شفاعت در روز قیامت و عدل الهی

[مقاومت]

سلام

آیا مساله شفاعت در روز قیامت با عدالت الهی ناسازگاری ندارد؟

[meshkaat]

بنام خدا
شفاعت از ماده «شفع»، به معناى ضميمه كردن چيزى به مثل اوست (ضَمُّ الشىء الى مثله)از اين عبارت روشن مى شود كه بايد نوعى شباهت و همانندى ميان آن دو باشد، هر چند تفاوت هايى نيز در ميان آن ها ديده شود.
بنابراين، شفاعت در قرآن، يعنى شخص گنهكار به خاطر پاره اى از جنبه هاى مثبت (مانند ايمان يا انجام دادن بعضى از اعمال صالح) شباهتى با اولياى خدا پيدا كند و آن ها با عنايات و كمك هاى خود او را به سوى كمال سوق دهند و از پيشگاه خدا تقاضاى عفو كنند. حقيقت شفاعت، قرار گرفتن موجودى قوى تر و برتر، در كنار موجودى ضعيف تر و كمك كردن به او براى پيمودن مراتب كمال است.(1)
*********
1:الميزان،ج 15، ص 111

[meshkaat]

مسأله شفاعت از اصول مسلم اسلام است كه روايات زيادى درباره آن نقل شده است. در قرآن كريم نيز آيات متعددى درباره آن وجود دارد;مانند: آيات 43 تا 48 از سوره شريفه مدّثر كه خداوند متعال عده اى از كسانى را كه شفاعت شامل حال آن ها نمى شود،نام برده است.
در بحث شفاعت، در قرآن چهار دسته آيات وجود دارد. دسته اى مطلقاً شفاعت را نفى مى كند (چون آيه مورد بحث و آيه 48 بقره) دسته ديگر (زمر/45;سجده/4) شفاعت را مختص خداوند و دسته سوم (بقره/255; سبأ/23) شفاعت را مشروط به اذن الهى مى داند و طايفه چهارم آيات، براى شفاعت شوندگان شرايطى ذكر مى كنند (انبياء، 28; مريم، 87) طريقه جمع آيات بدين شكل است كه اطلاق دسته اول با دسته دوم مقيد مى شود، نتيجه اش اين است كه «هيچكس نمى تواند شفاعت كند مگر خداوند.» آن گاه اين نتيجه با دسته سوم باز هم مقيد مى شود و نتيجه آيات چنين مى شود: «هيچكس نمى تواند شفيع باشد مگر خداوند يا كسى كه او اجازه دهد.»

[meshkaat]

نظر اكثر علماى اسلام در مسئله «شفاعت» (با توجه به استفاده اى كه از ظاهر آيات و احاديث كرده اند) اين است: در پرتو شفاعتِ پيامبراكرم(ص) و به پاس احترام و مقام و منزلتى كه شفيعان واقعى در درگاه الهى دارند، گروهى از گنهكاران (با شرايطى كه براى آن ها بيان شده است) از عذاب، نجات پيدا كرده، خداوند از تقصير آنان در مى گذرد; بنابراين، هر چند ممكن است عده اى از عوام شيعه در مسئله «شفاعت» نظر افراطى داشته باشند، ولى علماى شيعه، «شفاعت» را فقط شامل كسانى مى دانند كه شرايط آن را داشته باشند.
و اين اعتقاد كه تمام كسانى كه به خدا ايمان داشته و با رسول اكرم(ص) و اهل بيت(ع) دشمنى نداشته باشند، مشمول شفاعت مى گردند، اعتقادى است كه از ظاهر آيات قرآن كريم، مانند: «لاَ يَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضَى» (انبياء/28) و از روايات استفاده مى شود; مانند آن چه رسول اكرم(ص) فرمود: «إذا قُمْتُ المقامَ المحمودَ تَشَفّعتُ فى اصحاب الكبائر مِن اُمّتى فَيَشفَعنُى الله فيهم وَ الله لاتَشَفَّعْتُ فيمن آذى ذريتى»هنگامى كه در مقام شفاعت قرار گيرم براى گناهكاران امتم شفاعت مى كنم و خداوند شفاعت مرا مى پذيرد. به خدا سوگند براى كسانى كه ذريه و فرزندان مرا آزار كرده باشند شفاعت نمى كنم».(1)
شفاعت در قيامت بر اساس شرايط ويژه اى و استحقاق و لياقت افراد انجام مى گيرد و هر كس آن شرايط را داشت، شفاعت شامل حال او مى شود، در غير اين صورت شفاعت شامل حال او نمى شود. از شرايط شفاعت ايمان، محبت اهل بيت، رضايت خداوند متعالو... مى باشد! چنان كه قرآن كريم مى فرمايد: «ولا يَشفَعونَ اِلاّ لِمَنِ ارتَضى»(انبياء/28) كسى مورد شفاعت قرار مى گيرد كه مقام ارتضاء خشنودى خداوند را داشته باشد.» و در جايى ديگر مى فرمايد: «آن هاعهد شكنان و مجرمان هرگز مالك شفاعت نيستند، مگر كسى كه نزد خداوند رحمان، عهد و پيمانى دارد.»(مريم/87)
شفاعت اساساً تفضل خداوند مهربان نسبت به بندگانش است، و در شفاعت پايمال شدن حق كسى در كار نيست تا نتيجه آن ظلم باشد و اگر شفاعت شامل حال كسى كه شرايط لازم را ندارد نشود بى عدالتى نيست، بلكه تفضل و عنايت خداوند شامل حال او نشده است.به عنوان مثال در مورد فقدان شرايط اگر در اداره اى بر اساس شرايط و ضوابطى گزينش و استخدام دارند، و عده اى كه شرايط لازم را دارند پذيرفته شوند و عده اى هم كه شرايط لازم را ندارند، پذيرفته نشوند، عاقلان هرگز تصور بى عدالتى را در اين باره نمى كنند، چون آن هايى كه پذيرفته نشده اند، در واقع شرايط لازم را نداشته اند.(2)
**************
1: پيام قرآن، آيت الله مكارم شيرازى، ج 6، ص 520
2: منشور جاويد، آية الله سبحانى، ج 8، ص 12 ـ 25 و 192 ـ 197

[جنات]

شفاعت كنندگان روز قيامت چه كساني هستند و چگونه شفاعت مي كنند؟

شفاعت كنندگان روز قيامت چه كساني هستند و چگونه شفاعت مي كنند؟

پاسخ :

كلمة شفاعت در لغت به معناي جفت شدن و كنار هم قرار گرفتن دو چيز است.[1] در اصطلاح كلامي نيز شفاعت به معناي وساطت اوليا و برگزيدگان الهي، براي رساندن بندگان به فيض رحمت و مغفرت الهي و دستگيري و نجات آنان است.[2]

شهيد مطهري مي گويد:

شفاعت اقسامي دارد كه برخي از آنها نادرست و ظالمانه است و در دستگاه الهي وجود ندارد ولي برخي، صحيح و عادلانه است و وجود دارد.

نوع نادرست شفاعت كه به دلايل عقلي و نقلي مردود شناخته شده است اين است كه گناهكار بتواند وسيله اي برانگيزد و به توسط آن از نفوذ حكم الهي جلوگيري كند، درست همان طوري كه در پارتي بازي هاي اجتماعات منحطّ بشري تحقق دارد. اما شفاعت صحيح كه تأييد كنندة قانون و حافظ نظام است و آيات و روايات زيادي از طريق شيعه و سني وجود آن را اثبات مي كند بر دو گونه است:

1 شفاعت «رهبري» يا شفاعت «عمل». 2. شفاعت «مغفرت» يا شفاعت «فضل».

شفاعت رهبري، شفاعتي است كه شامل نجات از عذاب و نيل به حسنات و حتي بالا رفتن درجات مي باشد. شفاعت مغرفت، شفاعتي است كه تأثير در از بين بردن عذاب و در مغفرت گناهان است و حداكثر ممكن است سبب وصول به حسنات و ثواب ها هم بشود، ولي بالا برندة درجة شخص نخواهد بود، و رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ دربارة اين قسم از شفاعت فرمود:

«من شفاعتم را براي گناهكاراني از امتم كه مرتكب گناه كبيره شده اند ذخيره كرده ام، اما نيكوكاران مورد مؤاخذه قرار نمي گيرند.»[3] اما اينكه چه كساني شفاعت مي كنند؟

از جمله شفاعت كنندگان پيغمبران مي باشند و در اينكه رسول گرامي اسلام داراي مقام شفاعت مي باشد ترديدي نيست و اهل سنت و شيعه نيز در آن اتفاق نظر دارند. در روايتي از امام صادق ـ عليه السّلام ـ آمده است كه هيچ يك از انبياء و رسل شفاعت نمي كنند تا اينكه خدا به آنها اجازه دهد به جز پيغمبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ كه خدا قبل از قيامت اجازة شفاعت را به او داده است و شفاعت نخست، براي او و امامان از فرزندان او سپس براي انبياء است.[4] به يقين امامان معصوم نيز شفاعت خواهند كرد و رواياتي براي اين معني دلالت دارد كه برخي از آنها را ذكر مي كنيم:

از امام صادق ـ عليه السّلام ـ دربارة آية شريفة (فمالنا من شافعين و لا صديق حميم)[5] (كافران گويند) پس براي ما نه شفيعاني هست و نه دوستان صميمي. فرمود: شفيعان ائمه هستند و دوستان از مؤمنين.[6] و روايات بسياري دربارة شفاعت حضرت فاطمه (س) و فرزندان او غير از ائمه هدي و مؤمنان حتي بچه هاي سقط شده آنها نيز وارد شده است

.[7] پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: فقراي از شيعيان علي و خاندان علي را پس از او سبك مشماريد كه هر يك از آنان عده اي همچون قبايل ربيعه و مضر را شفاعت مي كنند.[8] از جمله شفيعان علماء و شهدا مي باشند. حضرت امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: چون روز قيامت شود خداوند عالم و عابد را برانگيزد، پس به عالم مي گويند بايست و براي مردم شفاعت كن به پاداش اينكه آنان را نيكو تربيت كردي...[9] از جملة شفيعان، زائران قبر امام حسين ـ عليه السّلام ـ هستند. امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: ... به زوار قبر امام حسين ـ عليه السّلام ـ گفته مي شود دست هر كه را كه دوست داريد بگيريد و آنها را به بهشت ببريد...[10]

و از جمله شفاعت كنندگان ملائكه مي باشند[11] همان طور كه قرآن كريم نيز شفاعت مي كند.[12] بنابر آنچه نوشته شد نامبردگان زير شفاعت مي كنند: پيغمبران، امامان معصوم، حضرت زهرا(س)، ملائكه، شهدا، علماء، مؤمنين، بچه هاي سقط شده مؤمنان، اولاد حضرت زهرا(س) (غير از ائمه هدي) و زائران قبر امام حسين ـ عليه السّلام ـ و قرآن كريم.

حال كه شفاعت كنندگان معين هستند و بيان شدند اينك به چگونه شفاعت نمودن آنان مي پردازيم: شهيد مطهري (ره) مي نويسد: اعمال و كردارهايي كه انسان در دنيا مرتكب مي گردد، در جهان ديگر تجسم و تمثّل پيدا مي كنند و حقيقت عيني آنها جلوه گر مي شود و علاوه بر اين روابط نيز مسجم مي گردد؛ روابط معنوي اي كه در اين جهان بين مردم برقرار است در آن جهان صورت عيني و ملكوتي پيدا مي كنند.
زماني كه يك انسان سبب هدايت انساني ديگر مي شود رابطة پيروي و رهبري در ميان آنان در رستاخيز به صورت عيني در مي آيد.

در مورد گمراه ساختن و اغواء هم همين طور است. فرعون كه در اين جهان، گمراه و پيشواي گمراهان بوده، در آن جهان نيز به صورت قائد و امام آنان مجسم مي شود و واسطة قوم خود در رسانيدن به دوزخ و آتش.[13] در اين معناي شفاعت است كه رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ شفيع اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ و حضرت زهرا (س) مي باشد و آنها شفيع حسنين ـ عليهما السلام ـ و هر امامي شفيع امام ديگر و شفيع شاگردان و پيروان خويش است؛ سلسلة مراتب محفوظ است و در همين حساب است كه حتي علماء از كساني كه مورد تعليم و هدايت ايشان قرار گرفته اند شفاعت مي كنند.

يك سلسلة مرتبط و پرانشعابي به وجود مي آيد كه گروههاي كوچك به بزرگتر مي پيوندند و در رأس سلسله حضرت رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ است و سپس مي نويسند:
علت اينكه در روايات داريم كه امام حسين ـ عليه السّلام ـ از خلق كثيري شفاعت مي كند اين است كه در اين جهان، مكتب امام حسين ـ عليه السّلام ـ بيش از هر مكتبي موجب احياء دين و هدايت مردم شده است.[14]

مرحوم علامه طباطبايي در اين باره مي نويسد:

تأثير شفاعت كننده در امر شفاعت يك تأثير گزافي و بي جهت نيست بلكه بايد شخص شفاعت كننده به چيزي متوسل شود كه مؤثر گردد و شفاعت كننده از خدا نمي خواهد كه از مقام مولويت و آقائي خود نسبت به بنده اش صرف نظر كرده يا حكم و قانون مجازات خود را ابطال كند، بلكه مي گويد استدعا دارم از اين بنده در گذري چه اينكه بزرگ و مهربان و كريمي، نه از عقاب او سودي مي بري و نه گذشت از گناه او تو را زياني مي رساند، يا اين كه بنده اي است كوچك و نادان، بيچاره و پريشان، پس از او درگذر؛ يا به واسطه اين كه من شفاعت كننده در نزد تو مقام و منزلت دارم و آن ايجاب مي كند تقاضاي مرا پذيرفته و از خطاي او درگذري و او را ببخشي.

[اندیشمند]

آیا مساله شفاعت در روز قیامت با عدالت الهی ناسازگاری ندارد؟

رحمت خداوند از طريق اسباب خاص خودش نصيب بندگان مي شود .همچنانكه يكي از اسباب بخشش خداوندي استغفار است(و نمي گوييم بخشش خداوند به سبب استغفار پارتي بازي و خلاف عدالت است) همانگونه شفاعت نيز يكي از اسباب رسيدن رحمت و بخشش خداوندي به بندگان است كه بندگان بايد در زندگي به گونه اي عمل كنند كه شفاعت شامل حال آن ها شود.

در مورد شفاعت شبهات زيادي مطرح شده كه يكي از آن ها همان بحث شفاعت و عدالت خداوند است. « آیا شفاعت پارتی بازی است؟» آیا صحیح است که بنده در این دنیا هر گناهی که خواست انجام دهد به این امید که شافعان روز محشر او را شفاعت می‌کنند و او از عقوبت و عذاب گناهان خود در امان مانده و در کمال امنیت و آرامش وارد بهشت و وادی رحمت حق تعالی می‌گردد؟آیا شفاعت با عدالت خداوند جور درمی آید ؟


بادقت در مفهوم شفاعت و بررسي آيات و احاديث به اين نتيجه مي رسيم كه شفاعت نه تنها خلاف عدالت نيست بلكه لطف خداوندي است كه شامل برخي از بندگان مي شود كه شايستگي شفاعت دارند و كساني كه شامل شفاعت نمي شوند شايستگي شفاعت ندارند.درواقع اشكال سائل به اين مطلب برميگردد كه دو نفر را با شرايط يكسان در نظر گرفته است كه هيچ فرقي با يكديگر ندارند در حالي كه شفاعت شرايطي دارد كه شامل هركسي نمي شود.

[اندیشمند]

معصومين (عليهم لسلام ) در ضمن احاديثي شرايطي را براي شفاعت ذكر كرده اند كه به برخي از آن ها اشاره مي كنيم:
رسول خدا صلی الله علیه و آله:لا یَنالُ شَفاعَتی مَن اَخَّرَ الصَّلوةَ بَعدَ وَقتِها؛
کسی که نماز را از وقتش تأخیر بیندازد، (فردای قیامت) به شفاعت من نخواهد رسید.( بحارالانوار، ج،83، ص20)

امام باقر عليه السلام :لا شَفيعَ لِلمَرأَةِ أَنجَحُ عِندَ رَبِّها مِن رِضا زَوجِها؛
هيچ شفيعى براى زن نزد پروردگارش نجات بخش تر از رضايت شوهرش نيست.( خصال، ص 588)

رسول خدا صلی الله علیه و آله:اَلرّوحُ وَ الرّاحَةُ وَ الفَلَجُ وَ الفَلاحُ وَ النَّجاحُ وَ البَرَكَةُ وَ العَفوُ وَ العافيَةُ وَ المُعافاةُ وَ البُشرى وَ النَّصرَةُ وَ الرِّضا وَ القُربُ وَ القَرابَةُ وَ النَّصر وَ الظَّـفَرُ وَ التَّمكينُ وَ السُّروُر وَ المَحَبَّةُ مِنَ اللّه‏ِ تَبارَكَ وَ تَعالى عَلى مَن اَحَبَّ عَلىَّ بنَ اَبى طالِبٍ عليه‏السلام وَ والاهُ وَ ائتَمَّ بِهِ وَ اَقَرَّ بِفَضلِهِ وَ تَوَلَّى الأَوصياءَ مِن بَعدِهِ وَ حَقٌ عَلَىَّ اَن اُدخِلَهُم فى شَفاعَتى وَ حَقٌ عَلى رَبّى اَن يَستَجيبَ لى فيهِم وَ هُم اَتباعى وَ مَن تَبِعَنى فَاِنَّهُ مِنّى؛

آسايش و راحتى، كاميابى و رستگارى و پيروزى، بركت و گذشت و تندرستى و عافيت، بشارت و خرّمى و رضايتمندى، قرب و خويشاوندى، يارى و پيروزى و توانمندى، شادى و محبّت، از سوى خداى متعال، بر كسى باد كه على بن ابى طالب را دوست بدارد، ولايت او را بپذيرد، به او اقتدا كند، به برترى او اقرار نمايد، و امامانِ پس از او را به ولايت بپذيرد. بر من است كه آنان را در شفاعتم وارد كنم. بر پروردگار من است كه خواسته مرا درباره آنان اجابت كند. آنان پيروان من هستند و هر كه از من پيروى كند، از من است.( بحارالأنوار، ج 27، ص 92)

امام صادق علیه السلام فرمودند:لا یَنالُ شَفاعَتَنا مَن استَخَفَّ بِالصَّلاةِ؛
هرکس نماز را سبک بشمارد ، بشفاعت ما دست نخواهد یافت.( فروع کافی، ج3، ص270)

[اندیشمند]

رهروان مذهب اهل بیت نیز، بر این باورند که افزون بر پیامبر گرامى، دیگر پیام آوران خدا، فرشتگان، و امامان معصوم نیز به اذن خدا، شفاعت مى کنند و شفاعت آنان، هم در قلمرو افزودن پاداش شایستگان و توبه کاران، و هم براى نجات و رهایى از کیفر و عذاب سودمند است، اما با این شرایط:

الف ـ این شفاعت، به اذن خدا و در قلمرو رضایت و خشنودى او باشد، و بس;

ب ـ این شفاعت تنها شامل حال کسانى مى شود که در زندگى خود، پس از لغزش و قانون شکنى به خود آیند و در اندیشه بازگشت به سوى خدا و مقررات او، تلاشى خستگى ناپذیر براى جبران خطاها و گناهان خود آغاز کنند، و نیز در اندیشه و عمل، خود را هم سنخ با شفاعت کنندگان گردانند;

ج ـ این شفاعت تنها شامل حال کسانى مى شود که لغزشهاشان از حق کشى و کشتار و دیگر گناهان جبران ناپذیر سر برنیاورد و به گونه اى ویرانگر نباشد که آنان را از شفاعت محروم سازد.

حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ به یاران خود نوشت:«مَنْ سَرَّهُ اَنْ یَنْفَعَهُ شَفاعَةُ الشّافِعِین عِنْدَاللّه، فَلْیَطْلُبْ إِلَى اللّه اَنْ یَرْضى عَنه.»

«هر کس شادمان مى گردد که شفاعت شفاعت گران راستین، شامل حال او گردد، باید با اندیشه و منش شایسته خود، خشنودى خدا را بجوید.»(بحارالانوار چاپ قديم، جلد 3،ص304)

[اندیشمند]

شرايط شفاعت شونده

با توجه به اينكه شفاعت به معناي صحيح قيود و شرائط فراواني در چند جهت دارد، كساني كه به اين اصل معتقدند براي اينكه مشمول آن شوند ناگزيرند شرائط ان را فراهم كنند، شرائطي همچون:

1-از گناهان سنگين همانند حقّ النّاس و ظلم كه اميد شفاعت را به صفر مي رساند بپرهيزند.

2-برنامه خود را در يك دگرگوني عميق و همه جانبه در وضع خويش شروع كنند.

3-براي رسيدن به مقام "ارتضاء" و برقرار ساختن "عهد الهي" از گناه توبه كنند و يا حداقل در آستانه توبه قرار گيرند.

4-خلافكاري و شكستن سد قوانين الهي را متوقف سازند و يا لااقل تقليل دهند.

5-ايمان به خدا، رسولش، آخرت را در خود زنده نگه دارند.

6- سبك نشماردن نماز يكي از شروط مهم در دستيابي به شفاعت است.

7-همچنين بايد ميان شفيع و شفاعت شونده رابطه اي بوده و شفاعت شونده زمينهء شفاعت را در دنيا (با برقراري پيوند ميان خود و شفيع، اقتباس از صفات او، ايجاد يك نوع سنخيت ـ هر چند ضعيف ـ بين خود و او برقرار سازد، براي رسيدن به نتيجه اينگونه امادگيها لازم است. كسي كه امام حسين و امام علي (عليهما السلام) را نمي شناسد و از آنها تبعيّتي ندارد، چگونه مي تواند از شفاعت آنها بهره مند شود؟

(برگرفته ازتفسير نمونه، تفسير مجمع البيان،سايت پاسخگو)

[Lachini]

سلام بر جناب پاسخگوی اعتقادی 8

بنا به فرموده جنابعالی یکی از شرایط شفاعت شونده عبارت است از : " از گناهان سنگين همانند حقّ النّاس و ظلم كه اميد شفاعت را به صفر مي رساند بپرهيزند. "

واین در تضاد است با فرمایشات جناب جنات : " و رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ دربارة اين قسم از شفاعت فرمود:«من شفاعتم را براي گناهكاراني از امتم كه مرتكب گناه كبيره شده اند ذخيره كرده ام، اما نيكوكاران مورد مؤاخذه قرار نمي گيرند.»

البته ساختگی بودن این حدیث از متنش پیداست مثلا مرتکبین گناهان کبیره ( همانند زناکاران و حرام خواران ) شفاعت می شوند و اینکه مگر قرار است نیکوکاران مورد مواخذه قرار گیرند؟ : الانفطار : 13 إِنَّ الْأَبْرارَ لَفي‏ نَعيم‏ ، المطففين : 18 كَلاَّ إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ لَفي‏ عِلِّيِّين‏.