احکام تغذیه کودکان

[montazere mahdi]

ـ



آنچه بايد در مورد کودکان خردسال خود بدانيم


دوره ى خردسالى سنين 3 تا 5 سالگى را شامل مى گردد که دوره ى سنى کودکستانى نيز ناميده مى شود. در اين دوره ى سنى ، کودکان نسبت به هم تفاوت هايى دارند که کم و بيش در طول زندگى نيز ادامه دارد. اين مرحله ى سنى ، به لحاظ رشد و نمو رفتارى ، اخلاقى ، جسمى و همچنين شکل تغذيه ى کودک ، از اهميت خاصى برخوردار است.
ويژگى هاى رفتارى

کودک در اين دوران از نظر بزرگترها غير منطقى به نظر مى رسد. در درک اشياء خودمحور است و مى تواند از حافظه براى درک گذشته ، حال و گاهى آينده ى نزديک استفاده کند . کودک در اين سن به لحاظ نوع رفتار تقليد مى کند.
تکامل اخلاقى

دوره ى خردسالى شروع شکل گيرى اخلاقى کودکان است و کودک در برابر سرزنش والدين حرف آنها را گوش مى کند و براى جلب نظر والدين خود کارهاى خواسته شده را انجام مى دهد تا پاداش بگيرد، بدون اين که درستى يا نادرستى عمل خود را بداند.
بازى

در دوران خردسالى ، بازى کودک نقش مهمى در رشد و نمو او و امکان شناخت محيط و نياز کودک دارد . کودک پرجنب و جوش است و از وسايل بازى همسالان خود استفاده و با آنها بازى مى کند. کودکان در بازى ها عموماً نقش ديگران را به خود مى گيرند و به تدريج بازى ها کامل تر مى شود و به اوج خود مى رسد. در دوره ى خردسالى ترس در کودک به دليل تخيلات فکرى شکل مى گيرد. اين دوره اولين مرحله ى شکل گيرى خود آگاهى جنسى و تشخيص تفاوت هاى جنسى در کودکان است.

تغذيه در کودکان پيش دبستانى

تغذيه مناسب و کافي مهم ترين شرط لازم براى رشد کودک است. با اين که در تمام دوران کودکى تغذيه اهميت دارد، ولى در طى پنج سال ابتدايى که رشد سريع است و کودک براى دريافت غذا کاملاً وابسته به مادر و خانواده اش مى باشد، امرى حياتى است. غذاى ناکافى منجر به کمبود تغذيه اى و تاخير در رشد مى شود و در نتيجه تجزيه و شکستن پروتئين در برابر عفونت تسريع مى گردد.
نکته

طبق آمار وزارت بهداشت حدود 15 درصد از 6-5 ميليون کودک زير پنج سال ايران دچار کوتاهى قد ناشى از سوء تغذيه هستند. با توجه به مطالب فوق، به شرح مختصر نياز غذايى کودکان خردسال مي پردازيم:
کودکان به علت تحرک زياد به انرژى بيشترى نياز دارند که بايد از منابع غذايى تامين گردد. کودک خردسال روزانه 1300 تا 1600 کيلوکالرى انرژى نياز دارد.
پروتئين

پروتئين جزء اصلي ماهيچه ها ، بافت ها و مايعات بدن ( خون ) است و همچنين به سيستم دفاعى بدن کمک مي کند . نياز هر کودک خردسال به پروتئين 30 گرم در روز است. در ضمن هر گرم پروتئين حدود 2/4 کيلوکالرى از انرژى را تامين مى کند که در ماهى ، گوشت ، تخم مرغ ، شير و فرآورده هاى آن ( پروتئين حيوانى ) و حبوبات مثل لوبيا و نخودفرنگى ( پروتئين گياهى ) موجود است.
چربي

هر گرم چربى 9 کيلو کالرى انرژى توليد مى کند که حدود 20 تا 35 درصد کل انرژى را تامين مى کند. نياز روزانه ى يک کودک خردسال 15 تا 25 گرم است . اين ميزان براى جذب ويتامين هايي مانند ويتامين آ و کاروتن اهميت دارد که با زرده ى تخم مرغ ، شير ، چربى گوشت ، نارگيل ، آجيل ، مغزهاى گياهى مثل پسته و بادام و روغن هاى گياهى تامين مى گردد.
مواد معدنى

کلسيم و آهن از مهم ترين مواد غذايى در رژيم غذايى هستند که براى تشکيل استخوان ها و ساختار دندان ها لازم است . دريافت ناکافى آهن موجب کم خونى مى شود . خردسالان نياز بيشترى به جذب آهن و کلسيم دارند که توسط شير، ماهى خشک ، گوشت ، جگر ، تخم مرغ و سبزيجات سبز ، غلات مثل گندم ، سويا و نخود تامين مى گردد.
ويتامين ها

نقش ويژه اى در رشد کودکان مخصوصاً خردسالان دارند، طورى که به عنوان جذب کننده ى کلسيم و فسفر جهت رشد استخوان ها ( مثل ويتامين D ) يا جزء نياز اصلى کودک در حال رشد ( مثل ويتامين هاى A و B) محسوب مى شود که در اکثر مواد غذايي مانند ماهى ، گوشت قرمز ، طيور ، سبزيجات ، غلات و لبنيات وجود دارند.
نکاتى که بايد در تغذيه ى کودکان پيش دبستانى رعايت نماييم :

* بايد دانست که صبحانه مهم ترين وعده ى غذايى کودک است. پس بايد به اين نکته توجه زيادى نمود.
* زمان غذا خوردن کودک، محيط بايد مملو از شادى ، گرمى و صميميت باشد و اين زمان بهتر است منظم باشد و همه ى اعضاى خانواده سر سفره حضور داشته باشند. البته نبايد کودک منتظر غذا بماند . کودک بايد شام خود را قبل از خواب آلودگى بخورد.
* با آشنا نمودن کودک به غذاهاى جديد و مختلف، قدرت انتخاب غذايى کودک را افزايش داده و سعى نماييد از پنج گروه اصلى غذاها در تغذيه ى کودکان استفاده کنيد.
* استفاده از ميان وعده هاى غذايى ( 10 صبح و 5 بعدازظهر ) براى کودکان، به ويژه خردسالان، از اهميت خاصى برخوردار است.

[montazere mahdi]

احكام تغذيه كودك

احكام تغذيه در فقه اسلامى عبارتند از :

1- شير مادر و تأثير آن 2- مدت شير دهى 3- شير دايه 4- اجرت شير دهى 5- نماز و روزهء زن شيرده 6- شير دهى و خويشاوندى 7- خوردنى و نوشيدنى

شير مادر و تأثير آن

1- مستحب است نوزاد از شير مادر تغذيه كند, چون شير مادر بهترين شيراست . (1)

2- براى شير دادن كودك , مادر او از هر دايه اى بهتر است . (2)

3- رواياتى كه از پيشوايان معصوم (عليهم السلام ) رسيده و نيز تجربيات و آزمايشها, گوياى اين حقيقتند كه .شير, تأثير كامل در نوزاد شيرخوار دارد.(3)

4- در موارد زير شير دادن كودك , بر مادرش واجب است :

آغوز شير. (4)

زمانى كه نگهدارى نوزاد با غذايى غير از شير ممكن نبوده يا غذاى ديگر برايش زيان داشته باشد. (5)

زمانى كه شير دهنده اى غير از مادر موجود نباشد. (6)

5 در غير مواردى كه در مسأله قبل گفته شد, بر مادر واجب نيست فرزند خود را رايگان يا با گرفتن دستمزدشير دهد.(7)

مدت شير دهى

1- شير دهى كامل كودك , دو سال تمام است . (8)

2- در صورتى كه ممكن باشد, مستحب است كودك را دو سال تمام شير دهند. (9)

3- كودك را مى توانند بيش از دو سال شير دهند. (10)

4- هر چند به اندازهء دو يا سه ماه كمتر از دو سال هم جايز است به كودك شير دهند ولى نسبت به او ستم كرده اند. (11)

5- در صورتى كه ممكن باشد و ضرورتى در ميان نباشد, جايز نيست كمتر از بيست و يك ماه كودك را شيردهند.(12)

شير دايه و اجرت آن

1- مستحب است كه مرد, همسرش را از شيردادن به نوزادان متعدد باز دارد, چون ممكن است با گذشت زمان ,فراموش شود كه به چه كسانى شير داده و در نتيجه افرادى كه با شير خوردن محرم شده اند با هم ازدواج كنند. (13)

2- زنى كه براى شير دادن كودك انتخاب مى شود, مستحب است خصوصيات زير را دارا باشد:

-- مسلمان , عاقل , عفيف و زيبا باشد. (14)

-- شيعهء دوازده امامى باشد. (15)

-- داراى خصوصيات نيكو باشد. (16)

3- اجير كردن زن براى شير دادن كودك در مدت معين جايز است . (17)

4- اگر اجير كردن دايه براى شير دادن , منافاتى با حق شوهرش نداشته باشد, لازم نيست از شوهر او اجازه بگيرند. ولى اگر با حق او منافات داشته باشد, جايز نيست , مگر با اذن شوهرش . (18)

5- انتخاب چنين زنانى براى شير دهى كودك مكروه است :

-- زن كم عقل و زشت .

-- غير مسلمان .

-- غير داوازده امامى .

-- بداخلاق .

-- زنا زاده .

-- زنى كه شيرش از تولد نوزاد نامشروع به وجود آمده باشد.

-- زنى كه داراى خصوصيات نيكو نيست . (19)

6- استفاده از شير زنان كافر بسيار كراهت دارد. (20)

اجرت شيردهى

1- شوهر, مالك شير زن نيست , به همين جهت است كه زن مى تواند بابت شير دادن كودك خود مزدبخواهد.(21)

2- سزاوار است مادر كودك , براى شير دادن فرزند خود مزدى نخواهد; و خوب است كه پدر كودك به او مزدبدهد. (22)

3- اگر مادر كودك براى شير دادن فرزندش , مزد بخواهد بايد به او پرداخت شود. (23)

4- در موارد زير مى توان كودك را از مادرش گرفته و براى شير دادن به دايه سپرد:

-- دايه , بدون گرفتن دستمزد, او را شير دهد ولى مادر, دستمزد بخواهد.(24)

-- مادر كودك دستمزدى بيش از دستمزد دايه بخواهد.(25)

5- در مواردى كه شير دادن بر مادر واجب است ; مانند وقتى كه شير دهنده اى جز او نباشد, لازم نيست رايگان أشير دهد, بلكه مى تواند براى شير دادن فرزند خود دستمزد بخواهد.(26)

6- اگر كودك مال و ثروتى داشته باشد, مزد شير دهى , از مال خودش پرداخت مى شود. (27)

7- در صورتى كه كودك , مال و ثروت نداشته باشد, اجرت شير دهى بر عهدهء پدر است . (28)

8- اگر پدر هم نداشته باشد اجرت شير دهى بر عهدهء كسى است كه مخارج كودك بر او واجب است , مثلاً جدپدرى . (29)

نماز و روزهء زن شيرده

1- اگر ضرورت داشته باشد, مادر كودك مى تواند فرزندش را در حال نماز در آغوش گرفته و شير دهد.(30)

2- زنى كه كودكى را نگهدارى مى كند, با شرايطى مى تواند در لباس نجس نماز بخواند, كه تفصيل مسأله دربحث طهارت , ص 125خواهد آمد. (31)

3- زن شير دهى كه شير او كم است و روزه براى خودش يا كودكى كه شير مى دهد زيان دارد, روزه گرفتن بر اوواجب نيست , خواه زن شيرده مادر كودك شير خوار باشد, يا دايهء او. (32)

4- در واجب نبودن روزه , فرقى ندارد كه زن مزد بگيرد يا رايگان شير دهد. (33)

5- اگر كسى پيدا شود كه كودك را شير دهد, بايد كودك را به او سپرده و خودش روزه بگيرد.(34)

6- زن شير دهى كه به خاطر زيان روزه براى كودك شير خوارش روزه نگرفته :

-- قضاى روزه بر او واجب است . (35)

-- علاوه بر قضاى روز واجب است براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و احتياط مستحب آن است كه دومد طعام بدهد. (36)

7- زن شيردهى كه به خاطر زيان روزه براى خودش , روزه نگرفته : # قضاى روزه براو واجب است . (37)

-- علاوه بر قضاى روزه بايد براى هر روز يك مدطعام بابت كفاره به فقير بدهد.(38)

شيرى كه سبب محرميت مىشود

با چند شرط, اگر كودكى از زنى شير بخورد, موجب محرميت برخى افراد مى شود:

شرايط شيرى كه سبب محرميت است :

-- كودك شير زن زنده را بخورد. (39)

-- شير آن زن ازنطفهء حرام نباشد (شير مادرى كه از زنا حامله شده باشد تأثيرى در محرميت ندارد). (40)

-- كودك , شير را از پستان بمكد. (اگر شير را بدوشند و به او بدهند سبب محروميت نمى شود). (41)

-- شير خالص باشد. (با چيزى مخلوط نكرده باشند). (42)

-- دو سال كودك تمام نشده باشد. (يعنى 24ماه قمرى ). (43)

-- شير از آميزش يك شوهر و از يك زن پديد آمده باشد ـ نه از يك شوهر و دو زن ـ. (44)

-- شير از يك شوهر باشد. (زنى كه از شير خود كودكى را چند مرتبه شير دهد, بعد شوهر ديگرى اختيار كند و از آن شوهر نيز شيردار شود و شير دادن را تكميل كند, اينگونه شير دادن سبب محروميت نمى شود). (45)

-- يك شبانه روز, شير بخورد تا سير شود و در بين آن , غذا يا شير زن ديگرى را نخورد; يا 15مرتبه شير بخورد

و در بين 15مرتبه شير زن ديگرى را نخورد. يا مقدارى شير بخورد كه باعث رويش گوشت و محكم شدن استخوان كودك شود.(46)

كودكى كه با همهء شرايط گفته شده از دايه شير خورده باشد:

-- دايه مادر او,و شوهر دايه كه صاحب شير است پدر او مى شود.(49)

-- پدر و مادر دايه , و پدر و مادرش شوهرش , و نيز پدر بزرگ و مادر بزرگشان , پدر بزرگها و مادر بزرگهاى آن شير خوار مى شوند. (50)

-- برادران دايه و شوهرش , دايى و عموى شير خوار بوده , و خواهران آندو, عمه و خاله او مى شوند. (51)

-- فرزندان دايه و شوهر نيز برادران و خواهران شير خوار مى شوند. (52)

-- نوه هاى دايه و شوهرش , برادر زاده و خواهر زاده هاى شير خوار مى شوند. (13) نوه هاى شير خوار, نوه هاى دايه و شوهرش به شمار مى آيند. (14) افرادى كه نام برده شد تنها با كودكى كه شير خورده است و فرزندان او در آينده محرم مى شوند نه باخويشاوندان او .

خوردنى و نوشيدنى

1- خوراندن هر چيز مست كننده به كودك حرام است . (53)

2- خوراندن عين نجاسات به كودك حرام است . (54)

3- احتياط واجب است كه آب نجس را به كودك ننوشانند و بقيهء چيزهاى نجس نيز حكمشان مثل حكم آب نجس است . (55)

4- خوراندن غذايى كه براى كودك ضرر دارد, جايزنيست . (56)

1- جامع عباسى , ص 304: س آخر ـ تحرير , ج 2 ص 312, م 14
2- ت . گ , ص 421 م 2496ـ ت . خ , ص 426 م 2496ـ منهاج , ج 2 ص 310, م 1386
3- تحرير , ج 2 ص 276, م 8
4- جامع عباسى , ص 304, س 20
5- تحرير , ج 2 ص 312, م 11
6- تحرير , ج 2 ص 312, م 11
7- تحرير , ج 2 ص 312, م 11
8- تحرير , ج 2 ص 312, م 15ـ منهج , ج 2 ص 310, م 1378
9- ت . گ , ص 422 م 2500ـ ت . خ , ص 427 م 2500
10- جامع عباسى , ص 304, س آخر. ـ منهاج , ج 2 ص 310, م 1387
11- جامع عباسى , ص 304, س آخر.
12- تحرير , ج 2 ص 312, م 15
13- ت . گ , ص 422 م 2498ـ ت . خ , ص 427 م 2498
14- منهاج , ج 2 ص 293 م 1284ـ ت . خ , ص 427 م 2497
15- ت . خ , ص 427 م 2497
16- تحرير , ج 2 ص 276, م 8
17- تحرير , ج 1 ص 581, م 32 عروه , ج 2 ص 618 م 7 منهاج , ج 2 ص 110, م 457
18- عروه , ج 2 ص 619 م 8ـ تحرير , ج 1 ص 581 م 32
19- تحرير , ج 2 ص 276, م 8ت .ج , ص 427 م 2497ـ ت . گ , ص 421, م 2497
20- تحرير , ج 2 ص 276, م 8
21- عروه , ج 2 ص 619 م 8
22- ت .گ , ص 421 م 2496ـ ت .خ , ص 426, م 2496ـ ت . خ , ص 426, م 2496
23- جامع عباسى , ص 304, س آخر ـ منهاج , ج 2 ص 310, م 1386
24- جامع عباسى , ص 304, س آخر ـ تحرير , ج 2 ص 312, م 12
25- جامع عباسى , ص 304, س آخر ـ ت .گ , ص 421, م 2496ت خ , ص 426 م 2496 تحرير , ج 2 ص312 م 12
26- تحرير , ج 2 ص 312, م 11
27- منهاج , ج 2 ص 310, م 1386ـ تحرير , ج 2 ص 312, م 11ـ جامع عباسى , ص 304 س 22
28- منهاج , ج 2 ص 310 م 1386ـ جامع عباسى , ص 304, س 22
29- منهاج ,ج 2 ص 310, م 1386
30- عروه , ج 1 ص 722 م 2
31- منهاج , ج 1 ص 125, الرابع ـ عروه , ج 1 ص 105 الخامس .
32- ت .گ , ص 294 م 1738, ت . خ , ص 295 م 1738ـ عروه , ج 2 ص 222 فصل 11ـ تحرير ,ج 1 ص 295 م 8و ص 296 م 9و 10ـ منهاج , ج 1 ص 293 ترخيص الافطار.
33- ت .گ , ص 294 م 1738, ت . خ , ص 295 م 1738ـ عروه , ج 2 ص 222 فصل 11ـ تحرير ,ج 1 ص 295 م 8و ص 296 م 9و 10.
34- ت .گ , ص 294 م 1738, ت . خ , ص 295 م 1738
35- ت .گ , ص 294 م 1737 1738, ت . خ , ص 295 م 1737ـ ت .خ , ص 295 م 1738ـ عروه , ج 2ص 222 فصل 11ـ تحرير ,ج 1 ص 295 م 8و 0 296م 9 10ـ منهاج , ج 1 ص 293 ترخيص الافطار.
36- تحرير, ج 1 ص 295 م 8و ص 296 م 9و 10
37- ت .گ , ص 294 م 1737 1738, ت . خ , ص 295 م 1737و 1378ص 295 م 1738ـ عروه , ج 2ص 222 فصل 11ـ تحرير ,ج 1 ص 295 م 8و 0 296م 9 10ـ منهاج , ج 1 ص 293 ترخيص الافطار.
38- ت .گ , ص 294, م 1738ـ عروه , ج 2 ص 222, فصل 11
39- تحرير , ج 2 ص 265, م 1
40- تحرير , ج 2 ص 265, القول ... .
41- منهاج , ج 2 ص 290, م 1271ـ تحرير , ج 2 ص 265, م 1
42- منهاج , ج 2 ص 291, م 1273ـ تحرير , ج 2 ص 267, م 4
43- تحرير , ج 2 ص 266, م 2
44- منهاج , ج 2 ص 291, م 1275
45- منهاج , ج 2 ص 291, م 1275.
46- منهاج , ج 2 ص 290, م 1271ـ تحرير , ج 2 ص 266, الشرط الخامس .
47- منهاج , ج 2 ص 291, م 1277ـ تحرير , ج 2 ص 268, م 7
48- تحرير , ج 2 ص 268, م 7
49- منهاج , ج 2 ص 291, م 1277ـ تحرير , ج 2 ص 268, م 7
50- منهاج , ج 2 ص 291, م 1277ـ تحرير , ج 2 ص 268, م 7
51- تحرير , ج 2 ص 268, م 7
52- منهاج , ج 2 ص 291, م 1277ـ تحرير , ج 2 ص 268, م 7
53- عروه , ج 1 ص 93 م 33
54- ت , گ , ص 25 م 142ـ عروه , ج 1 ص 93 م 33
55- عروه , ج 1 ص 46 م 10
56- ت . گ , ص 25 م 142

[کیمیای محبت]

شیر دادن به کودک در حال نماز

شیر مادر از جمله نیازهای اساسی کودک است و هیچ چیز حتی اعمال عبادی، نباید مانع رسیدن کودک به این نیاز طبیعی‌اش شود. با توجه به اصل زمینه‌‌سازی و توجة خاص معصومان(ع) به کودک، بهتر است در اینجا به یک بحث فقهی که میان فقیهان نیز مطرح است پرداخته شود، و آن بحث شیر دادن به کودک شیرخوار در حال نماز است.
در فتاوای فقیهان آمده است: «اگر بچه گریه کند، مادرش می‌تواند در حال نماز او را در آغوش گرفته و شیر بدهد».۳۸برای تأیید این مطلب به دو روایت اشاره می‌شود؛ عمار ساباطی از امام صادق(ع) دربارة زنی که در حال نماز بچه‌اش گریه می‌کند، پرسید: آیا می‌تواند به او شیر بدهد؟ امام در جواب فرمودند: «زنی که در حال نماز است می‌تواند کودک خود را، در حالی که تشهد می‌خواند، شیر بدهد»؛۳۹ علی‌بن‌جعفر، برادر امام موسی‌بن‌جعفر(ع)، می‌گوید: از آن حضرت دربارة زنی که به نماز ایستاده و فرزند او در کنارش گریه می‌کند پرسیدم آیا جایز است در حالی که نشسته کودک را در بغل بگیرد و به دامن خود بنشاند و او را آرام کند و شیر بدهد؟ امام فرمود: اشکالی ندارد.۴۰
چه‌بسا این عمل در روح و روان کودک تأثیر مثبت بگذارد و زمینة اولیه اُنس کودک را به نماز و اعمال عبادی فراهم سازد؛ زیرا بهترین غذا، در بالاترین حالت روحانی و معنوی به کودک تزریق می‌شود.