شیعه شناسی و مذهب شیعه

[عماد]

سلام و عرض ادب
من تصور میکردم شیعه به تاریخ طبری استناد نمیکند و آن را معتبر نمیداند. آیا همین طور است؟ اگر بله به چه دلیل؟ با تشکر

سلام علیکم
نمی توانیم بگوییم شیعه به تاریخ طبری ارجاع نمی دهد، چون بسیاری از مسائل که حتی در مناظرات شیعه و سنی نیاز می شود در تاریخ طبری موجود است، مهم آن است که تاریخ طبری نمی تواند به عنوان یک منبع صددر صد مورد استفاده قرار گیرد و ولی به عنوان موید می توان از آن استفاده کرد.
شاید به توان در قالب این مثال بحث را راحتر بیان نمود
الان اگر مواد خام آشپزی مثل برنج طارم اعلی، گوشت بره، بهترین لپه و .... موجود باشد تا یک آشپز ماهر نباشد نمی توان انتظار قیمه خوشطعم را داشت، بلکه اگر همین مواد خام را به یک انسان ناوارد بدهید ممکن است غذایی درست کند که همه با خوردن آن دل درد بگیرند
کتاب های منبع همچون طبری و ... نیز همین حکم را دارند، یعنی اگر کسی با علم تاریخ و روش استفاده از آن آشنا نباشد ممکن است نتواند صحیح از آن استفاده کند و به نظر قطعی برسد زیرا برای شناخت گزارشهای تاریخی به علومی همچون ادبیات عرب، رجال و ... نیاز است
مثلا باید بداند طبری از چه کسی نقل می کند و آن کسی که طبری از وی نقل کرده موثق است.
نکته دیگری که در مورد طبری و امثال آن باید گفت اگر بخواهیم در قالب همان آشپزی بگوییم
گاهی آشپز وارد است اما عمدا چون دشمنی دارد سم در غذا می ریزد، لذا اگر با آشپزی مشکل اساسی داریم و می دانیم آشپز نیز از ریختن سم در غذا ابایی ندارد باید با احتیاط غذا را خورد، مزمزه کرده و ...
گاهی کتابهایی همچون طبری آشپز ماهری بوده اند اما از عمد سم در غذا ریخته اند تا مخاطب با خواندن کلام آنان مسموم شود لذا باید در خواندن آنان کمال احتیاط را کرد یعنی کلام آنان را به عنوان حجت صدرصد قبول نکنیم
اگر لازم باشد می توان در قالب مثالهای تاریخی این مسئله را بسط دارد

[عماد]

سلام و عرض ادب

من تصور میکردم شیعه به تاریخ طبری استناد نمیکند و آن را معتبر نمیداند. آیا همین طور است؟ اگر بله به چه دلیل؟
با تشکر

سلام علیکم
طبری یکی از کتابهای منبع است که چه شیعه و چه سنی به آن استناد می کنند اما برای استفاده از آن توجه به نکاتی ضروری است
نکته اول: طبری و امثال طبری مواد خام هستند، اگر بهترین مواد خام آشپزی را به کسی که در آشپزی مهارت ندارد بدهند آنان را خراب می کند چرا که نیاز به کدبانو دارد
منابع اولیه از جمله طبری نیز چنین هستند مواد خام هستند نیاز به آشپز مخصوص دارند که بتواند از آن مواد خام غذای مطبوع تحویل دهد
برای استفاده از این منابع باید به زبان عربی و فنون مختلف آن آشنا بود، همچنین دانستن علم رجال و درایه و ... نیز نیاز است
لذا نمی توان بدون تسلط به این علوم ابتدا به سراغ منابع اولیه از جمله طبری رفت زیرا دانستن سلسله سند و شناختن روای ها و ... می تواند ما را در شناختن گزارش صحیح از مجعول کمک نماید
نکته دوم: از آنچه که طبری سنی مذهب است طبیعتا مذهبش در گزینش گزارشها نقش داشته است چرا که وی با آنکه بسیاری از حوادث جزئی را نقبل کرده اما در جریان حجه الوداع ماجرای متواتر غدیر را نقل ننموده است، امثال این مطلب در طبری دیده میشود لذا نمی توان صددر صد آن را ملاک قرار داد
تذکر: نمی توان کلا این کتاب را کنار گذاشت و نمی توان صددر صد قبول کرد بلکه با مجهز شدن به علوم و فنون استفاده از این کتابها باید از گزارشهای آن به صورت موید مطلب استفاده نمود

[عماد]

پرسش:
آیا در شیعه شناسی از «تاریخ طبری» هم استفاده می شود؟ آیا این کتاب در نزد شیعه معتبر است یا نه؟ به چه دلیل؟

پاسخ:
کتاب « تاريخ الأمم و الملوك‏» معروف به تاریخ طبری یکی از کتابهای منبع است که چه شیعه و چه سنی به آن استناد می کنند اما برای استفاده از آن توجه چند نکته ضروری است، از جمله:
نکته اول: طبری و امثال طبری مواد خام هستند، اگر بهترین مواد خام آشپزی را به کسی که در آشپزی مهارت ندارد بدهند آنان را خراب می کند چرا که نیاز به کدبانو دارد
منابع اولیه از جمله طبری نیز چنین هستند مواد خام هستند نیاز به آشپز مخصوص دارند که بتواند از آن مواد خام غذای مطبوع تحویل دهد
برای استفاده از این منابع باید به زبان عربی و فنون مختلف آن آشنا بود، همچنین دانستن علم رجال و درایه و ... نیز نیاز است
لذا نمی توان بدون تسلط به این علوم ابتدا به سراغ منابع اولیه از جمله طبری رفت زیرا دانستن سلسله سند و شناختن روای ها و ... می تواند ما را در شناختن گزارش صحیح از مجعول کمک نماید. خود طبری نیز در اعتبار کتابش می گوید:«خواننده این کتاب بداند که استناد ما بدانچه در این کتاب می‌آوریم به روایات و اسنادى است که از دیگران، یکى پس از دیگرى، به ما رسیده و من نیز خود از آنان روایت می‌کنم و یا سند روایت را به ایشان می‌رسانم، نه آن‌که در آوردن مطالب تاریخ استنباط فکرى و استخراج عقلى شده باشد...»(1)
نکته دوم: از آنچه که طبری سنی مذهب است طبیعتا مذهبش در گزینش گزارشها نقش داشته است چرا که وی با آنکه بسیاری از حوادث جزئی را نقبل کرده اما در جریان حجه الوداع ماجرای متواتر غدیر را نقل ننموده است، امثال این مطلب در طبری دیده میشود لذا نمی توان صددر صد آن را ملاک قرار داد
تذکر: نمی توان به طور کامل این کتاب را کنار گذاشت و نمی توان صددر صد قبول کرد بلکه با مجهز شدن به علوم و فنون استفاده از این کتابها باید از گزارشهای آن به صورت موید مطلب استفاده نمود.
اما امروزه بنابر نظر بیشتر محققان شیعه، دارای اشکالات مهمی است. در این‌جا به برخی از این اشکالات اشاره می‌شود:
1. طبری بدون تحقیق درباره سند؛ همه روایات و نقل قول اشخاص را در کتاب خود درج کرده و بسیاری از این ناقِلان حدیث نسبت به اهل بیت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) بُغض و کینه داشتند.
2. طبری بیشتر رخدادها بویژه اتفاقات صدر اسلام را با تفصیل نقل می‌کند، اما از برخی وقایع مهم؛ مانند جریان حجةالوداع و واقعه غدیر خُم به سادگی می‌گذرد و تا حد بسیاری آن‌را مختصر می‌سازد.(2)
3. طبری در تاریخ خود در موارد متعددی حقایق تاریخی و فضائل اهل بیت عصمت و طهارت(علیه السلام) را کتمان نموده است؛ مانند: بازگو نکردن فجایع واقعه حرّه. همچنین کتمان کردن در مسائل مهم تاریخ امامان(علیه السلام) از جمله شرح حال امام صادق، امام جواد، امام ‌هادی، امام حسن عسکری و حضرت مهدی(علیهم السلام).(3)
4. اعتماد به راویان غیر معتمد، مجهول و دروغ‌گو؛ مانند: «سیف بن عمر»،(4) و محمد بن حمید رازی.(5)
5. طبری گاهی روایات اسطوره‌ای و افسانه‌ای را نقل می‌کند؛ برای نمونه می‌گوید: در زمان ابوبکر جنگی اتفاق افتاد به نام «فتح دارین»، لشگر اسلام در سر راهش دریا بود تا دارین کشتی‌ها 42 ساعت مسافت را طی می‌کردند، دستور داده شد لشکر به آب بزنند، همه به‌ آب زدند، شتر سوار و اسب سوار و بر سطح آب حرکت کردند، در زیر سم اسب‌ها و پای شترها ماسه بالا آمد که آب فقط روی، پشت پای شترها را می‌گرفت.(6)
به هر حال؛ درباره جایگاه و اعتبار تاریخ طبری باید گفت: دست‌یابی به حقیقت و واقعیت امکان‌پذیر است، به شرطی که ضوابطی که در این زمینه وجود دارد رعایت شود. توجه به همه شواهد و دلائل، عرضه داده‌های تاریخی بر قرآن و سنت معتبر، بررسی سند روایات، بهره‌گیری از عقل و سایر منابع، حدس و گمان هوشیارانه (در جایی که داده تاریخی نداریم) و نهایتاً نقد درونی و بیرونی مطالب تاریخی و راویان آنها از جمله راه‌کارهایی است که می‌تواند موجب کشف حقیقت شود که از حوصله این نوشتار خارج است.
بنابراین این کتاب، کتاب جامعی است اما معتبر به دلایلی که گفته شد معتبر نیست. این کتاب، کتابی است تخصصی که تنها پژوهشگران عرصه تاریخ می توانند به آن رجوع کنند زیرا گزارش های درست و غلط در آن، در هم آمیخته و کسی می تواند به آن مراجعه کنند که به ابزار گزارش شناسی از جمله(علم ادبیات عرب، علم رجال، علم درایه و ...) مسلط باشد.

منابع:
1. طبری، أبو جعفر محمد بن جرير(م 310)، تاريخ الأمم و الملوك ، تحقيق محمد أبو الفضل ابراهيم ، بيروت، دار التراث ، ط الثانية، ، ج1، ص8
2. همان، ج ‏3، ص 148.

3. فرجپور، مرتضی، نقـدی بر رویکرد طبـری در کتمان و تحریف فضائل اهل بیت(علیهم السلام) در دو اثر تاریخی و تفسیری خویش، مجله امامت پژوهی، شماره 9، سال سوم، بهار 1392ش.

4. ذهبی، محمد بن أحمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت، دار المعرفة للطباعة والنشر، چاپ اول، 1382ق، ج 2، ص 255،

5. میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج 3، ص 530.
6. تاریخ ‏الطبری، ج ‏3، ص 309 – 310.