آداب تلاوت قرآن از نگاه قرآن(پژوهش قرآنی)

[.:MONTAZER:.]

اولین مرحله استفاده و بهره‏مندى از قرآن کریم تلاوت آیات است که در کنارش باید مضامین آنها را خوب فهمید و سپس بدان عمل کرد. باید سعى کنیم تلاوت ما شبیه تلاوت رسول اللّه (ص) باشد و مانند آن حضرت، عمق دل و جان خود را با قرآن پیوند زنیم؛ زیرا تمام رفتار و سنت و سیرت ایشان، از جمله تلاوتشان براى جامعه اسلامى اسوه حسنه‏اى است که باید بدان اقتدا کرد. «و لقد کان لکم فى رسول اللّه أسوة حسنة» (1) .

[.:MONTAZER:.]

آغاز تلاوت باید با استعاذه و پناهنده شدن به خداوند از شر وسوسه‏هاى شیطان باشد چنانکه فرمود: «فاذا قرأت القرآن فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم» (2) و در هنگام تلاوت، وقتى به آیات رحمت مى‏رسیم، با معناى آن آشنا شده و محتواى آن را که همان رحمت مخصوص است از خداى سبحان مسئلت کنیم و آنگاه که به آیات عذاب مى‏رسیم از خداى سبحان، آمرزش ، بخشایش و نجات طلب کنیم. چنین تلاوتى مى‏تواند گرد و غبار قلب تلاوت کننده را بزداید.

با زبان و دهان آلوده نمى‏توان قرآن طاهر را تلاوت کرد، از این رو لازم است پیش از تلاوت به تطهیر و تنظیف جسمى و معنوى دهان و زبان بپردازیم. باید با مسواک کردن و مانند آن، فضاى دهان را تمیز و نظیف نمود و با استغفار، بوى بد گناهانى مانند غذاى حرام و سخنان ناشایسته را زدود. باطن گناه جز تعفن و پلیدى نیست، به همین دلیل دستور فرموده‏اند: «تعطّروا بالاستغفار لا تفضحنّکم روائح الذنوب» (3) یعنى با استغفر معطر شوید که بوى بد گناهان، شما را رسوا نکند.

اگر اهمیت و فضیلت تلاوت قرآن براى ما روشن شود و بدانیم که قرآن تکلم و سخن گفتن خداوند با ماست، و با طهارت باطن و انس با قرآن لذت تلاوت را بچشیم، هیچ گاه حاضر نمى‏شویم بین خود و قرآن فاصله بیندازیم و هرگز از فیض عظیم آن، حداقل با تلاوت پنجاه آیه در شبانه روز، محروم نمى‏گردیم .

[.:MONTAZER:.]

انس با قرآن و مقام صالحین

خداى سبحان رسول اللّه (ص) را مستقیماً تحت ولایت خود معرفى کرده، مى‏فرماید «ان ولیّى اللّه الذى نزّل الکتاب و هو یتولى الصالحین» (4) این آیه کریمه حاوى چند مطلب است: اول آنکه مى‏فرماید خدا ولى رسول اللّه است «ان ولیىّ اللّه» دوم آنکه همان خدایى ولى رسول اللّه است که قرآن را نازل فرموده «الذى نزل الکتاب» و سوم آنکه خداوند متولى صالحین است «و هو یتولى الصالحین». با توجه به این سه نکته مى‏فهمیم که راه اینکه خدا ولى انسان باشد، آن است که انسان، صالح بشود و تا صالح نگردیم تحت ولایت اللّه نخواهیم بود و خدا هم تولى ما را نخواهد پذیرفت و بهترین راه صلاح هم انس با قرآن است. این جمله که مى‏فرماید ولى رسول اللّه (ص)، خدایى است که قرآن را نازل کرده، از باب تعلیق حکم بر وصف مى‏باشد که مشعر به علیت است؛ یعنى اگر کسى به قرآن عمل کند صالح مى‏شود و اگر خداوند بخواهد ولى کسى بشود، از راه قرآن ولایت و تدبیر او را اعمال مى‏کند .

به همین دلیل مى‏فرماید: «فاقرءوا ما تیسر من القرآن» (5) آن مقدار که براى شما میّسر است قرآن تلاوت کنید و با این کتاب الهى مأنوس باشید. حتى اگر معناى بعضى از آیات و سور براى شما روشن نشد، نگویید خواندن بدون ادراک چه اثرى دارد. چون قرآن، کلام آدمى نیست که اگر کسى معنایش را نداند خواندنش بى‏ثمر باشد؛ بلکه نورى الهى است که خواندن آن به تنهایى عبادت است گرچه به معنایش آگاهى نداشته باشیم.

[.:MONTAZER:.]

قرآن حبل الهى است که انس با آن و تدبر در آن و ایمان و عمل به آن، انسان را بالا مى‏برد و به مقام صالحین، ملحق مى‏سازد تا مستقیماً تحت ولایت اللّه قرار گیرد. اگر انسان مشمول ولایت اللّه بود تمام امورش را خدا اداره مى‏کند و در آن مقام، دیگر هیچ راهى براى وسوسه و رخنه اهریمن نیست. خدا او را از تمام تیرگیها و تاریکیها نجات مى‏دهد و او را نورانى مى‏سازد «اللّه ولى الذین امنوا یخرجهم من الظلمات الى النور» (6) چنین شخصى در بین امت با نور حرکت مى‏کند یعنى در حالى که حرکت و بصیرت و سیره‏اش روشن و روشنگر است «و جعلنا له نورا یمشى به فى الناس» (7) .

«صالحین» در این آیه، غیر از «الذین امنوا و عملوا الصالحات» (8) است. این صالحین ناظر به صلاح در «مقام ذات» است نه «مقام فعل». صالحین در مقام ذات یعنى ذواتى، به اندازه‏اى بالا آمده‏اند که ذاتشان صالح شده است. کار صالح چندان کاربردى ندارد ولى کارایى جان صالح کامل است. رسول اللّه (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت (سلام اللّه علیهم) از صالحین هستند. خداى سبحان درباره بعضى از انبیاى عظام فرموده که در قیامت او به صالحین ملحق مى‏شود «و انه فى الاخر لمن الصالحین» (9) مقام ذات اگر صالح شود از او چیزى جز کار صالح صادر نمى‏شود ولى اگر ذات صالح نشد، ممکن است احیاناً کار صالحى از او صادر نشود یا ناصالحى از او سر زند.

لازم است توجه شود که بین قوس نزول و صعود فرق است ؛ زیرا به لحاظ قوس نزول، انسان کامل مانند حضرت رسول اکرم (ص) و نیز اهل بیت معصوم آن حضرت که از جهت منزلت نورانى، یک حقیقتند آن ذوات مقدس همتاى قرآن کریمند، چون صادر اول و اولین کلام تکوینى خداوندند، نه آنکه تحت هدایت قرآن قرار گیرند، ولى به لحاظ قوس صعود، همه آن ذوات مقدس، همانند انسانهاى دیگر مکلفندو باید تحت هدایت قرآن واقع شوند، آنان حداکثر بهره را از جهت علم و عمل از قرآن مى‏برند تا صعودشان موازى نزولشان گردد، و دیگران چنین توفیقى را ندارند گرچه هر یک، سهمى از حمایت و هدایت قرآن را دارا خواهند بود .

[.:MONTAZER:.]

حضرت ایت الله جوادی آملی
پى‏نوشتها

[1] سوره احزاب، آیه 21

[2] سوره نحل، آیه 98

[3] بحار، جلد.93 ص 278

[4] سوره اعراف، آیه 196

[5] سوره مزمل، آیه 20

[6] سوره بقره، آیه 257

[7] سوره انعام، آیه 122

[8] سورها عصر، آیه 3

[9] سوره بقره، آیه 130