گفتگو با سوره مباركه توبه

[ریحانه]

به نام خداوند بخشنده مهربان

گفتگو با سوره مباركه توبه

با عنايت كريمانه‌ي حضرت حق‌تعالي توفيق يافتيم تا در محضر نهمين ستاره‌ي درخشان آسمان قرآن كريم باشيم.
به آن اميد كه بتوانيم قطره‌اي از درياي معارف ايشان را برگيريم ، اين گفتگو را به دوستان و ياران اين پيك آسماني تقديم مي‌نماييم.

- لطفاً خودتان را معرفي بفرماييد :

من توبه، نهمين سوره از قرآن كريم هستم . 129 آيه دارم و در مدينه‌ي منوره بر پيامبر عزيز اسلام (صلي‌الله‌عليه‌ و ‌آله‌ و سلم) نازل شده‌ام.

- خواهشمنديم در مورد محتواي كلي آيات خود كمي برايمان صحبت كنيد ؟


بخشي از آيات من از مشركان و بت‌پرستان و قطع رابطه با آنها سخن مي گويد و از آن جا كه با گسترش اسلام و در هم شكسته‌شدن صفوف دشمنان عده‌اي تغيير چهره دادند تا در فرصت مناسب به اسلام ضربه بزنند، قسمت ديگري از آيات من به منافقان و سرنوشت آنان اختصاص دارد و با بيان نشانه‌هاي منافقان ، به مؤمنين هشدار مي‌دهد.
هم‌چنين به مطالبي چون اهميت جهاد در راه خدا ،‌ وحدت مسلمين و پرداخت زكات نيز پرداخته شده است.

- چرا آيه‌ي « بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم » قبل از شروع آيات شما ديده نمي‌شود؟

زيرا « بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم » نشان امان و رحمت است در حالي كه آيات من با اعلام تنفر و بيزاري از مشركان پيمان‌شكن آغاز شده و روشنگر خشم خداوند نسبت به اين گروه است و با « بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم » كه نشان صلح و دوستي و محبت و بيان‌كننده صفت رحمانيت و رحيميت خداوند است، تناسب ندارد.

- لطف فرموده يكي از فضايل تلاوت خود را براي محبين كلام خدا بيان نماييد؟

نبي مكرم اسلام (صلي‌ الله‌ عليه‌ و‌ آله‌ و سلم) فرمود: هر كس سوره توبه را قرائت نمايد خداوند او را در قيامت پيراسته از نفاق محشور مي‌فرمايد.1
- خداوند در يكصد و پنجمين آيه‌ي شما مي‌فرمايد:

« وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ و ...»
« و بگو عمل كنيد كه خدا و رسول او و مؤمنون اعمال شما را مي‌بينند... »

براي ما بفرماييد منظور از مؤمنون در اين آيه چه كساني هستند؟

منظور از (مؤمنون) در اين آيه ائمه (عليهم‌السلام) هستند .2 هر روز صبح اعمال بندگان اعم از نيكوكار و بدكار به رسول اكرم و دوازده امام از نسل ايشان عرضه مي‌شود. پس مراقب رفتار و اعمالتان باشيد و از كارهاي زشت بپرهيزيد.

- فرموديد از نفاق و منافق در آيات شما زياد سخن به ميان آمده ،خواهشمنديم چند مورد از نشانه‌هاي اخلاقي منافقان را براي خوانندگان ما بيان كنيد؟

دوست دارم با بيان خاطره‌اي از هنگام نزول آيات پاسخ شما را بدهم.
يكي از انصار پيامبر به نام ثعلبة‌بن‌حاطب، مرد فقيري بود. او مرتب به مسجد رسول خدا (صلي‌ الله‌ عليه ‌و ‌آله ‌و سلم) مي‌آمد و اصرار داشت كه پيامبر دعا كند تا خداوند مال فراواني به او بدهد. رسول اكرم (صلي ‌الله ‌عليه ‌و ‌آله ‌و سلم) به او فرمود: دارايي اندكي كه بتواني سپاسگزار آن باشي بهتر است از ثروت زيادي كه توانايي اداء حقش را نداشته باشي. اما ثعلبه دست بردار نبود روزي به پيامبر گفت: به آن خدايي كه شما را به پيغمبري فرستاده سوگند ياد مي‌كنم اگر خداوند ثروتي به من عنايت كند ، تمام حقوق آن را مي‌پردازم.
پيامبر خدا (صلي ‌الله ‌عليه ‌و ‌آله ‌و سلم) در حق او دعا فرمود و دعاي ايشان به اجابت رسيد . ثعلبه مال فراواني را به دست آورد و آنچنان مشغول و سرگرم زندگي مادي شد كه در نماز جماعت و حتي نماز جمعه نيز شركت نمي‌كرد.
روزي رسول خدا (صلي ‌الله ‌عليه‌ و ‌آله ‌و سلم) مأمور جمع‌آوري زكات را نزد او فرستاد تا از او زكات اموالش را بگيرد ، ولي ثعلبه نه تنها بخل ورزيد و از پرداخت حق الهي خودداري كرد بلكه به اصل تشريع اين حكم نيز اعتراض نمود و گفت: اين حكم برادر جزيه است . ما مسلمان شده‌ايم كه از پرداخت جزيه معاف باشيم ؛ با پرداخت زكات چه فرقي بين ما و غير مسلمان باقي مي‌ماند؟!!!
گويا او نه مفهوم جزيه را فهميده بود و نه مفهوم زكات را ، يا اينكه فهميده بود اما دنياپرستي اجازه‌ي بيان حقيقت و اظهار حق را به او نمي‌داد . به هر حال وقتي كه پيامبر سخن او را شنيد فرمود: واي بر ثعلبه .3 در آن هنگام جبرئيل امين فرود آمد و آيات 75 تا 77 من بر پيامبر اكرم (صلي‌ الله ‌عليه ‌و ‌آله ‌و سلم) نازل شد :
« و از آنان كساني هستند كه با خداوند معاهده كردند كه اگر از فضل خويش بر ما عطا كند حتماً تصدق مي‌دهيم و مسلماً از صالحان خواهيم بود . پس چون از فضل خويش به آنها عطا نمود، بخل ورزيدند و سرپيچي كردند و روي برتافتند . پس (خداوند) به سبب خلف وعده‌اي كه با خدا كردند و به خاطر آن كه همواره دروغ مي‌گفتند نفاق را در دل‌هاي آنان برقرار ساخت تا روزي كه او را ملاقات كنند.»4
هم‌چنين نبي مكرم اسلام (صلي‌ الله ‌عليه ‌و ‌آله ‌و سلم) فرموده‌اند: منافق سه نشانه دارد : سخن دروغ ، خلف وعده ، و خيانت در امانت.5
- از اينكه ما را در محضر خود پذيرفتيد ، بسيار سپاسگزاريم . اگر ممكن است عنايتي فرموده و دلدادگان كوي قرآن را نصيحتي بنماييد.

« وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ يُطِيعُونَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ أُوْلَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ » 6
« و مردان و زنان با ايمان دوست و ياور يكديگرند، امر به معروف و نهي از منكر مي‌كنند و نماز را بر پا مي‌دارند و زكات مي‌دهند و از خدا و فرستاده‌ي او فرمان مي‌برند ، آنهايند كه خداوند به زودي مورد رحمتشان قرار مي‌دهد، كه همانا خداوند غالب مقتدر و با حكمت است.»
- اميدواريم كه خداوند ما را عامل به سخنان قرآن و اهل‌بيت عصمت و طهارت (عليهم‌السلام) قرار دهد.

دارالقران الکریم اصفهان

.

[واقع بین]

چرا در سوره توبه این همه خشونت به کار رفته است؟

[ذاکره2]

بسم ربّ الشّهداء والصّدّیقین

السّلام علیک یا ابا عبدالله (ع )

چرا در سوره توبه این همه خشونت به کار رفته است؟

در آیات اولیّه سوره توبه ، خداوند متعال فرموده است:

« بَرَاءةٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۱﴾ »

اين اعلام بيزاري خدا و پيامبر او به كساني از مشركان است كه با آنها عهد بسته‏ايد. (۱)

« وَأَذَانٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الأَكْبَرِ أَنَّ اللّهَ بَرِيءٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ...(3)»

و اين اعلامي است از ناحيه خدا و پيامبرش به (عموم) مردم در روز حج اكبر (روز عيد قربان) كه خداوند و پيامبر او از مشركان بيزارند،...

خداوند در این دو آیه صراحتاً از مشرکینی که با پیامبر عهد بسته و سپس آن را می شکنند اعلام بیزاری کرده است .هم از ناحیه خود و هم از جانب پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم)
.................................................. .................................................. ............


سپس خداوند ارحم الرّاحمین ، حجّت خویش را بر مشرکان عهد شکن ، تمام می کند:

« فَسِيحُواْ فِي الأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُواْ أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللّهِ وَأَنَّ اللّهَ مُخْزِي الْكَافِرِينَ ﴿۲﴾»

با اين حال چهار ماه (مهلت داريد كه) در زمين (آزادانه) سير كنيد (و هر جا مي‏خواهيد برويد و بينديشيد) و بدانيد شما نمي‏توانيد خدا را ناتوان سازيد (و از قدرت او فرار كنيد و نيز بدانيد) خداوند خوار كننده كافران است.

در این آیه ی کریمه ، به مشرکان فرصت اندیشه داده شده است .
.................................................. .................................................. .....

« ......فَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللّهِ وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ﴿۳﴾»

...با اين حال اگر توبه كنيد به نفع شما است و اگر سرپيچي نمائيد بدانيد شما نمي‏توانيد خدا را ناتوان سازيد (و از قلمرو قدرتش خارج شويد) و كافران را به مجازات دردناك بشارت ده.(3 )

در این آیه کریمه ، به مشرکان فرصت توبه داده می شود و آنگاه در صورت سرپیچی ، وعده عذاب به آنان داده می شود.
.................................................. .................................................. .....

« إِلاَّ الَّذِينَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنقُصُوكُمْ شَيْئًا وَلَمْ يُظَاهِرُواْ عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّواْ إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِين ﴿۴﴾ »

مگر كساني از مشركان كه با آنها عهد بستيد و چيزي از آن فروگذار نكردند و احدي را بر ضد شما تقويت ننمودند، پيمان آنها را تا پايان مدتشان محترم بشمريد، زيرا خداوند پرهيزكاران را دوست دارد.(۴)

در این آیه کریمه ، مشرکانی که برسر عهد و پیمان باقی مانده اند را از گروه اول یعنی مشرکان عهد شکن جدا می سازد .و آنان را تا پایان موعد مقرّر ، محترم می شمارد .
.................................................. ...............................

اگر ادامه آیات را نیز با دقّت بخوانیم ، متوجّه خواهیم شد که خداوند در همین سوره توبه بیشتر از هر نقطه ی دیگری در قرآن کریم ،به مشرکین و منافقین ، رحم کرده است وبرای آنان فرصت جبران اعمال زشت شان را میسّر کرده است .

منتظر پاسخ از طرف پاسخگوی گرامی در این موضوع هستیم .
.

[صالح]

پرسش:
درباره ویژگی های سوره مبارکه توبه و مطالبی که در آن بیان شده است توضیحاتی را بیان فرمائید.

پاسخ:
درباره سوره توبه نکاتی عرض می شود:

1- هر برخوردی را بدون در نظر گرفتن پيش زمينه آن نمی توان بررسی کرد، شما اگر سر و صدا و داد و فرياد و لعن و نفرين در خيابان شنيديد فوری سؤال می کنيد: چطور شد که اينطور شد؟ خصوصا اگر طرف آدم حسابی باشد، خب سؤال بجائی است، از زندگي روزمره گرفته تا هر حادثه سياسی در تاريخ معاصر و سده‌های اخير و حتی هزاره‌های اخير، چنين نکته‌ای مورد توجه است، حوادث در تاريخ همچون حلقه‌های زنجير بهم وصل هستند نمی شود يک حادثه را بدون زمينه‌های قبلی آن بررسی کرد، طبعا آيات قرآن بعنوان يک سندی که از تاريخ براي تربيت بشر نهايت استفاده کرده از اين قاعده مستثنا نيست.

لذا با توجه به اينکه سوره توبه در سال نهم هجری بعد از صلح حديبيه و بازگشت از تبوک بوده، لازم است نه تنها همه حوادثی که بر مسلمانان در مدت 9 سالی که به مدينه تبعيد شده بودند بررسی کرد که حوادث قبل از هجرت و پيش از آن نيز مورد توجه قرار گيرد.

2- حال اگر به ادبيات قرآن نظری بياندازيد جواب سؤالتان را بهتر دريافت می کنيد، 114 سوره بهمراه دو نام هم‌ خانوداه (رحمان، رحيم) مبنی بر مهربانی و عفو و گذشت شروع شده است، با اينکه خداوند متعال اسماء فراوانی دارد ولی از اين دو صفت ييام بسيار روشنی دارد، علاوه بر اينها آيات دعوت به عفو، بخشش، کرامت، فرونشاندن خشم و مواردی از اين قبيل را اضافه کنيد، پس حتما اتفاق خاصی افتاده که لحن تغيير کرده است، آن اتفاق خاص در سوره توبه به تفصيل بيان شده است، که خواهيم رسيد.

3- در کنار ادبيات قرآنی، اخلاق و سيره عملی آورنده آن نيز کمک شايانی به حل معما خواهد کرد، پيامبر گرامی اسلام حضرت محمد (صلی الله عليه و آله و سلم) دارای بالاترين مدارج اخلاق حسنه است، کسی که در فتح مکه (يک سال قبل از نزول سوره توبه) با تعيين سه محل براي تسليم شدن، تمام قاتلين و متجاوزين را بخشيد، حتی ابوسفيان سردمدار کفر و شرک را، کاری که هيچ فاتحی نمی کند.

اين نکته را بارها خوانديم ولی توجه کرديم که فرضا اگر ما هر روز با قاتل عزيزانمان روبرو شويم و حق قصاص نداشته باشيم چه حالی خواهيم داشت؟
تمام آنها را پيامبر بخشيد، حال چنين کسی با چنان اخلاق حسنه‌ای دستور عفو را در حق ظالمين صادر می کند، اما در سوره توبه صحبتی از عفو نيست، پس حتما حتما جای سؤال و بررسی دارد، که خود سوره توبه تا حدودی به اين سؤالات پاسخ داده است.

4- سوره توبه پرده از انواع و اقسام نيرنگ ها و سوء استفاده‌هائی که منافقان و مشرکين به کمک يکديگر انجام داده‌اند کنار زده، باطن خيلی از افرادی که اظهار دوستی م یکردند برملا ساخته و مراحل دور شدن آنها از جامعه اسلامی را تبيين نموده است، اگر با دقت سوره توبه مطالعه شود، به حقيقت خواهيم رسيد که اين اعلان جنگ بعد از مهلت های متعددی که خدا و رسول به آنها داده‌اند صورت گرفته است.