دیدگاه قرآن درباره فرعون مصری

[اولین]

آیا از دیدگاه اسلام و قرآن، فرعون انسان خوبی بوده است یا بد؟ آیا کارهایی که فرعون با مخالفان و دشمنانش (مانند حضرت موسی) انجام می داده کارهایی پسندیده و انسانی بوده است یا نه؟

فرعون چه عذاب و شکنجه ای را برای دشمنانش در نظر می گرفت؟

[اولین]

پاسخ این پرسش ها در سوره های الاعراف ، طه و الشعرا آمده است: (ترجمه ها از آیت الله مکارم شیرازی است)


سوره الاعراف ، آیات 119 تا 124:

۞ فَغُلِبُوا هُنالِک وَ انْقَلَبُوا صاغِرِينَ ۞ وَ أُلْقِيَ السَّحَرَةُ ساجِدِينَ ۞ قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعالَمِينَ ۞ رَبِّ مُوسى وَ هارُونَ ۞ قالَ فِرْعَوْنُ آمَنْتُمْ بِهِ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکمْ إِنَّ هذا لَمَکرٌ مَکرْتُمُوهُ فِي الْمَدِينَةِ لِتُخْرِجُوا مِنْها أَهْلَها فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ۞ لأَُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَکمْ وَ أَرْجُلَکمْ مِنْ خِلافٍ ثُمَّ لأَُصَلِّبَنَّکمْ أَجْمَعِينَ ۞


۞ و در آنجا (همگی) مغلوب شدند؛ و خوار و کوچک گشتند ۞ و ساحران (بی‌اختیار) به سجده افتادند ۞ و گفتند: «ما به پروردگار جهانیان ایمان آوردیم؛ ۞ پروردگار موسی و هارون!» ۞ فرعون گفت: «آیا پیش از آنکه به شما اجازه دهم، به او ایمان آوردید؟! حتماً این نیرنگ و توطئه‌ای است که در این شهر (و دیار) چیده‌اید، تا اهلش را از آن بیرون کنید؛ ولی بزودی خواهید دانست! ۞ سوگند می‌خورم که دستها و پاهای شما را بطور مخالف [= دست راست با پای چپ، یا دست چپ با پای راست‌] قطع می‌کنم؛ سپس همگی را به دار می‌آویزم ۞


سوره طه ، آیات 69 تا 71 :

۞ وَ أَلْقِ ما فِي يَمِينِک تَلْقَفْ ما صَنَعُوا إِنَّما صَنَعُوا کيْدُ ساحِرٍ وَ لا يُفْلِحُ السَّاحِرُ حَيْثُ أَتى ۞ فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سُجَّداً قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هارُونَ وَ مُوسى ۞ قالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکمْ إِنَّهُ لَکبِيرُکمُ الَّذِي عَلَّمَکمُ السِّحْرَ فَلأَُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَکمْ وَ أَرْجُلَکمْ مِنْ خِلافٍ وَ لأَُصَلِّبَنَّکمْ فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَ لَتَعْلَمُنَّ أَيُّنا أَشَدُّ عَذاباً وَ أَبْقى ۞


۞ و آنچه را در دست راست داری بیفکن، تمام آنچه را ساخته‌اند می‌بلعد! آنچه ساخته‌اند تنها مکر ساحر است؛ و ساحر هر جا رود رستگار نخواهد شد!» ۞ (موسی عصای خود را افکند، و آنچه را که آنها ساخته بودند بلعید.) ساحران همگی به سجده افتادند و گفتند: «ما به پروردگار هارون و موسی ایمان آوردیم!» ۞ (فرعون) گفت: «آیا پیش از آنکه به شما اذن دهم به او ایمان آوردید؟! مسلّماً او بزرگ شماست که به شما سحر آموخته است! به یقین دستها و پاهایتان را بطور مخالف قطع می‌کنم؛ و شما را از تنه‌های نخل به دار می‌آویزم؛ و خواهید دانست مجازات کدام یک از ما دردناکتر و پایدارتر است» ۞


سوره الشعرا ، آیات 46 تا 49 :

۞ فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ ساجِدِينَ ۞ قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعالَمِينَ ۞ رَبِّ مُوسى وَ هارُونَ ۞ قالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکمْ إِنَّهُ لَکبِيرُکمُ الَّذِي عَلَّمَکمُ السِّحْرَ فَلَسَوْفَ تَعْلَمُونَ لأَُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَکمْ وَ أَرْجُلَکمْ مِنْ خِلافٍ وَ لأَُصَلِّبَنَّکمْ أَجْمَعِينَ ۞


۞ فوراً همه ساحران به سجده افتادند ۞ گفتند: «ما به پروردگار عالمیان ایمان آوردیم، ۞ پروردگار موسی و هارون!» ۞ [فرعون] گفت: آيا پيش از آنکه به شما اجازه دهم به او ايمان آورديد، بيشک او بزرگتر [و آموزگار] شماست که به شما جادوگرى آموخته است. به زودى خواهيد دانست; دستان و پاهايتان را در خلاف جهت همديگر خواهم بريد، سپس همگيتان را به دار خواهم زد. ۞


با توجه به آیات بالا که در سه سوره مختلف آمده است، مشخص شد که فرعون ، مخالفان و دشمنان خود را تهدید می کرده و توسط شکنجه و کشتار مجازات می کرده است که این مجازاتها شامل قطع دست و پا و به صلیب کشیدن و دار زدن آنها بوده است.

[اولین]

اکنون ببینیم خداوند و رسولش چه مجازاتی را برای مخالف و دشمن خود در نظر گرفته اند. مجازات کسانی که با خدا و رسولش ستیز کنند و با آنان به دشمنی برخیزند در سوره مائده مشخص شده است:


سوره المائده ، آیات 32 تا 33 :

۞ مِنْ أَجْلِ ذلِک کتَبْنا عَلى بَنِي إِسْرائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِي الأَْرْضِ فَکأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً وَ مَنْ أَحْياها فَکأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً وَ لَقَدْ جاءَتْهُمْ رُسُلُنا بِالْبَيِّناتِ ثُمَّ إِنَّ کثِيراً مِنْهُمْ بَعْدَ ذلِک فِي الأَْرْضِ لَمُسْرِفُونَ ۞ إِنَّما جَزاءُ الَّذِينَ يُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ فِي الأَْرْضِ فَساداً أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الأَْرْضِ ذلِک لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيا وَ لَهُمْ فِي الآْخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ ۞

۞ به همین جهت، بر بنی اسرائیل مقرّر داشتیم که هر کس، انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین بکشد، چنان است که گویی همه انسانها را کشته؛ و هر کس، انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است. و رسولان ما، دلایل روشن برای بنی اسرائیل آوردند، اما بسیاری از آنها، پس از آن در روی زمین، تعدّی و اسراف کردند. ۞ کیفر آنها که با خدا و پیامبرش به جنگ برمی‌خیزند، و اقدام به فساد در روی زمین می‌کنند، (و با تهدید اسلحه، به جان و مال و ناموس مردم حمله می‌برند،) فقط این است که اعدام شوند؛ یا به دار آویخته گردند؛ یا (چهار انگشت از) دست (راست) و پای (چپ) آنها، بعکس یکدیگر، بریده شود؛ و یا از سرزمین خود تبعید گردند. این رسوایی آنها در دنیاست؛ و در آخرت، مجازات عظیمی دارند. ۞


اکنون این پرسش مطرح می شود که پس چه تفاوتی بین فرعون و حضرت محمد و خداوند در نوع و نحوه مجازات مخالفان می باشد؟

مگر نه اینکه این اعمال بریدن دست و پای دشمن و مجازات صلیب و دار از سوی فرعون علیه مخالفانش انجام می شده است و در سه سوره اعراف ، طه و شعرا آمده است. پس چرا انجام تمامی آن کارهای فرعونی (قطع دست و پا، صلیب کشاندن و دار زدن) به اضافه تبعید و دیگر عذاب های سنگین تر اخروی به خدا و حضرت محمد در قرآن نیز توصیه شده است؟!

[aliimola]

حکم فرعون برای چنین برخورد شدید با مخالفانی صورت گرفته که تنها اعتقادشان مخالف اعتقاد فرعون بوده است اما براساس شان نزول آیات 32 و 33 سوره مائده این حکم از سوی قرآن وقتی صادر شده است که گروهی از تازه مسلمانان به خاطر ناسازگاری با آب و هوای مدینه ، تحت حمایت پیامبر در خارج مدینه از امکانات بیت المال (باغ، شتر ، گاو گوسفند) بهره مند شده بودند خیانت کردند و چوپانان مامور از سوی پیامبر را دست و پا بریدند و سپس کشتند و اموال بیت المال را به غارت بردند و از اسلام برگشتند. و در واقع این حکم نوعی قصاص بوده است. هرچند تشابه ظاهری میان این دو برخورد دیده می شود ولی باید دید هرکدام از این برخوردها در چه شرایطی صورت گرفته است.
بطور مثال هر انسانی کشتن هم نوع خود را امری بد تلقی می کند اما درشرایطی که فردی برای حفظ جان خود و در دفاع از خود مرتکب قتل شود این عمل مورد شماتت نخواهد بود.

[کلات]

خواب وحشتناك فرعون و تعبیر آن
شاهان بنی‎اسرائیل در مصر را با لقب فراعنه (جمع فرعون) می‎خواندند، بزرگترین و دیكتاتورترین فرعون‎های مصر، سه نفر بودند به نامهای: 1. اپوفس؛ فرعون معاصر حضرت یوسف ـ علیه السلام ـ 2. رامسیس دوم؛ كه حضرت موسی ـ علیه السلام ـ در عصر سلطنت او متولّد شد 3. منفتاح پسر رامسیس دوّم؛ كه موسی و هارون ـ علیه السلام ـ از طرف خدا مأمور شدند تا نزد او روند و او را به سوی خدای یكتا دعوت كنند. این فرعون همان است كه با لشكرش در دریای نیل غرق شده و به هلاكت رسیدند.
فرعون (رامسیس دوّم) طاغوت خودسر و مغرور مصر بود، او مردم را به دو طبقه مستضعف و مستكبر (بردگان و اشرافیان) به نام سبطیان و قِبْطیان، تقسیم نمود، قبطیان همان فرعونیان بودند كه در اطراف فرعون به هوسبازی و عیش و نوش و ظلم و ستم سرگرم بودند، و همه اختیارات كشور در دست آنها بود، ولی به عكس، سبطیان طبقه پایین اجتماع، و ستمدیدگانِ مستضعف بودند، كه همواره زیر چكمه و چنگال فرعونیان، رنج می‎بردند، موسی ـ علیه السلام ـ و بنی‎اسرائیل از سبطیان بودند، ولی فرعون از قبطیان.
به این ترتیب نژادپرستی عجیبی در كشور مصر و اطراف، حكمفرما بود، و قبطیان می‎خواستند، همین وضع ادامه یابد، چهارصد سال این وضع نابسامان ادامه یافت تا اینكه خداوند بر بنی‎اسرائیل لطف كرد، كه پیامبری به نام موسی ـ علیه السلام ـ بفرستد، و آنها را از زیر یوغ استعمار و استثمار فرعون نجات بخشد.
در همین ایام، یك شب فرعون در عالم خواب دید: آتشی از طرف شام شعله‎ور شد و زبانه كشید و به طرف مصر آمد و به خانه‎های قبطیان افتاد و همه آن خانه‎ها را سوزانید، و سپس كاخها و باغها و تالارهای آنها را فراگرفت و همه را به خاكستر و دود تبدیل نمود.
فرعون در حالی كه بسیار وحشتزده شده بود، از خواب برخاست و در غم و اندوه فرو رفت، ساحران، كاهنان و دانشمندانِ تعبیر خواب را به حضور طلبید، و به آنها رو كرد و گفت: «چنین خوابی را دیده‎ام، تعبیرش چیست؟»
یكی از آنها گفت: «چنین به نظر می‎رسد كه به زودی نوزادی از بنی‎اسرائیل به دنیا آید و واژگونی تخت و تاج فرعون، و نابودی فرعونیان، به دست او انجام شود.»[1]
فرعون پس از مشاوره و گفتگو با درباریان و ساحران، دو تصمیم خطرناك گرفت، نخست اینكه فرمان داد در آن شبی كه منجّمین و ساحران، آن شب را به عنوان شب انعقاد نطفه كودك موعود (موسی) مشخّص كرده بودند، زنان از همسرانشان جدا گردند.
این فرمان اعلام شد و در همه‎جا كنترل شدیدی به وجود آمد، مردان از شهر بیرون رفتند و زنان در شهر ماندند، و هیچ همسری جرئت نداشت با همسر خود تماس بگیرد.
ولی در نیمه همان شب، عمران كه در كنار كاخ فرعون به نگهبانی اجباری اشتغال داشت،[2] همسرش یوكابد را دید كه نزدش آمده است، آن دو با هم همبستر شدند و نطفه موسی ـ علیه السلام ـ منعقد گردید.
عمران به همسرش گفت: «مثل اینكه تقدیر الهی این بود كه آن كودك موعود از ما پدید آید. این راز را پنهان‎دار و در پوشیدن آن بكوش كه وضع بسیار خطرناك است.»
یوكابد با شتاب و نگرانی از كنار شوهر دور شد، و در پوشاندن راز، كوشش بسیار كرد.[3]
دوّمین تصمیم فرعون، كشتن نوزادان پسر بود كه به طور وسیع، و بسیار خطرناكتر از تصمیم نخست، اجرا شد، از دربار فرعون خطاب به عموم مردم، این اعلامیه صادر گردید:
«همه مأموران و قابله‎ها باید در میان بنی‎اسرائیل، مراقب اوضاع باشند، هرگاه پسری از آنها به دنیا آمد، بی‎درنگ سر از بدن او جدا كنند و او را بكشند، ولی دختران را برای كنیزی نگهدارند.»
به دنبال این اعلامیه، جلّادان خون‎آشام حكومت فرعون به جان مردم افتادند، تمام زنهای باردار تحت مراقبت شدید قرار گرفتند، قابله‎ها از هر سو، زنان را كنترل می‎كردند، در این گیرودار، شكم بسیاری از زنان شكافته شد، و بسیاری از نوزادهایی كه در رحم مادرانشان بودند، براثر فشار و لگدزدن مأموران سنگدل، سقط شدند، و كشتن نوزادان پسر به هفتادهزار نفر رسید.[4]
1] . اقتباس از بحارالانوار، ج 13، ص 51؛ تاریخ انبیاء، ص 493.
[2] . باید توجه داشت كه كارهای سخت، مانند نگهبانی شب و... به بنی‎اسرائیل واگذار شده بود.
[3] . تاریخ انبیاء (عمادزاده)، ص 495.
[4] . اقتباس از بحارالانوار، ج 13، ص 50 تا 53؛ در آیه 49 سوره بقره به شكنجه شدن بنی‎اسرائیل و كشته شدن پسران آنها به دست فرعونیان اشاره شده است.