تاثير قرآن بر ادب فارسي

[شهودي]

باسمه تعالي

ترديدي نيست كه فرهنگ و ادبيات شيرين فارسي متاثر از آموزه هاي قرآني بوده است و اين موضوع به فراواني و وضوح تمام در آثار ادبي بزرگان ايران زمين ديده مي شود.
مناسب است بخشي تحت عنوان « تاثير قرآن بر ادب فارسي» به آثار ادبي بر گرفته از مضامين قرآني و ديني بپردازد.

[اخلاقي]

قرآن کتاب دینی و اعتقاد نامه همه مسلمانان جهان است . قرآن شریف این کتاب حکمت و هدایت نظر به تعالی انسان‏ها از خاک تا افلاک دارد . و اساسا آمده است که آدمیزادگان را از مغاک شهوات پست‏حیوانی به اوج افلاک و سفرهای علوی و آسمانی برساند .
کتابی که با گذشت هزار و چهار صد سال، با زندگی آنان عجین شده و گویی با رگ و پوست و خون آنان در هم آمیخته .
لذا خواندن، درک مفاهیم و آموزش این کتاب بزرگ به منزله زیستن و حیات دوباره ما با قرآن است . از روزی که متولد می‏شویم تا روزی که از این جهان فانی توشه حیات اخروی را بر می‏گیریم و رخت‏سفر می‏بندیم در غم و شادی و در زندگی اجتماعی و فردی با قرآن و حدیث‏سرو کار داریم و همین ملازمت و خلط شدن زندگی با این کتاب آسمانی نیاز به فهمیدن و فهمانیدن آن را برای هر مسلمانی آشکار می‏سازد .
از این گذشته بر همه آشکار است که پس از فتح ایران توسط اعراب و لشکر اسلام، مردم ایران که ندای حیات بخش اسلام را با گوش جان شنیدند، با شور و شوق تمام این فرهنگ را پذیرفتند و در بالندگی و رشد آن در زمینه‏های گوناگون علمی، اعتقادی، احتماعی و سیاسی، ادبی و هنری پا به پای دیگر مسلمانان حرکت کردند (و چه بسا در مواردی گوی سبقت رااز اعراب ربودند). و سرمایه‏های جاودان و ماندگاری را برای ما آفریدند .
یکی از این سرمایه‏های افتخارآمیز ما سروده‏های شاعران و سخنوران و نوشته‏های دبیران و مترسلان و نویسندگان و تاملات عارفان و اندیشه‏های حکیمان و فیلسوفان ایرانی مسلمان است . با نگاهی گذرا به آثار این بزرگان پیداست که بسیاری از عبارات و تعبیرات و اشارات و استدلال‏های آنان به اقتباس یا الهام از این کتاب مبین و یا احادیث ائمه معصومین ( علیهماالسلام) است

[اخلاقي]

بطوری که شاعران بزرگ ما از جمله حکیم ابوالقاسم فردوسی، رودکی سمرقندی، ناصرخسرو قبادیانی، سنائی غزنوی، خاقانی شروانی، عطارنیشابوری، مولانا حلال الدین بلخی، سعدی و حافظ شیرازی و صدها تن در جای جای سخنان خویش به کتاب آسمانی و سخنان گرانبهای اهل بیت ( علیهم‏السلام) توجه داشته‏اند . اگر ادعا کنیم که اشعار این بزرگان را بدون فهم تفسیر آیات قرآن بدرستی در می‏یابیم باید در صحت این ادعا بسی تردید کرد . چرا که خود این بزرگان اقرار می‏کنند «هر چه دارند همه از دولت قرآن دارند» و یا «قرآن رابه چهارده روایت می‏دانند و می‏خوانند» و نیز افتخار می‏کنند سخن خود را به آیه‏ای یا عبارتی از قرآن و یا احادیث زینت داده‏اند، و آن کلمات درخشان و نورانی را مانند خورشیدی بر آسمان نظم و نثر خود نشانیده‏اند .
پس برماست که با خواندن قرآن و تدبر در مفاهیم عمیق این کتاب عظیم و سنت‏شریف نبوی را از نفوذ این پیام‏های سرشار از نور و سرورو شعور را بر نفوس بندگان دریابیم

[اخلاقي]

قال النبی (صلی‏الله علیه‏و آله) «الدنیا جیفة و طلابها کلابها» ; (1)
پیامبر اکرم فرمود: دنیا مردار است و خواهندگان حریص آن، سگان هستند .
سنائی غزنوی می‏گوید:
این جهان برمثل مرداری است کرکسان گرد او هزار، هزار
این هر آن را همی‏زند مخلب (2) آن بر این را همی زند منقار
آخرالامر بر پرند همه وز همه بازماند این منقار
مولوی:
چشم سید چون بآخر بود جفت پس بدان دیده جهان را جیفه گفت
ناصر خسرو:
ای پسر مشغول این دنیاست‏خلق چون به مردار است مشغول این کلاب
جامی:
دنیاجیفه است و اهل دنیا اکثر چو سگان جیفه خواره
پی‏نوشت‏ها:
1 - شرح بحرالعلوم، ج‏6، ص 195، به نقل از احادیث مثنوی، ص 216 .
2 - مخلب، چنگال .

[اخلاقي]

فرصت را مغتنم بشماریم

«قال رسول الله ان لربکم فی ایام دهرکم نفحات الا فتعرضوا لها» (1)
پیامبر اسلام (صلی‏الله علیه‏و آله) فرمود: در ایام زندگی شما، اوقات و فرصت‏های مناسبی را خداوند در اختیارتان قرار می‏دهد، بکوشید از آن فرصت‏ها استفاده کنید .
مولوی از این حدیث چنین الهام می‏گیرد:
گفت پیغمبر که نفحت‏های حق
اندر این ایام می‏آرد سبق
گوش هش دارید این اوقات را
در ربائید این چنین نفحات را
نفحه‏ای آمد شما را دید و رفت
هر که را می‏خواست جان بخشید و رفت
نغمه‏ای دیگر رسید آگاه باش
تا از این هم وا نمانی خواجه باش (2)
در این که فرصت، زود از دست می‏رود و دیر به دست می‏آید، حضرت علی ( علیه‏السلام) می‏فرماید: «الفرصة سریعة الفوت بطیئة العود» (3)
بهار گوید:
فرصت مده از دست چو وقتی به کف افتاد
کاین مادر اقبال همه ساله نزاید
رسا سخن علی ( علیه‏السلام) را این طور بیان می‏کند:
به بام نیک بختان چون همایی
نشیند با هزاران ناز، فرصت
گرش دامن رها از دست‏سازی
کند از آشیان پرواز، فرصت
رود از دست فرصت زود، دردا
به آسانی نگردد باز، فرصت
حالت می‏گوید:
تا فرصت کار هست، عاقل باید
کاری کند و بهره از آن برباید
فرصت که بسی زود ز دست تو رود
بس دیر دگر باره به دستت آید

) احیاء العلوم، ج 1، ص 134 .
2) مثنوی، دفتر اول، ص 51، سطر 20 .
3) سفینة البحار، ج 2، ص 357

[اخلاقي]

پل دنیا

عن علی بن الحسین ( علیه‏السلام) قال:
قال المسیح ( علیه‏السلام) للحواریین: «انما الدنیا قنطرة فاعبروها و لا تعمروها» (4)
از امام زین العابدین ( علیه‏السلام) نقل شده است که:
حضرت عیسی ( علیه‏السلام) به حواریون و اصحاب خاص خود فرمود: دنیا پلی است، پس باید از آن عبور کنید و آن را برای همیشه ماندن عمارت نکنید .
سعدی گوید:
دنیا که جسر آخرتش خواند مصطفی
جای نشست نیست‏بباید گذار کرد
دارالقرار خانه جاوید آدمیست
این جای رفتن است و نشاید قرار کرد
چند استخوان که هاون دوران روزگار
خردش چنان بکوفت که خاکش غبار کرد
ابن ایمن:
چون سرانجام زین خرابه رباط
رخت‏بربست‏بایدت ناکام
پس همان به بود که «واو» وداع
متصل با شدت به «سین‏» سلام
ز آن که دنیا پلی است و اهل خرد
بر سر پل نکرده‏اند مقام
ناصر خسرو:
چه بندی بر رباط پر خطر دل
مسافر تا به کی ماند به منزل
پلست این دهر و تو بر وی روانی
نسازد خانه، بر پل کاروانی
چو خواهی زین سرا رفتن یکی روز
شب تجرید، شمعی بر فروزی

4) بحارالانوار، ج 14، ص 319 و ج 73، ص 93 . المحجة البیضاء، ج 6، ص 12، مجمع الامثال، ص 242 .

[شهودي]

باسمه تعالي

قلب المؤمن عرش الرحمن

گفت پيغمبر كه حق فرموده است
من نگنجم هيچ در بالا و پست
در زمين و آسمان و عرش نيز
من نگنجم اين يقين دان اي عزيز
در دل مؤمن بگنجم اي عجب
گر مرا خواهي در آن دلها طلب
(مولوي)

[شهودي]

باسمه تعالي

و ما تدري نفس ما ذا تكسب غدا (سوره مباركه لقمان-آيه34)

نداند به جز ذات پروردگار
كه فردا چه بازي كند روزگار
(فردوسي)

[شهودي]

باسمه تعالي

اياك و مصاحبه الفساق فان الشر بالشر ملحق (نامه 69 نهج البلاغه)

با بدان كم نشين كه بد ماني
خو پذير است نفس انساني
(سنايي)

هست تنهايي به از ياران بد
نيك چون با بد نشيند بد شود

(مولوي)

[شهودي]

باسمه تعالي

مِنْهَا خَلَقْنَاكُمْ وَفِيهَا نُعِيدُكُمْ وَمِنْهَا نُخْرِجُكُمْ تَارَةً أُخْرَى ﴿سوره مباركه طه - آيه 55﴾
ما شما را از آن (خاك) آفريديم و در آن باز ميگردانيم و از آن نيز بار ديگر شما را بيرون مي‏آوريم.

ز خاك آفريدت خداوند پاك
پس افكندگي كن چو خاك
(سعدي)