خليج فارس در قرآن؟؟

[پرسشگر جوان]

با سلام به همه هم وطنانم!
چند وقت پيش بعد از سرو صداي اعراب براي تغيير نام خليج فارس آقاي رفسنجاني يه حرفي زد که براي من جالب بود او گفت که اسم خليج فارس در قرآن و تفاسير آمده مي خواستم بدونم کجا چنين چيزي آمده است؟
با تشکر

[شهيدان]

باسلام من براي اينكه فضاي بحث روشن بشه با مطالبي شروع مي كنم

در قرآن 4 آيه در 4 سوره نام دو دريا مطرح مي شود كه با هم تلاقي دارند به سوره كهف و آيه مجمع البحرين مي توان اشاره كرد. در موضوع محل مجمع البحرين تا كنون 5 قول وجود دارد اما در تفاسير 5 قرن اول اسلامي منظور از اين دو دريا كه با هم تلاقي مي كنند درياي روم و درياي فارس نام برده شده است

در72 تفسير از نام درياي فارس درتفسير مجمع البحرين درسوره كهف آمده است.همچنين درتفسير ابن عباس كه از تفاسير معتبراست..

[seyyed]

با سلام خدمت عضو جديد كانون جناب پرسش گر جوان و اميد آن كه در اين كانون بتوانيم از تبادل نظر شما استفاده كنيم
درباره پرسش شما بايد عرض كنم همان طور كه جناب شهيدان نوشته اند در قرآن 4 آيه در 4 سوره نام دو دريا مطرح مي شود.

آيت الله هاشمي رفسنجاني در نماز جمعه بیست و سوم فروردین 1387 به نگاهى جدید در خصوص خلیج فارس بر اساس آموزه های قرآن اشاره کرده و بين مي كند « در قرآن و در سوره کهف از دريايى نام برده شده است که محل ديدار حضرت موسى(ع) با حضرت خضر(ع) است و آن مجمع البحرين نام گرفته است. اما اين مجمع البحرين کجاست؟ 95 درصد تفسير‌ها از قرن اول تا 14 مى‌گويند که اين دو دريا درياى فارس و درياى روم است.
در ادامه به برخي از اين تفاسير اشاره خواهم كرد:

[seyyed]

«وَ إِذْ قَالَ مُوسىَ‏ لِفَتَاهُ لَا أَبْرَحُ حَتىَّ أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضىِ‏َ حُقُبًا؛ به خاطر بياور هنگامى را كه موسى به جوان همراه خود گفت: دست از جستجو برنمى‏دارم تا به محل تلاقى دو دريا برسم هر چند مدت طولانى به راه خود ادامه دهم!»
در تفسير اين آيه مفسر شهير مرحوم علامه طباطبايي مي‌نويسد:«و در باره اينكه مجمع البحرين كجاست؟ بعضى گفته‏اند: منتهى اليه درياى روم (مديترانه) از ناحيه شرقى، و منتهى اليه خليج فارس از ناحيه غربى است، كه بنا بر اين مقصود از مجمع البحرين آن قسمت از زمين است كه به يك اعتبار در آخر شرقى مديترانه و به اعتبارديگر در آخر غربى خليج فارس قرار دارد، و به نوعى مجاز آن را محل اجتماع دو دريا خوانده‏اند.»
برخي از تفاسير مختلف را كه در تفسير مجمع البحرين به «بحر فارس و روم»اشاره كرده‌اند، مي‌آوريم:
قرن ‎۱:
ابن عباس، عبدالله بن عباس، تنوير المقباس من تفسير ابن ‌عباس ، بيروت ، دارالفکر، ص249
مجاهد بن جبر مخزومي، تفسير الامام مجاهد بن جبر ، دارالفکر الاسلامي الحدينه ، ۱۳۶۸‎
قرن 2:
فراء ابوزكريا يحيى بن زياد، معانى القرآن، دارالمصريه للتأليف و الترجمه - مصر، چاپ اول، بى تا، ج‏2، ص 154
قرن ‎۳:
عبدالله بن محمد، تفسير ابن وهب المسمي الواضح في تفسير القرآن الکريم ، دارالکتب العلميه ، ‎۱۴۲۴ ق، ج1، ص477
صنعاني، عبدالرزاق بن همام، تفسير القرآن العزيز المسمي تفسير عبدالرزاق ، دارالمعرفه ، ‎۱۴۱۱ ق، ج1، ص341
قرن 4:
سمرقندى نصربن محمد بن احمد، بحرالعلوم.، ج‏2، ص 354
طبرى ابو جعفر محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن، دار المعرفه - بيروت، چاپ اول، 1412 ق، ج‏15، ص 176

[seyyed]

قرن 5:
ماوردي، علي بن محمد، النکت و العيون، تفسير الماوردي ، دارالکتب العلميه، موسسه الکتب الثقافيه، ج 3، ص157‏
طوسى محمد بن حسن، التبيان فى تفسير القرآن، دار احياء التراث العربى ، بيروت، ج‏7، ص 66
سور آبادى ابوبكر عتيق بن محمد، تفسير سور آبادى، فرهنگ نشر نو - تهران، چاپ اول، 1380 ش، ج‏2، ص 1436
ثعلبى نيشابورى ابو اسحاق احمد بن ابراهيم، الكشف و البيان عن تفسير القرآن، دار إحياء التراث العربي ، بيروت، چاپ اول، 1422 ق، ج‏6، ص 180
قرن 6:
نيشابورى محمود بن ابو الحسن، إيجازالبيان عن معاني القرآن، دار الغرب الاسلامى - بيروت، چاپ اول، 1415 ق، ج‏2، ص 527
طبرسى فضل بن حسن، تفسير جوامع الجامع، انتشارات دانشگاه تهران و مديريت حوزه علميه قم - تهران، چاپ اول، 1377 ش، ج‏2، ص 371
ابن جوزى ابوالفرج عبدالرحمن بن على، زاد المسير فى علم التفسير، دار الكتاب العربي - بيروت، چاپ اول، 1422 ق، ج‏3، ص 95
زمخشرى محمود، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، دار الكتاب العربي - بيروت، چاپ سوم، 1407 ق، ج‏2، ص 731
رشيدالدين ميبدى احمد بن ابى سعد، كشف الأسرار و عدة الأبرار، انتشارات امير كبير - تهران، چاپ پنجم، 1371 ش، ج‏5، ص 715
طبرسى فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، انتشارات ناصر خسرو - تهران، چاپ سوم، 1372 ش، ج‏6، ص 741
ابن عطيه اندلسى عبدالحق بن غالب، المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، دارالكتب العلميه - بيروت، چاپ اول، 1422ق، ج‏3، ص 527
بغوى حسين بن مسعود، معالم التنزيل فى تفسير القرآن، دار احياء التراث العربى - بيروت، چاپ اول، 1420ق، ج‏3، ص 203
ابن ادريس حلى ابو عبدالله محمد بن احمد، المنتخب من تفسير التبيان، كتابخانه آيت الله مرعشى نجفى - قم، چاپ اول، 1409 ق، ، ج‏2، ص 83
قرن 7‏:
قرطبى محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن، انتشارات ناصر خسرو - تهران، چاپ اول، 1364 ش، ج‏11، ص 9
قرن 8: ‏
بيضاوى عبدالله بن عمر، أنوار التنزيل و أسرار التأويل، دار احياء التراث العربى - بيروت، چاپ اول، (1418ق) ، ج‏3، ص 286
ابن جزى غرناطى محمد بن احمد، كتاب التسهيل لعلوم التنزيل، شركت دار الارقم بن ابى الارقم - بيروت، چاپ اول، 1416 ق، ج‏1، ص 469
قرن 9:
ثعالبى عبدالرحمن بن محمد، جواهر الحسان فى تفسير القرآن، داراحياء التراث العربى - بيروت، چاپ اول، 1418ق، ج‏3، ص 534

[seyyed]

قرن 10:
خطيب شربيني، محمد بن احمد ، تفسير القرآن الکريم المسمي السراج المنير ، دار احياء التراث العربي ، ‎‎۱۴۲۵ق، ج4، ص62
كاشانى ملا فتح الله، تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين، كتابفروشى محمد حسن علمى - تهران، 1336 ش، ج‏5، ص 354
نخجوانى نعمت الله بن محمود، الفواتح الالهيه و المفاتح الغيبيه، دار ركابى للنشر - مصر، چاپ اول، 1999 م، ج‏1، ص 485
قرن 11 :
فيض كاشانى ملا محسن، الأصفى فى تفسيرالقرآن، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى - قم، چاپ اول، 1418 ق، ج‏2، ص 720
فيض كاشانى ملا محسن، تفسير الصافى، انتشارات الصدر - تهران، چاپ دوم، 1415 ق، ج‏3، ص 248
كاشانى محمد بن مرتضى، تفسير المعين، كتابخانه آية الله مرعشى نجفى - قم، چاپ اول، 1410 ق، ج‏2، ص 768
شريف لاهيجى محمد بن على، تفسير شريف لاهيجى، دفتر نشر داد - تهران، چاپ اول، 1373 ش، ج‏2، ص 911
عاملى على بن حسين، الوجيز فى تفسير القرآن العزيز، دار القرآن الكريم - قم، چاپ اول، 1413 ق، ج‏2، ص 238
قرن 12 :
حقى بروسوى اسماعيل، تفسير روح البيان، دارالفكر - بيروت، بى تا، ج‏5، ص 263
قمى مشهدى محمد بن محمدرضا، تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى - تهران، چاپ اول، 1368 ش، ج‏8، ص 100
قرن 13 :
ابن عجيبه احمد بن محمد، البحر المديد فى تفسير القرآن المجيد، دكتر حسن عباس زكى - قاهره، 1419ق، ج‏3، ص 284
شبر سيد عبد الله، تفسير القرآن الكريم(شبر)، دار البلاغة للطباعة و النشر - بيروت، چاپ اول، 1412 ق، ص 295
مظهرى محمد ثناءالله، التفسير المظهرى، مكتبة رشديه - پاكستان، 1412ق، ج‏6، ص
شبر سيد عبد الله، الجوهر الثمين في تفسير الكتاب المبين، مكتبة الألفين - كويت، چاپ اول، 1407 ق، ج‏4، ص 87
آلوسى سيد محمود، روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، دارالكتب العلميه - بيروت، چاپ اول، 1415 ق، ج‏8، ص 294‏
شوكانى محمد بن على، فتح القدير، دار ابن كثير، دار الكلم الطيب - دمشق، بيروت، چاپ اول، 1414 ق، ج‏3، ص 352
قرن 14 :
سبزوارى نجفى محمد بن حبيب الله، ارشاد الاذهان الى تفسير القرآن، دار التعارف للمطبوعات - بيروت، چاپ اول، 1419 ق، ص 305
ملاحويش آل غازى عبدالقادر، بيان المعانى، مطبعة الترقى - دمشق، چاپ اول، 1382ق، ج‏4، ص 190
حسينى شاه عبدالعظيمى حسين بن احمد، تفسير اثنا عشرى، انتشارات ميقات - تهران، چاپ اول، 1363 ش، ج‏8، ص 82
گنابادى سلطان محمد، تفسير بيان السعادة فى مقامات العبادة، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات - بيروت، چاپ دوم، 1408 ق، ج‏2، ص 470
عاملى ابراهيم، تفسير عاملى، انتشارات صدوق - تهران، 1360 ش، ج‏6، ص 6‏
بانوى اصفهانى سيده نصرت امين، مخزن العرفان در تفسير قرآن، نهضت زنان مسلمان - تهران، 1361 ش، ج‏8، ص 56
نووى جاوى محمد بن عمر، مراح لبيد لكشف معنى القرآن المجيد، دار الكتب العلميه - بيروت، چاپ اول، 1417 ق، ج‏1، ص 654

در ادامه به بررسي آيات بعدي خواهم پرداخت

[seyyed]

«مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَان‏؛ دو درياى مختلف (شور و شيرين يا گرم و سرد) را در كنار هم قرار داد، در حالى كه با هم تماس دارند.»
علامه طباطبايي بعد از نقل برخي از تفاسير موجود درباره اين آيه مي نويسد: « قابل قبول‏ترين تفسيرى كه در باره اين دو آيه كرده‏اند اين است كه مراد از دو دريا دو درياى معين نيست، بلكه دو نوع دريا است، يكى شور كه قريب سه چهارم كره زمين را در خود فرو برده، كه بيشتر اقيانوس‌ها و درياها را تشكيل مى‏دهد، و يكى هم درياهاى شيرين است كه خداى تعالى آن‌ها را در زير زمين ذخيره كرده و به صورت چشمه‏ها از زمين مى‏جوشد، و نهرهاى بزرگ را تشكيل مى‏دهد، و مجددا به درياها مى‏ريزد. اين دو جور دريا يعنى درياهاى روى زمين و درياهاى داخل زمين همواره به هم اتصال دارند، هم در زير زمين و هم در روى زمين، و در عين اين‌كه برخورد و اتصال دارند «يلتقيان» نه اين شورى آن را از بين مى‏برد و نه آن شيرينى اين را، چون بين آن دو حاجز و مانعى است كه نمى‏گذارد در وضع يكديگر تغييرى بدهند، و آن مانع، خود مخازن زمين و رگه‏هاى آن است، كه نه مى‏گذارد درياى شور به درياى شيرين تجاوز نموده، و آن را مثل خود شور كند.» [1]
آيت الله مكارم پس از نقل اين‌كه منظور از اين دو دريا درياى فارس و درياى روم است اين قول را اين‌گونه رد مي‌كند كه امروز مى‏دانيم اين هر دو دريا آب شور دارد و برزخى در ميان آن دو نيست.[2]
در هر صورت بعضي از مفسرين در تفاسير خود يكي از اين دو بحر را خليج فارس دانسته‌اند كه در ذيل به برخي از آن‌ها مي پردازيم:
قرن 4
طبرى ابو جعفر محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن، دار المعرفه - بيروت، چاپ اول، 1412 ق، ج‏27، ص 75
قرن 5
طوسى محمد بن حسن، التبيان فى تفسير القرآن، دار احياء التراث العربى ، بيروت، ج‏9، ص 469
ثعلبى نيشابورى ابو اسحاق احمد بن ابراهيم، الكشف و البيان عن تفسير القرآن، دار إحياء التراث العربي بيروت، چاپ اول، 1422 ق ، ج‏9، ص 181

[1] . ترجمه الميزان، ج‏19، ص 166و 167

[2] . مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ اول، 1374 ش، ج‏23، ص 124

[seyyed]

قرن 6
نيشابورى محمود بن ابو الحسن، إيجازالبيان عن معاني القرآن، دار الغرب الاسلامى - بيروت، چاپ اول، 1415 ق، ج‏2، ص 786
ابوالفتوح رازى حسين بن على، روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى - مشهد، 1408 ق، ج‏18، ص 253
ابن جوزى ابوالفرج عبدالرحمن بن على، زاد المسير فى علم التفسير، دار الكتاب العربي - بيروت، چاپ اول، 1422 ق ج‏4، ص 209‏
ابن عطيه اندلسى عبدالحق بن غالب، المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، دارالكتب العلميه - بيروت، چاپ اول، 1422ق، ج‏5، ص 227
قرن 8 :
بيضاوى عبدالله بن عمر، أنوار التنزيل و أسرار التأويل، دار احياء التراث العربى - بيروت، چاپ اول، (1418ق)، ج‏5، ص: 171
قرن 14 :
عاملى ابراهيم، تفسير عاملى، انتشارات صدوق - تهران، 1360 ش، ج‏8، ص: 142

[seyyed]

« أَمَّن جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَارًا وَ جَعَلَ خِلَالَهَا أَنْهَرًا وَ جَعَلَ لهََا رَوَاسىِ‏َ وَ جَعَلَ بَينْ‏َ الْبَحْرَيْنِ حَاجِزًا أَ ءِلَاهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ أَكْثرَُهُمْ لَا يَعْلَمُون‏؛[آيا شريكاني كه مي پندارند،بهتر است] يا كسى كه زمين را مستقرّ و آرام قرار داد، و ميان آن نهرهايى روان ساخت، و براى آن كوه‏هاى ثابت و پابرجا ايجاد كرد، و ميان دو دريا مانعى قرار داد [تا با هم مخلوط نشوند با اين حال] آيا معبودى با خداست؟! [نه] بلكه بيشتر آنان نمى‏دانند. »
به نظر علامه طباطبايي معناى آيه اين است: «بلكه، آيا كسى كه زمين را پا بر جا كرد، تا شما را نلغزاند و در شكاف‌ها كه در جوف آن است نهرها قرار داد و براى آن كوه‏هاى ثابت و پابرجا درست كرد و بين دو دريا مانع نهاد تا آب‌هاى آن دو به‌هم مخلوط نگردند، بهتر است يا آن شريك‏ها كه مى‏پرستيد؟[1]
اما در برخي تفاسير در تفسير «وَ جَعَلَ بَيْنَ الْبَحْرَيْنِ حاجِزاً» گفته‏اند حاجزا جزيرة العرب است كه ميان درياى پارس و درياى روم قرار دارد؛‏ از جمله تفاسيري كه اين نقل را ذكر كرده‌اند، مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد:
قرن 5
سور آبادى ابوبكر عتيق بن محمد، تفسير سور آبادى، فرهنگ نشر نو - تهران، چاپ اول، 1380 ش، ج‏3، ص 1784
قرن 6
رشيدالدين ميبدى احمد بن ابى سعد، كشف الأسرار و عدة الأبرار، انتشارات امير كبير - تهران، چاپ پنجم، 1371 ش، ج‏7، ص 240
قرن 8
بيضاوى عبدالله بن عمر، أنوار التنزيل و أسرار التأويل، دار احياء التراث العربى - بيروت، چاپ اول، (1418ق) ، ج‏4، ص 164
اندلسى ابو حيان محمد بن يوسف، البحر المحيط فى التفسير، دار الفكر - بيروت، 1420 ق، ج‏8، ص 258
قرن 9
كاشفى سبزوارى حسين بن على، مواهب عليه، سازمان چاپ وانتشارات اقبال - تهران، 1369 ش، ص 844

قرن 10 :
كاشانى ملا فتح الله، تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين، كتابفروشى محمد حسن علمى - تهران، 1336 ش، ج‏7، ص: 27
كاشانى ملا فتح الله، زبدة التفاسير، بنياد معارف اسلامى - قم، چاپ اول، 1423 ق، ج‏5، ص: 115
قرن 13 :
ابن عجيبه احمد بن محمد، البحر المديد فى تفسير القرآن المجيد، دكتر حسن عباس زكى - قاهره، 1419ق.
قرن 14 :
حسينى شاه عبدالعظيمى حسين بن احمد، تفسير اثنا عشرى، انتشارات ميقات - تهران، چاپ اول، 1363 ش، ج‏10، ص: 68

[1] . ترجمه الميزان، ج‏15، ص 544