زنان الگو از نظر قرآن

[ریحانه]

موضوع بحث ما از عنوان پیداست پس نیازی به توضیح بیشتر نمی باشد امید است این بحث رو به بهترین وجه به پایان برسانیم ....البته برگرفته شده از کتاب زن در آینه جلال و جمال،....نویسنده: آیة الله جوادى آملى

اگر انسان وارسته شد مى‏تواند الگوى دیگر انسانها قرار گیرد. اگر مرد باشد الگوى مردم است نه مردان، واگر زن باشد باز الگوى مردم است نه زنان. این مطلب را قرآن کریم به صورت صریح روشن کرده وچهار زن را به عنوان زن نمونه (دو نمونه خوب ودو نمونه بد) ذکر مى‏کند.

زن، چه بد وچه خوب نمونه زنان نیست، زن نمونه است. فرق است ‏بین این دو مطلب که اگر زن خوب شد، آیا نمونه زنان مى‏باشد یا زن نمونه است؟ چه این که مرد، اگر خوب شد، نمونه مردان نیست‏بلکه مرد نمونه است. قرآن کریم مى‏فرماید: آن که خوب است نمونه مردم است نه نمونه مردان و زن خوب، نمونه زنان نیست، بلکه زن نمونه است، چه این که زن بد، نمونه زنان بد نیست، بلکه نمونه انسانهاى بد است.

[ریحانه]

زن لوط و زن نوح

قرآن کریم نمونه مردم بد را با نقل داستان دو زن بد، تبیین کرده ومى‏فرماید:

ضرب الله مثلا للذین کفروا امراة نوح و امراة لوط کانتا تحت عبدین من عبادنا صالحین فخانتاهما فلم یغنیا عنهما من الله شیئا و قیل ادخلا النار مع الداخلین (تحریم، 10 )

خدا براى کسانى که کافر شدند زن نوح ولوط را مثل آورده که هر دو در نکاح دو بنده از بندگان شایسته ما بودند وبه آنها خیانت کردند وکارى از دست ‏شوهران آنها در برابر خدا ساخته نبود، به آنان گفته شد با داخل شوندگان، داخل آتش شوید.

در این جا خداوند نمى‏فرماید :

«ضرب الله مثلا لللاتی کفرن‏»

ونمى‏فرماید :

«ضرب الله مثلا للنساء الکافرات‏»

نمى‏گوید خدا نمونه زنان بد را ذکر کرد، بلکه مى‏گوید نمونه مردم کافر را ذکر کرد.

ضرب الله مثلا للذین کفروا نه «للنساء» ونه «لللاتی کفرن‏» بنابراین معلوم مى‏شود این «للذین کفروا» به معناى مردان کافر نیست‏ بلکه به معناى مردم تبهکار وبزهکار است.

منظور از خیانت نیز در اینجا، خیانت مکتبى، اعتقادى وفرهنگى است، ولذا ذات اقدس اله به ما فرمود:

لا تخونوا الله و الرسول و تخونوا اماناتکم (انفال، 27 )

خیانت نکنید به خدا ورسول وخیانت نکنید به امانت‏هایتان.

به پیامبر خیانت کردن، یعنى، با دین او بد رفتارى کردن. در اینجا که فرمود: زن لوط وزن نوح به این دو پیامبر که یکى از آنها پیامبر اولواالعزم است ودیگرى حافظ شریعت ابراهیم علیه السلام، خیانت کردند، یعنى مکتبشان را نپذیرفتند، واینها نمونه مردم تبهکار وکافرند.

بنابراین معلوم مى‏شود که اگر سخن از «الذین‏» و «امنوا» ومانند آن است‏ بنابر فرهنگ محاوره، منظور مردم هستند، نه مردان. ودر همین آیه هم که فرمود قیل ادخلا النار مع الداخلین اگرچه «ادخلا» همانطورى که تثنیه مذکر است، تثنیه مؤنث هم هست، اما این که «داخلین‏» را به صورت جمع مذکر سالم ذکر کرد منظور، مردم جهنمى هستند نه مردان جهنمى.


.......

[ریحانه]

زن فرعون

قرآن کریم دو نمونه خوب از زنان را نیز به عنوان الگو ذکر مى‏کند، زنان با فضیلتى که ذات اقدس اله را نمونه مردم مؤمن مى‏شمارد ودرباره آنها چنین مى‏فرماید:

و ضرب الله مثلا للذین آمنوا امراة فرعون اذ قالت رب ابن لی عندک بیتا فی الجنة و نجنی من فرعون و عمله و نجنی من القوم الظالمین (تحریم، 11 )

براى کسانى که ایمان آوردند خداوند همسر فرعون را مثل آورده آنگاه که گفت: پروردگارا پیش خود در بهشت‏براى من خانه‏اى بساز ومرا از فرعون وکردارش نجات بخش ومرا از دست مردم ستمگر برهان.

تعبیر قرآن در آیه این نیست که: همسر فرعون نمونه زنان خوب است، بلکه مى‏فرماید: زن خوب نمونه جامعه اسلامى است وجامعه برین از این زن الگو مى‏گیرد، نه این که فقط زنان باید از او درس بگیرند.
ذات اقدس اله در این آیه نیز نمى‏فرماید:

«و ضرب الله مثلا لللاتی امن امراة فرعون‏»

بلکه مى‏فرماید: نمونه مردم خوب، زن فرعون است

و ضرب الله مثلا للذین امنوا

امراة فرعون یک چنین زنى در خانه‏اى زندگى مى‏کرد که صاحب آن خانه ادعاى:

انا ربکم الاعلى (نازعات، 24 )
پروردگار بزرگتر شما منم.

داشت و شعار:
ما علمت لکم من اله غیری (قصص، 38 )
براى شما خدایى غیر از خودم نمى‏شناسم.
در سر مى‏پروراند وادعاى انحصار مى‏نمود. ذات اقدس اله در قرآن کریم به صورت حصر مى‏فرماید:
سبح اسم ربک الاعلى (. اعلى، 1 )
تسبیح کن نام پروردگار والاى خود را.

[ریحانه]

کلمه اعلى مفهومى است که حصر را همراه دارد، بنابراین، دو نفر به عنوان اعلى نمى‏توانند یافت‏شوند،
فرعون نیز با گفتن این کلمه داعیه انحصار داشت واین اعلى بودن را ادعا مى‏کرد. او همانطورى که ادعاى ربوبیت را داشت، مدعى توحید ربوبى هم بود.

سخن از ارباب متفرقه نمى‏گفت. او مى‏گفت: نه تنها من خدایم، بلکه من، تنها خدا هستم. به جاى «لا اله الا الله‏» شعار «لا اله الا انا» را سر مى‏داد ودر چنین خانه‏اى بانویى نشات گرفت که نمونه مردم متدین است.

[ریحانه]

قرآن در مقام ذکر فضائل این بانو مهمترین آنها را در بعد دعا مى‏داند که در این دعا شش نکته مهم اخذ شده است.
علت این که این بانو نمونه مردم خوب است ‏به خاطر آن است که در نیایشش به ذات اقدس اله عرض مى‏کند:

اذ قالت رب ابن لی عندک بیتا فی الجنة.

این زن در کنار خدا، بهشت را مى‏طلبد. دیگران بهشت را مى‏طلبند، ودر دعاهایشان از خداوند:

جنات تجری من تحتها الانهار (. فرقان، 10 )

بهشت‏هایى که از زیر آنها نهرها جارى است.

درخواست مى‏کنند، اما این بانو اول خدا را مى خواهد وبعد در کنار خدا، خانه طلب مى‏کند

. نمى‏گوید «رب ابن لی بیتا فی الجنة‏» ونمى‏گوید «رب ابن لی بیتا عندک فی الجنة‏» بلکه مى‏گوید: رب ابن لی عندک بیتا فی الجنة اول عند الله را ذکر مى‏کند بعد سخن از بهشت را به میان مى‏آورد. یعنى اگر سخن از:
«الجار ثم الدار» (بحار الانوار)
اول همسایه بعد منزل خود.
است، این بانو هم مى‏گوید: «الله ثم الجنة‏» البته جنتى که عند الله باشد، با جنتى که تجری من تحتها الانهار است تفاوت فراوان دارد.

[ریحانه]

در این نیایش ششگانه یا دعاى شش بعدى دو درخواست‏به تولى بر مى‏گردد یکى لقاء الله ودیگرى بهشت. یعنى یکى «جنة اللقاء» ودیگرى جنات تجری من تحتها الانهار وچهار خواسته دیگر هم به تبرى بر مى‏گردد:
1 - ونجنی من فرعون 2 - وعمله 3 - نجنی من القوم الظالمین 4 - و «اعمالهم‏» که محذوف است.
آنجا که مى‏فرماید نجنی من فرعون وعمله خواسته او این نیست که: خدایا مرا از عذاب فرعون نجات بده. ممکن است کسى بگوید خدایا مرا از دست ظالم نجات بده ولى وقتى خود به قدرت رسید، دست‏به ظلم بیالاید. اما این بانو عرض مى‏کند: نه تنها مرا از فرعون نجات بده بلکه از ستمکارى هم مرا برهان، مرا نجات بده تا زیر بار شرک فرعون نروم وخود نیز داعیه ربوبیت در سر نپرورانم رب نجنی من فرعون وعمله. سپس مى‏گوید ونجنی من القوم الظالمین چون ممکن است کسى از فرعون برهد ولى به دام آل فرعون یا سایر ستمکاران بیفتد. لذا درخواست پنجم را عرض مى‏کند ونجنی من القوم الظالمین و «اعمالهم‏» به قرینه نجنی من فرعون وعمله حذف شده است وحذف در این‏گونه موارد جایز است.

بنابراین بانویى که تا به این حد عالى مى‏فهمد ودر خواسته‏هایش تبرى وتولى داشته ومسائل اجتماعى وفردى را از ذات اقدس اله مسالت مى‏کند، آیا این زن نمونه، تنها نمونه زنان است؟ یا به تعبیر قرآن کریم نمونه مردم جامعه است؟

.

[ریحانه]

مقام ویژه مریم علیها السلام

نمونه چهارمى را که قرآن بیان مى‏کند حضرت مریم است. خداوند پس از معرفى همسر فرعون به عنوان الگوى انسانهاى مؤمن در آیه بعد براى گرامیداشت مقام خاص مریم مى‏فرماید:

و مریم بنت عمران التی احصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا و صدقت‏بکلمات ربها و کتبه و کانت من القانتین (9)
ومریم دختر عمران را، که خود را پاکدامن نگاه داشت ودر او از روح خود دمیدم وسخنان پروردگار خود وکتابهاى او را تصدیق کرد واز عبادت پیشگان بود.
یعنى
«و ضرب الله مثلا للذین آمنوا مریم ابنت عمران‏»
وچون مقام مریم، بالاتر از مقام زن فرعون بود لذا اینها را یکجا ذکر نکرد، بلکه در دو آیه جدا ذکر فرمود، برخلاف آن دو کافره که در یکجا ذکر نکرد، بلکه در دو آیه جدا ذکر فرمود، بر خلاف آن دو کافره که در یک آیه ذکر شدند. حضرت مریم در اثر احصان، صیانت، عفت ودر اثر دریافت آن روح غیبى به جایى رسید که صدقت‏بکلمات ربها وکتبه وکانت من القانتین گشت.

[ریحانه]

از این چهار نمونه سوره تحریم به خوبى بر مى‏آید که نه مرد نمونه، نمونه مردان است ونه زن نمونه، نمونه زنان. ممکن است کشاورز نمونه، نمونه کشاورزان، صنعتگر نمونه، نمونه صنعتگران، خطاط نمونه، نمونه خطاطان باشد، ولى انسان نمونه، نمونه همه انسانهاست واختصاصى به زن یا مرد ندارد.

پس در ارزیابى مقام وکمالات مریم نقش مادر آن بانو را نباید فراموش کرد. گرچه در تربیت مریم‏سلام الله علیها حضرت زکریا نیز نقش داشت لیکن این امر در مرحله نهایى بود نه در پیدایش ابتدایى، مادر این بانو لیاقت آن را داشت که مادر پیغمبر بزاید وآن خضوع را داشت که فرزندش را به معبد حق اهدا کند، واین که ذات اقدس اله این گوهر را پذیرفت، براى آن بود که مى‏دانست اگر به او فیض عطا نماید امین در حفظ فیض خواهد بود.
.

[ریحانه]

صدیقه بودن مریم علیها السلام

قرآن کریم از مریم علیها السلام به عنوان صدیقه یاد کرده است که این مبالغه در تصدیق است. بدین معنا که نه تنها مصدقه، صادق وصدیق است‏بلکه صدیق است.
صدیقین گروهى هستند که با انبیا وصالحین وشهدا همراه وهم قافله‏اند. اینان قافله سالار کوى الهیند. افراد عادى چه زن وچه مرد در نماز ونیایشها وعباداتشان از ذات اقدس اله مسالت مى‏کنند:

ومن یطع الله والرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین والصدیقین والشهداء والصالحین وحسن اولئک رفیقا( نساء، 69 )
کسى که مطیع خدا ورسولش باشد او همسفر قافله‏اى است که اهل آن عبارتند از: نبیین، صدیقین، شهدا وصالحین،

..

[کلات]

خدا در قرآن يكسري ويژگي‌ها و خصوصيات عامي را براي انسان‌هاي مومن و صالح برشمرده است كه زنان صالحه را نيز شامل مي‌شود از جمله‌ي آنها آيات 35 سوره‌ي احزاب، 21 سوره‌ي روم و 223 سوره‌ي بقره، 15 سوره‌ي احقاف و همچنين 14 و 31 سوره‌ي لقمان و 23 اسراء و ... را مي‌توان نام برد.
و يكسري وظائف هم براي آنها قرار داده است:
الف: وظائف عبادي، سياسي. توبه / 71.
ب: وظائف مادري بقره / 223.
د: وظايف همسري (وظايف همسران پيامبر)احزاب / 33 و 32.
و در سوره‌ي نور هم يكسري وظايف را براي زنان قرار داده است.
اما قرآن تعدادي از زنان را به صورت خاص و مصداق به عنوان الگو و نمونه معرفي كرده است كه مي‌توان به دو دسته تقسيم كرد الگوهاي نيك و الگوهاي بد، كه الگوهاي نيك عبارتند از:
1. آسيه:
1/1. نجات موسي به دست آسيه قصص / 7 تا 130.
2/1. آسيه به عنوان الگو تحريم / 11.
3/1. دعاي آسيه تحريم / 11.
2. مريم در قرآن:
1/2. تولد مريم در قرآن آل عمران / 35 و 36 و 37.
2/2. ويژگي‌هاي مريم (دريافت روزي از جانب خدا)آل عمران / 37.
3/2. كرامت مريم انگيزه‌ي دعاي زكريا آل عمران / 38.
4/2. تطهير و اصطفاي مريم آل عمران / 42.
5/2. محدثه بودن مريم آل عمران / 42، 43، 44 ـ 45 و 47 و مريم / 17، 18، 19 و 20.
6/2. دوشيزگي و عفاف مريم آل‌عمران / 47 و مريم / 20 و انبياء / 91 و تحريم / 12.
7/2. صديقه بودن مريم تحريم / 12 و مائده / 75.
8/2. مريم و قنوت او آل عمران / 43 و تحريم / 12.
9/2. مريم و استقامت و شكيبائي مريم / 27 تا 30.
3. حضرت فاطمة زهرا(س):
1/3. آيه‌ي مباهله آل عمران / 61.
2/3. آيه‌ي تطهير احزاب / 33.
3/3. ايثار فاطمه زهرا(س) و اهل بيت(ع)دهر / 5 تا 10.
4/3. فاطمه زهرا و سوره‌ي كوثر