راغب اصفهانى قرآن پژوه و مفسر قرآن

[ریحانه]

بسم الله الرحمن الرحیم

مقدمه
كاوش و بررسى تفاسير و روش هاى تفسيرى يك مفسر، دانشى نو در پژوهش هاى قرآنى است كه در سده اخير شكل گرفته و روز به روز ژرف تر و غنى تر شده و به بالندگى و پويايى فهم قرآن انجاميده است كه بى گمان در تنقيح مبانى و تصحيح روش هاى پيشين كمك مى كند.
از سوى ديگر، يكى از فوايد شناخت مفسران قرآن كريم و روش هاى آنان آشنايى با تحولات دانش تفسير و سير تطورا و نظرات آن مى باشد، اين پژوهشها به ارتقاى سطح استنباط و تعيين اهداف و قلمرو تفسير با استفاده از تجربيات پيشينيان مى انجامد، بويژه اگر شخصيتى چون راغب اصفهانى باشد كه در اين باره تلاش هاى بسيار كرده و داراى آثار فراوان قرآن پژوهى بوده و بزرگ ترين اثر او يعنى مفردات الفاظ القرآن، يكى از مهم ترين آثار ماندگار قرآنى بوده باشد كه در همه كتابخانه هاى شخصى و عمومى حضورش نمايان است و بگفته فيروز آبادى (م 817) كتابى است كه در معناشناسى مانند ندارد و زركشى (م 794 ق.) كه به مناسب درباره راههاى رسيدن به فهم قرآن سخن مى گويد و به اهميت واژگان و دلالت و كار برد آن در سياق آيات اشاره مى كند، ياد آور مى شود كه مهم ترين كسى كه به اين موضوع پرداخته راغب اصفهانى در كتاب مفردات است، زيرا او افزون بر نكات معناشناسى در مدلول لفظ با توجه به سياق و اثر آن، معنا را بيرون مى كشد و حاجى خليفه مى گويد: مفردات الفاظ قرآن كتابى نافع در هر دانشى از علوم اسلامى است.

[ریحانه]

شرح زندگى راغب :

دانشمند بزرگ و قرآن پژوه سترگ راغب اصفهانى، حسين بن محمد بن مفضل در قرن پنجم و شايد ششم مى زيسته است. در كتابهاى شرح حال نگارى، نام او كمتر برده شده است و اگر در جايى يادى از او شده، تنها به عنوان قرآن پژوه و ادب شناس و با ذكر مؤلفات او آمده، بدون آنكه شرح حال او را ذكر كنند. بى گمان وى اصفهانى بوده و در اين شهر ديده به جهان گشوده و كسانى چون ابو منصور جُبان، محمد بن على رازى، دانشمند اديب و واژه شناس (م 416 ق. هـ) از اساتيد او شمرده مى شده اند. پس از چندى از اصفهان به بغداد مهاجرت مى كند و احتمالاً به شهرهاى مسير راه رفته و از دانشمندان آن ديار بهره برده است، اما با همه اينها پرسش هاى بسيار درباره سال تولد و وفات او مطرح است. سيوطى او راه مُفضل بن محمد، و بيهقى او را حسن بن مفضل مى خواند و در نوشته هاى ديگر حسين بن محمد بن مفضل خوانده شده است.در مورد انتساب او به شهر اصفهان فضل بن سعد بن ما فروخى در محاسن اصفهان او را در زمره طبقه ادباى متقدم بر شمرده است. راغب خود در محاضرات الادبا به اصفهان توجه خاصى نشان داده است، ولى براساس گزارش اسماعيل پاشا در كتاب هدية العارفين ذيل كتاب كشف الظنون و محمد باقر خوانسارى در روضات الجنات محل اقامت و وفات او شهر بغداد بوده است.اين اقامت به درازا كشيده تا جايى كه از او به عنوان اصفهانى الاصل، نزيل بغداد ياد شده است.جالب اينكه ابونعيم اصفهانى (م. 430 ق.) كه همشهرى وى مى باشد در تاريخ بغداد (معجم الادباء) سخنى نياورده است، ديگر همشهريان او نيز اهتمامى براى معرفى و ذكر حيات و آثار او نداشته اند.

[ریحانه]

آثار و مؤلفات راغب

1 - مفردات قرآن:
راغب اصفهانى با تأليف اين كتاب و تبيين واژه هاى دشوار ياب قرآن كريم و توضيح واژگانى، گامى بلند در معنى شناسى بر گرفت.
2 - جامع التفسير:
3 - تحقيق البيان فى تأويل القرآن
4 - درة التنزيل و غرة التأويل:
5 - الذريعة الى مكارم الشريعة:
6 - تفصيل النشأتين و تحصيل السعادتين:
7 - اخلاق راغب:
راغب اين كتاب را به زبان فارسى نوشته، و حاجى خليفه مى گويد برخى فضلا گفته اند، مانند اخلاق ناصرىِ خواجه نصيرالدين طوسى بلكه بهتر از آن و مشتمل بر حكايات اخلاقى كليله و دمنه و ديگر متون فارسى آن عصر است
8 - محاضرات الادباء و محاورات البلغاء و الشعراء
9 - احتجاج القراء:
10 - الرسالة المنبهة على فوائد القرآن