان را شاد مي‌كند.»[47]

[مجیب]

درباره‌ي اهميت شور و نشاط و سرور و جايگاه آن در تعاليم ديني همين بس كه مفهوم شادي 25بار با الفاظ مختلف در قرآن‌كريم آمده و يكي از اصول كتاب‌هاي روائي به باب ادخال‌السرور اختصاص داده شده و از كساني‌كه موجبات دل‌خوشي و شادكامي بندگان را فراهم مي‌آورند، ستايش شده است.

[مجیب]

آیات قرآن دربارۀ شادی دو دسته اند؛ دسته ای از آیات، مؤمنین را دعوت به شادی نموده؛ مانند آیه ی:
(قُل بِفَضلِ اللهِ وِ بِرَحمَتِهِ فَبِذلکَ فَلیَفرَحُوا هُوَ خَیرٌ مما یَجمَعُونَ)1
«(ای رسول خدا!) به خلق بگو که شما باید منحصرا به فضل و رحمت خدا شادمان شوید (و به نزول قرآن مسرور باشید) که آن بهتر و مفیدتر از ثروتی است که برای خود اندوخته می کنید».
بنابراین مردم به فضل پروردگار و به رحمت بی پایان او به این کتاب بزرگ الهی که جامع همه نعمتها است باید خشنود شوند نه به جمع ثروتها و بزرگی مقامها و فزونی قوم و قبیله.
همچنین قرآن کریم، زمانی که وعدۀ الهی، مبنی بر نصرت و پیروزی رومیان اهل کتاب بر مشرکان مجوس، محقق می شود، می فرماید:
(... وَ یَومَئذٍ یَفرَحُ المُؤمِنُونَ بِنَصراللهِ ...)2
«و در آن روز (که رومیان فاتح شوند) مؤمنان شاد می شوند به یاری خداوند».
بنابراین، شادیها براساس ارزشها و اهداف مقدس؛ قرآن، و پیروزی موحدین بر مشرکین است.
1 - یونس/ 58.
2 روم / 4 و 5.


ادامه دارد

[ریحانه]

سلام

بد نیست اینجا هم سری بزنید

شادی و نشاط در دین مبین اسلام

[mohebbe mother]

طبق کلام خدا ومعصومین هرچه در زندگی گناه نباشد ،زندگی شیرین تر و شادی در آن بیشتر جریان دارد قرآن

می فرماید :

كسانی كه تقوا داشته باشند ، زندگی‌شان شیرین می شود . « وَ أَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَ أَبْكى » [22]‏ آیه‌ی قرآن است ،

می فرماید : شاد کردن و گریاندن دست خدا است .

[مجیب]

دسته ی دیگری از آیات قرآن شادی را مذمت نموده؛ شادیهای بیهوده ای که براساس ضد ارزشهاست. در اینجا به دو نمونه از آنها اشاره می شود:
1- قرآن کریم در داستان «قارون» که فردی خودخواه و مغرور بود و شادیهای مستانه داشت، از زبان قومش می فرماید:
(اذ قَالَ لَهُ قَومُهُ لاتَفرَح اِنَّ اللهَ لایُحِبُ الفَرِحین)3
«به خاطر بیاور هنگامی که قوم قارون به او گفتند: این همه شادی مغرورانه مکن که خداوند شادی کنندگان مغرور را دوست نمی دارد»
2- قرآن کریم ضمن بیان عذابهای دوزخیان می فرماید:
(ذلِکُم بِما کُنتُم تَفرَحُونَ فِی الارضِ بِغَیرِ الحَقِّ وَ بِما کُنتُم تَمرَحُونَ)4
«این به خاطر آن است که به ناحق در زمین شادی می کردید و از روی غرور و مستی به خوشحالی می-پرداختید».
جالب اینکه در آخر آیه می فرماید: (بِما کُنتُم تَمرَحُونَ) که به معنای شادی به خاطر مطالب
بی اساس، یا شدت فرح، ... و شدت فرح نوعا سر از همه ی این مسایل درمی آورد.5 بنابراین، آنجا که از شادی مذمت شده به جهت همراه بودن شادی با گناه، غفلت و فساد است.