تناسب درآيات

[askari110]

تناسب یا مناسبت در لغت به معنی هم شكلی و نزدیك به هم بودن است و در اصطلاح علوم قرآن، ربط دهنده بین آیات را گویند. از تناسب گاه با تعابیر تناسق و اتساق نیز یاد شده است. در كتاب « الاتقان فی علوم القرآن» چنین آمده است: «مناسبت در لغت به معنی همگونی و نزدیك به هم بودن است و در آیات و مانند آنها به معنایی بر می‌گردد كه میانشان ربط ایجاد می‌كند. این رابط یا عام است یا خاص، عقلی است یا حسی یا تلازم ذهنی، مانند: سبب و مسبب، علت و معلول، نظایر، اضداد و چیزهای دیگری از این قبیل» علم مناسبات قرآن دانشی است كه بدان وسیله، علل چگونگی ترتیب یافتن اجزای قرآن باز شناخته می‌شوند. همین علتهاست كه گویای اسرار بلاغی قرآن در همساز آمدن معانی آن با حال مخاطبان به شمار می‌روند. بر این اساس ، علم مناسبات در نهایت درجه ظرافت قرار دارد و خویشاوندی و رابطه آن با دانش تفسیر همچون رابطه‌ای است كه میان علم بیان و علم نحو وجود دارد. ضرورت پرداختن به علم تناسب 1ـ پاسخ به نظریه‌ای كه قرآن را كتابی از هم گسسته و درهم ریخته معرفی كرده است. غالب مستشرقان و برخی از دانشمندان اسلامی معتقدند قرآن، مجموعه‌ای پراكنده است كه رشته مطالب آن از هم پاره شده است. اینان در اثبات نظریه خویش عمدتاً به اجتهادی بودن ترتیب آیات و شیوه بیانی قرآن نظر دارند كه در آن برخی تكرارها قابل مشاهده است و گاه در میان آیات مربوط به یك موضوع خاص ناگهان مسأله دیگری روئیده و به دنبال آن مجدداً موضوع نخستین از سرگرفته شده است. در این دیدگاه آنچه به وضوح دیدنی است، تنزل دادن كلام آسمانی قرآن به سطحی پایین‌تر از سخنان معمولی بشری است كه به هیچ روی نمی‌توان نشانه‌ای از اعجاز را در چگونگی نظم گرفتن مطالب آن جستجو نمود.2ـ پاسخ به عموم مفسران اهل تسنن که به هنگام مواجهه با آیاتی كه بیانگر اصول عقیدتی تشیع‌اند (آیات تبلیغ ، اكمال دین، تطهیر و ولایت) از شأن نزولهای زیادی كه در مورد آنها در لابلای متون حدیث و تفسیر آمده است، دست بر می‌دارند و در اثبات صحت برداشت خود به سیاق آیات قبل و بعد استناد جسته و آنها را بدون ارتباط با عقاید امامیه جلوه داده‌اند. فواید علم تناسب توجه به ارتباط آیات و مجموعه نگری در تفسیر قرآن، فواید سازنده و ارزنده‌ای در بردارد كه می‌تواند در درك و دریافت معانی بلند این كتاب آسمانی بسیار حائز اهمیت باشد. این فایده‌ها در عنوانهای زیر خلاصه می‌شود: 1ـ دست‌یابی به لطایفی در تفسیر آیات: مفسران قرآن كریم با در نظر گرفتن اصل بنیادین انسجام و هماهنگی آیات، به معانی گرانباری دست یافته‌اند كه بدون توجه بدان اصل، امكان دسترسی به آنها وجود نداشت. این حقایق گرانسنگ در سایه ژرفنگری در ارتباط صدر و ذیل ایه، انسجام دو آیه همجوار و هم بافت و به طور كلی هماهنگی و هم سیاقی گروه آیات یك سوره بدست میآیند.2ـ تاكید بر اعجاز قرآن : فخر رازی به هنگام تفسیر آیه 285 سوره بقره می‌نویسد: «با ژرف اندیشی در نظم شگرف و ترتیب بدیع سوره بقره، دانسته می‌شود كه همان‌گونه كه قرآن از جنبه فصاحت الفاظ و ارجمندی معانی‌اش معجزه است، همچنین از جهت چگونگی ترتیب و تألیف معجزه بشمار می‌آید و چه بسا منظور آنان كه گفته‌اند: قرآن به لحاظ اسلوب آن معجزه است، بیان همین نكته باشد.»

منابع:1- بحرانی، سید هاشم؛ البرهان فی علوم القرآن، ج 1، ص 61.2- سیوطی، جلالالدین؛ الاتقان فی علوم القرآن، ج 2،‌ ص 108.3- نظم الدرر فی تناسب الایات و السور(مجلس دائرة المعارف العثمانیة ـ حیدرآباد هند ـ‌1389 هـ . ق) ج 1، ص 6، مقدمه4- فخر رازی، التفسیر الكبیر، بیروت، دارالكتب العلمیة، 1411 هـ . ق، ج 12، ص 1545- مباحث فی علوم القرآن، ص 157. 6- معارف قرآن، ‌ج 1، ص 9.

[madad]

تناسب سوره ها
علاوه بر تناسب ايات كه مورد قبول تمامي مفسرين است عده اي از مفسرين قايل به تناسب سوره هاي قرآن نيز هستند اما از آنجايي كه ترتيب سور قرآن فعلي طبق نزول نيست به نظر مي رسد اين گونه مفسرين در ايجاد تناسب بين سور كار بيهوده اي را انجام داده و مي دهند و در بسياري از موارد خود را به تكلف انداخته تا به نحوي بين دو سوره تناسبي ايجاد كنند و اين در حالي است كه اين تناسبات به سادگي قابل نقض و رد است.

[askari110]

دوست عزيز:
برخي علاوه بر تناسب آيات، مسأله تناسب سوره ها را نيز مطرح ساخته و خواسته اند ترتيب موجود ميان سوره ها را توقيفي بدانند و بلكه برخي از اين فراتر رفته آن را حكمت بالغه الهي گرفته شاهدي بر اعجاز قرآن در ترتيب سوره ها دانسته اند .به هر حال اختلاف است ولي انتقادهاي زيادي به نظريه تناسب سوره ها وجود دارد.
اميداست بتوانيم به كمك دوستان اين بحث را ادامه دهيم.

[شهيدان]

اعتقاد به تناسب سوره ها ـ در هر دو شاخه اصلي آن؛ يعني، ارتباط فرجام هر سوره با آغاز سوره بعد از خود و ارتباط مضمون ميان سوره هاي پي در پي ـ عمدتاً مبتني بر پذيرش توقيفي بودن ترتيب سوره ها و قبول دلايل مربوط به آن است؛ حال آنکه دلايل مؤيد اين ديدگاه، از نظر علمي فاقد اتقان لازم اند و از اين رو، از اثبات وقوع توقيف در ترتيب سوره ها ناتوانند؛ افزون بر آنكه، سوره ها به طور کلي در افاده معاني خود، به سوره هاي قبل يا بعد تعلقي ندارند؛ بلکه در لابه لاي هر کدام، موضوع يا موضوعاتي جداگانه به بحث نهاده شده اند که مستقل از ديگر سوره ها قابل ملاحظه و بررسي اند ـ هر چند همگوني هايي ميان عموم سوره هاي قرآن از سوره هاي همجوار يا غيرهمجوار مي توان يافت. همچنين جواز شرعي جا به جا تلاوت کردن آنها قرينه اي بر عدم وجود تناسب ذاتي ميان آنهاست. علاوه بر آنکه با تأمل در بسياري از تناسب هاي ادعايي و برنهادن آنها با همديگر مي توان به ذوقي و سليقه اي بودن استنباط آنها پي برد؛ چندان که به نظر مي رسد تناسب ها و شباهت هاي مورد ادعا در سوره هاي همسايه ـ که طرفداران نظريه تناسب سوره ها آنها را مسلم تلقي کرده اند ـ به اصول ثابت و قابل قبول اتکا ندارند. بر اين اساس، دشوار بتوان وجوه تناسب پيش گفته و دلالت آنها بر معاني واقعي را پذيرفت و در نتيجه، صحت اصل نظريه تناسب سوره ها سخت محل ترديد است.

[شهيدان]

در باره تناسب سوره ها ویا به تعبیری سیاق سره ها باید اینچنین عرض کرد که:جمعی از مفسران ودانشمندان علوم قرآنی ؛ سوره های قرآن را پیوسته ومربوط به هم دانسته وبرای اقتران آنها با یکدیگر ودرمواردی برای اولین آیه هر سوره ای با آخرین آیه سوره قبل از آن وجه کماسبی ذکر کرده اندوحتی برخی در خصوص آن کتابی تألیف نموده اند(مانند:البرهان فی مناسبة ترتیب سورالقرآن(سیوطی)...
وروشن است که مستندکارآنها چیزی جزسیاق سوره ها نیست......اما آیا این کار آنها چه قدر مورد قبول است وچه نقدی برآن وارد است در پست بعدی عرض می کنم.

[شهيدان]

اما نقدهایی که بر نظریه تناسب بین سوره ها وجود دارد این است که:چون به اتفاق همه دانشمندان علوم قرآنی سوره ها بر اساس خلاف ترتیب نزول جمع آوری ونتظیم شده واکثرا ترتیب فعلی سوره ها را نیز اجتهادی می دانند نه توقیفی .لذا استناد سیاق وارتباط بین سوره ها درست نیست.لذا نمی توان برای آنها ارتباط وپیوندی را ساخت وبه خدا نسبت داد.البته اگر مدعیان نظریه تناسب بین سوره ها اگر بتوانند ثابت کنند که نظم فعلی سوره ها با نظم قرآن در لوح محفوظ ونزول قرآن هم دفعی بوده است در این صورت می توان به نظریه ارتباط بین دو سوره اهمیت داد ودر تفسیر قرآن از آن بهره برد.

[b_1384]

تناسب سوره ها
علاوه بر تناسب ايات كه مورد قبول تمامي مفسرين است عده اي از مفسرين قايل به تناسب سوره هاي قرآن نيز هستند اما از آنجايي كه ترتيب سور قرآن فعلي طبق نزول نيست به نظر مي رسد اين گونه مفسرين در ايجاد تناسب بين سور كار بيهوده اي را انجام داده و مي دهند و در بسياري از موارد خود را به تكلف انداخته تا به نحوي بين دو سوره تناسبي ايجاد كنند و اين در حالي است كه اين تناسبات به سادگي قابل نقض و رد است.

با سلام به شما دوستان عزیز عیدتان مبارک
در مورد تناسب سوره ها وایات نکته ای که وجود دارد این است که
ایا کتاب خداوند باید هماهنگ باشد یانه ؟؟


ایا در مورد یک کتاب بشری یک نویسنده میتوند مطالبی بنویسد و نظم و هماهنگی ان را به عهده خواننده بگذارد؟؟؟؟
ایا یک نویسنده میان مطالب کتابش هماهنگی هست؟؟؟
لطفا سوال دوم را جواب بدهید تا
به تناسب میان ایات وسوره های قران کریم برسیم.

[NASIME BEHESHT]

بحث بسیار جالبی است . اما خواهش میکنم با قلمی سبک تر بنویسید که در حد فهم عامی بنده هم باشد .
بنده گاهی که با تعمق قران میخوانم برایم سوال است که چرا این آیه بعد از این آیه آمده و همگونی این آیات کجاست ؟
البته بنده شکی ندارم و این شبهه نیست و سوالی است که سالها در ذهنم نقش بسته .
بنده خود بر این عقیده ام که با دانستن تفسیر سور مشکلات و شبهات زیادی از پیش رو برداشته خواهد شد .

[b_1384]

بسم الله الرحمن الرحيم
سلام به شما دوستان عزيز
اربعین حسینی رابه شما تسلیت میگویم والتماس دعا از همه ی شما دارم
ادامه بحث
بررسي سطوح سازماندهي
سطح 1 سازماندهي يعني چه
سطح 2 کتاب بشري
سطح 3 قرآن
سازماندهي يعني ترکيب کردن چيدن تنظيم کردن
و عناصر سازماندهي عبارتند از جزء، کل، چيدن ،بهترين چيدن ،قرار دادن جزء کنار جزء ديگر واجزاء در کل ،هدف وهدف نهايي
حالا تعريف کلي اين است:کنارهم قراردادن اجزاء به بهترين نحو در راستاي يک هدف
تا هدف مشخص نباشد سازمان دهي به هيچ وجه مکن نخواهد بود واگر هم ايجاد شود داراي نواقص زيادي هست(ببخشيد که يک کم سنگين صحبت ميکنم سعي ميکنم که با زبان ساده يگم)
يک سازماندهي مکن است با اسيب هايي روبرو شود مثل جابه جايي اجزاءونقصان و افزايش
حالا در ادامه بحث ميخواهيم ويژگي يک کتاب خوب رابگوييم : حروف و کلمات وجملات و پاراگرافها و فصل وبخش در نظم خاصي چيده شده اند يعني به صورت کلهايي هستند که جزء هايي را در بر دارند
آيا ممکن است که يک نويسنده نظم وترتيب در حروف و پاراگرافها و جملات را رعايت کند و نظم وترتيب بين فصلها و بخشها را رعايت نکند ؟آيا ما که حرف ميزنيم بين صحبت هايمان ارتباط هست؟ اگر کتاب بنويسيم وبدانيم که تحريف ميشود چه تمهيداتي خواهيم انديشيد ؟آيا ميشود کتابي نوشت و تنظيم ان را به عهده خواننده کتاب گذاشت؟
خدا ميداند که در گذر زمان عده ايي خواهند امد که با سخن او مخالف هستندبراي رسيدن سخنش به دست نسل هاي اينده چه کار ميکند؟
هر کتابي با هدفي نوشته ميشود وان انتقال مفاهيم و مطالب به ديگران است
هر چه فرد عاقل تر و عادل تر ودقيق تر باشد نظم وسازماندهي کتابش منطقي تر و عالمانه تر و منظم تر است و در يک کلمه بهترين چينش خواهد بود
حکيم حکيمانه حف ميزند وکلماتش حکيمانه خواهد بود
سطح سوم: قرآن
د وسوال مطرح ميشود :1- چه کسي قران را سازماندهي کرده؟
2- چه کسي بايد قران را سازماندهي کند؟
سازماندهي قرآن بايد توسط انسان معصومي که با خدا ارتباط دلرد انجام شود چون با توجه به اين که ويژگيهاي يک کتاب خوب را گفتيم اين نتيجه را ميگيريم که فقط صاحب کتاب ميتواند کتابش را سازمان دهي کند وغير او باعث تحريف وجابه جايي خواهد شد با اين حساب قرآن فقط بايد توسط خدا ومعصومي که با خدا ارتباط دارد انجام شود
چرا بايد فقط صاحب کتاب ، کتابش را تنظيم کند؟
چون فقط او هدف را ميبيند و ميداند پس خود بايد کتاب را تنظيم کند
غيرممکن است که خداوند تنظيم کتابش را به عهده يک نفر ديگر بگذارد چون بايد هدف را بداند و غيب وملکوت هر چيزي را تا صبح قيامت بداند و هيچ کدام از صحابه چنين ادعايي نکرده اند
آيا قرآن هدف دارد ؟ همه انراتاييد ميکنند و هدف ان به ظهور رساندن انسان کامل است
آيا خداوند حکيم است؟ آيا حکيم از نزول کتابش هدف دارد ان را سازمان دهي نميکند يا اين که بخشي را سازماندهي ميکند وبخشي را سازمان دهي نميکند؟
ادله اثبات اين گفتارها :1-دلايل قراني
2-دلايل تاريخي وروايي
دلايل قراني
1-ان علينا جمعه وقرآنه
2-انا نحن نزلنا الکر وانا له لحافظون
3-انه لکتاب عزيز لا ياتيه الباطل من بين يديه و لا من خلفه تنزيل من عزيز حميد
در کل اين سه ايه خداوند ميفرمايد:
ما قرآن راجمع کردهايم وحفظ ان را به عهده ميگيريم وهيچ باطلي در قران راه نداردو هيچ کس نميتواند اين جمع را تغيير بدهد و همچنان ادامه دارد
دلايل روايي انشاء الله بعدا گفته ميشود

[b_1384]

به نام خدا
در میان شیعیان علم تناسب از رونق چندانی برخوردارنیست.کتابها وتالیفات مستقلی که در این زمینه نوشته شده اندک وناچیز است .
ریشه بی توجهی به این علم در شیعه : عدم اعتقاد به توقیفی بودن ترتیب سوره هاست با وجود این اعتقاد چگونه میتوانند ارتباط وپیوستگی بین سوره ها را پیداکنند.

بررسی ادله مخالفان توقیفیت اجزاء قران: مهم ترین دلیلی که مجب شده مخالفان شکل بگیرند و حتی در ادله خود هم به ان استدلال کنند این است که:
ان دسته ازایاتی که حاکی از جمع قران بعد از پیامبر است .البرهان ،صحیح بخاری ،الاتقان این روایات را نقل میکنند.این روایات نقل کرده اند که قران بعد از پیامبر جمع اوری شده است و قران را از روی رقاع و لخاف .اقتاب وجریده چوب و... جمع اوری کرده اند.
این دسته از روایاتی که این مسئله را دارند بیان میکنند برچند گونه هستند :
1- برخی از روایات نخستین کسی را که بعد از حضرت به عنوان گرداورنده معرفی میکنندحضرت علی (ع) میباشد.
2- برخی نخستین حرکت و اقدام رسمی رابه ابوبکر نسبت میدهند بعد از جنگ یمامه و قتل حافظان قران
3- برخی عمر وعثمان را نخستین گرداورنده رفی کرده اند
(جهت اطلاع بیشتر میتوانید به کتاب البیان اقای خویی مراجعه کنید و توضیحات بسیار خوبی در این زمینه داده اند)
انتقادات وارده بر این روایات :
این روایات در خودشان هم تناقض دارند و این تناقض باعث ضعف وسستی میشود
تعارض این روایات با روایات جمع قران در عهد پیامبر (ص) . واین تعارض باعث سستی میشود
تعارض با حکم قران (ان علینا جمعه وقرانه....)
با حکم عقل مخالف است
دلیل دوم ادله مخالفان :
از زید بن ثابت نقل شده : قبض النبی ولم یکن القرآن مع فی شیئ
پیامبر(ص) رحلت فرمودندو قرآن جمع اوری نشد و ترتیب نیافت
نقد این دلیل : اولا این که این روایت بر چنین مطلبی صراحت نداردکه درزمان پیامبر (ص) قرآن ترتیب نیافته باشد بلکه احتمال دارد معنای این خبر اینطور باشد که پیامبر (ص) فوت کردنددر حالی که قرآن بین دفتین قرار نگرفته بود (یعنی ما بین دو جلد)
دوم این که این روایت در برابر روایات بسیاری که میگفت درحیات پیامبر(ص) قران جمع اوری شده نمی تواند مقاومت کند چون یک خبر نمی تواندبا روایات بسیار تعارض کند
دلیل سوم : در زمان حیات پیامبر (ص) هر لحظه احتمال نزول وحی بوده لذا تالیف قطعی قران امکان نداشت
پاسخی که میدهیم این است که: ادامه داشتن نزول وحی نمی تواند مانعی برای مرتب شدن قران به شمار اید مگر نمی شود تا زمانی که وحی قران قطع نشده ترتیب کلی ایات و نظم سوره ها مشخص شود و هر گاه ایه یا سوره ای نازل شد میگویند که این ایه یا سوره را در بین ان ایات وسوره ها جای دهید .
به خصوص این که د و سوم قران درمکه نازل شده و بخش عظیمی از ایات سوره های مدنی مثل بقره ، انفال ،منافقون، صف، جمعه، ال عمران در سالهای نخستین هجرت نازل شده بنابراین عمده ایات وسوره ها چند سال قبل از وفات نازل شده.همین طور که پیامبر (ص) جای ایات در سوره ها را مشخص میکرند کاملا امکان داشت که جای سوره ها راهم مشخص کنند.افزون براینرسول خدا از طریق وحی از پایا ن رسالت خویش اگاه بودند همان طور که در حجه الوداع برای جانشینی خودشان تدبیری اندیشیدند و بار دیگر حضرت علی (ع) رابه عنوان جانشین معرفی کردند برای نظم بخشیدن ومدون کردن سوره ها هم تدبیری بیندیشند.