روش ائمه اهل بيت (ع)در محكم و متشابه قرآن

[شهيدان]

آنچه از بيانات مختلف ائمه اهل بيت (ع) بدست ميآيد اينست كه در قرآن مجيد متشابه بمعنى آيه‏اى كه مدلول حقيقى خود را بهيچ وسيله‏اى بدست ندهد وجود ندارد.بلكه هر آيه‏اى اگر در افاده مدلول حقيقى خود مستقل نباشد بواسطه آيات ديگرى ميتوان بمدلول حقيقى آن پى برد و اين همان ارجاع متشابه است‏بمحكم چنانكه آيه: «الرحمن على العرش استوى‏» (1) ترجمه:خدا بر تخت‏خود قرار گرفت) و آيه: «و جاء ربك‏» (2) ترجمه:و خداى تو آمد) ظاهرند در جسميت و ماديت ولى باارجاع اين دو آيه بآيه كريمه: «ليس كمثله شى‏ء» (3) معلوم ميشود مراد از قرار گرفتن و آمدن كه بخداى متعال نسبت داده شده معنائى است غير از استقرار در مكان و انتقال از مكان بمكان.
پيغمبر اكرم (ص) در وصف قرآن مجيد ميفرمايد (4) : «و ان القرآن لم ينزل ليكذب بعضه بعضا و لكن نزل يصدق بعضه بعضا فما عرفتم فاعملوا به و ما تشابه عليكم فآمنوا به‏» (ترجمه:بدرستى قرآن نازل نشده براى اينكه برخى از آن برخى ديگر را تكذيب كند ولى نازل شده كه برخى از آن برخى ديگر را تصديق نمايد پس آنچه را كه فهميديد بآن عمل كنيد و آنچه بشما متشابه شد بآن-تنها-ايمان بياوريد) .
و در كلمات امير المؤمنين (ع) (5) است: «يشهد بعضه بعضا و ينطق بعضه بعضا» (ترجمه:شهادت ميدهد برخى از قرآن بر برخى ديگر و بيان ميكند برخى از آن برخى ديگر را) .
و امام ششم (ع) (6) ميفرمايد: «المحكم ما يعمل به و المتشابه ما اشتبه على جاهله‏» (ترجمه:محكم قرآن آن است كه بآن بتوان عمل كرد و متشابه آنست كه بكسيكه نداند مشتبه شود) و از روايت استفاده ميشود كه محكم و متشابه نسبى ميباشند و ممكن است آيه‏اى نسبت‏بكسى محكم و نسبت‏بكس ديگر متشابه باشد.
و از امام هشتم (7) منقول است كه فرمود:«من رد متشابه القرآن الى محكمه هدى الى صراط مستقيم-ثم قال-ان فى اخبار نامتشابها كمتشابه القرآن فردوا متشابهها الى محكمها و لا تتبعوا متشابهها فتضلوا» (ترجمه:كسيكه متشابه‏قرآن را بمحكم آن رد كرد براه راست هدايت‏يافت.پس از آن فرمود:بدرستى در اخبار ما متشابه هست مانند متشابه قرآن پس متشابه آنها را بسوى محكم آنها برگردانيد و از خود متشابه پيروى مكنيد كه گمراه ميشويد) .
چنانكه مشاهده ميشود روايات و خاصه خبر اخير صريح است در اينكه متشابه آيه‏ايست كه استقلال در افاده مدلول خود نداشته باشد و بواسطه رد بسوى محكمات روشن خواهد شد،نه اينكه هيچگونه راهى براى فهم مدلول آن در دسترس نباشد.
پى‏نوشتها:
1-سوره طه آيه 5.
2-سوره فجر آيه 24
3-سوره شورى آيه 11
4-در المنثور ج 2 ص 8
5-نهج البلاغه خطبه 131
6-تفسير عياشى ج 1 ص 162
7-عيون اخبار الرضا ج 1 ص 290