راه کار های پژوهش قرآنی در اینترنت

[.:MONTAZER:.]

اگر اهل تحقيق و مطالعه باشيد، حتماً تاكنون براى پژوهش درباره يك موضوع كلى يا جزئى در جستجوى منابع مورد نياز خود بوده‏ايد. اطلاع از منابع، شناسايى و در نهايت دسترسى و استفاده از آنها مهم‏ترين مراحل تحقيق و پژوهش شما به حساب مى‏آيند.
بديهى است كه هر قدر منابع مورد نظر نظامندتر، سامانيافته‏تر و كارآمدتر باشند، شما را در امر پژوهش بيشتر يارى مى‏دهند. در اين مسير، شيرينترين لحظه، زمانى است كه با خيالى آسوده منابع را دريابيد و با بهترين ابزار و امكانات و راحت‏ترين فهرست‏ها بتوانيد مطالب دلخواه خود را تهيه و تنظيم نماييد. آنچه را كه تا كنون به عنوان منابع تحقيق خود دنبال مى‏كرديد، غالباً كتاب، مجلاّت و پايانامه‏ها بودند كه براى دسترسى به آنها از راه‏هايى مانند: انواع فهرستِ كتابخانه‏ها، نمايه‏هاى مطبوعات و مقالات بانك‏هاى اطلاعاتى و نرم‏افزارهاى تخصصى، اقدام مىنموديد.
در ابتداى پيدايش اينترنت در كشور ما و حضور آن در حوزه‏هاى مختلف علمى و پژوهشى، به ويژه موضوعات اسلامى، نمى‏توانستيم آن را يكى از منابع اصلى كارآمد بدانيم؛ اما با پيشرفت اينترنت، خاصه در حوزه‏هاى علوم اسلامى و عرضه منابع مختلف در آن، اينترنت به عنوان يكى از منابع مهم در كنار ساير منابع در زمينه مختلف پژوهشى به شمار آمد. بعد از آن، بخش قابل توجهى از همان منابع قبلى هم در اينترنت قرار گرفت و اكنون قابل استفاده است و در مورد بسيارى از متون و منابع، زمينه‏ها و امكانات پژوهشى خوبى هم فراهم شده است.

[.:MONTAZER:.]

در دنياى كنونى، كتاب مقدّس «قرآن كريم» نه تنها براى ما مسلمانان محترم است؛ بلكه هر پژوهشگر بى طرفى در دنيا به كتابى كه بيش از يك ميليارد نفر به آن احترام مى‏گذارند، علاقهمند مى‏شود. شاهد اين مدعا آن است كه بيش از 70% صفحات اينترنتى قرآنى به زبان انگليسى و تنها 17% از آنها به زبان‏هاى عربى و فارسى هستند. طبيعى است كه اينترنت به عنوان يك رسانه جهانى، مخاطبان جهانى را در نظر بگيرد و زبان انگليسى به عنوان پر مخاطب‏ترين زبان جهان، بيشترين مطالب در مورد قرآن كريم را به خود اختصاص بدهد.
قرآن‏پژوهى در تاريخ، داستان بلندى دارد. جالب است بدانيم قرآن در 900 سال قبل توسط «پيرلوونه رايل (1092 ـ 1165م)» به لاتين ترجمه شد. با آغاز جنگ‏هاى صليبى و آشنايى بيشتر غرب با جهان اسلام و منابع اسلامى، تب و تاب پژوهش قرآنى در بين مستشرقان بالا گرفت. در غرب ده‏ها عنوان پايان‏نامه درباره موضوعات قرانى تأليف شده است، كه البته در كشورهاى اسلامى هم اين نهضت پژوهش و نگارش وجود داشته است و تفسيرهاى متعددى براى قشرهاى مختلف عرضه شده و پايان‏نامه و مجلات متنوعى به مباحث قرآنى پرداخته‏اند.

[.:MONTAZER:.]

در اين مقاله برآنيم كه فارغ از معرفى پايگاه‏ها و توصيف محتوايى هر يك از آنها به صورت معمول، روش پژوهش، جستجو،
شناسايى و دستيابى به مطالب قرآنى را پيش روى شما نهيم.
محور اصلى بحث، پايگاه‏ها و صفحات فارسى قرآن است و جز در موارد خاص به مطالب ساير زبان‏ها اشاره نمى‏كنيم.
اكنون شما اينترنت را دوست خود بدانيد. براى پژوهش در زمينه قرآن و موضوعات وابسته به آن قبل از هر چيز بايد معين كنيد كه دقيقاً به دنبال چه چيزى هستيد؟ اين امر به شما كمك مى‏كند كه بدانيد از كجا و چگونه و از چه ابزارى آغاز كنيد. اگر چه اين مرحله بسيار ساده به نظر مى‏رسد، اما از اهميت زيادى برخوردار است.
در يك نگاه كلى، دو روش را مى‏توان پيش روى كاربران نهاد. البته واضح است كه انتخاب هر يك از دو روش، به نوع مطلب و خواسته كاربر بستگى دارد. اين دو راه عبارت‏اند از:
روش اول، مراجعه به موتورهاى جستجو و استفاده از آنها براى دستيابى به مطلب مورد نظر است، و روش دوم، مراجعه به فضاهاى طقه‏بندى موضوعى در اينترنت است كه شاهراه‏هاى اطلاعاتى، فهرست‏هاى راهنما و دسته‏بندى‏هاى موضوعى در پايگاه‏هاى قرآنى و اسلامى را شامل مى‏شود.
در مورد روش اوّل مطلب خاصى را ارائه نمى‏كنيم؛ زيرا موتورهاى جستجو و قابليت‏هاى آن يك موضوع كلى‏اند و به موضوعات قرآنى اختصاص ندارند. موتورهاى جستجو يك ابزارند؛ يعنى اطلاعات اين پايگاه‏ها توسط كسى جمع‏آورى و طبقه‏بندى نشده است؛ بلكه ابزارى وجود دارد كه اطلاعات داخل پايگاه‏ها را به صورت خودكار جمع‏آورى مى‏كند و صفحات اينترنت را بر اساس خواسته ما مرتب كرده، نمايش مى‏دهد، از اين‏رو، در مورد اهميت و جايگاه روش اوّل در اينجا به بيان مطالبى بسنده مى‏نماييم.

[.:MONTAZER:.]

اين روش، زمانى كاربرد بهينه دارد كه موتور جستجوى مناسبى را برگزينيد و در جستجو نيز واژگان كليدى خوبى را انتخاب كنيد. چنانچه موضوع تحقيقى شما، موضوعى تازه، به روز و جزئى باشد، استفاده از موتورهاى جستجو و شروع كار با آنها بهتر است. چون پايگاه داده‏هاى موتورهاى جستجو بسيار وسيع است بايد موضوع تحقيقى و نيز واژگان كليدى مرتبط با آن كه در كادر جستجو درج مى‏شوند، كاملاً مشخص و جزئى باشد؛ زيرا با امتحان يك موضوع كلى در موتور جستجوى بزرگ، نتايج بى شمارى ارائه خواهد شد و قطعاً نتايج نامربوط در آنها بسيار خواهد بود. در حال حاضر، بهترين و مناسب‏ترين ابزار براى اين كار موتور جستجوى «گوگل» است كه امروزه به عنوان معروف‏ترين و قدرت‏مندترين موتور جستجوى وب شناخته شده و به تعبير ديگر، براى عده زيادى از كاربران در سراسر دنيا، به صفحه اوّل اينترنت تبديل شده است.
براى دستيابى به منابع بهتر و مناسب‏تر از قسمت جستجوى پيشرفته گوگل استفاده كنيد. در اين قسمت مى‏توانيد كلمات و عبارات مورد جستجوى خود را به شكل‏هاى مختلف تعريف كنيد و دامنه جستجو را به زبان، قالب هر پرونده (فايل)، زمان ارائه در اينترنت و جايگاه مطلب در صفحات وب محدود كنيد. ضمن اينكه مى‏توانيد جستجوى خود را به نشانى خاصى در اينترنت نيز محدود نماييد.
اما در روش دوم، فرض بر اين است كه شما مى‏خواهيد از طريق دنبال كردن درخت موضوعات به مطلب مورد نظر خود برسيد. براى اين كار، چند محور به عنوان رؤوس اصلى خواسته‏هاى شما مدّ نظر است. محورهاى كلى كه در اين قبيل تحقيقات و پژوهش‏ها متصور است، عبارت‏اند از:
ـ متن قرآن و ترجمه؛
ـ تفسير قرآن؛
ـ علوم قرآن؛
ـ مجلاّت و مقالات قرآنى؛
ـ كتابخانه و كتابشناسى قرآن؛
ـ پايان‏نامه‏هاى قرآنى.

[.:MONTAZER:.]

الف ـ متن قرآن و ترجمه

متن قرآن كريم در اينترنت بسيار عرضه شده و به آسانى قابل دستيابى است كه البته برخى از آنها همراه با ويژگى‏هايى متفاوت ارائه شده‏اند. براى دسترسى به آيات و سوره‏ها بهترين مورد، جايى است كه سوره و شماره آن قابل انتخاب باشد و امكان مقابله بين متن و ترجمه -عملاً ترجمه‏هاى فارسى و انگليسى- فراهم باشد و كاربر بتواند به‏سرعت متن را ملاحظه كند، ترجمه آن را ببينيد و يا بين ترجمه‏هاى مختلف به مقايسه بپردازد. از اين رو، پايگاه‏هايى كه متن قرآن را همراه با اعراب به صورت فونت ارائه كرده‏اند، بهتر از پايگاه‏هايى هستند كه متون را به صورت تصوير ارائه نموده‏اند كه معمولاً هنگام نمايش از سرعت كمترى برخوردارند.
چنانچه امكان جستجو در متن قرآن با ترجمه‏ها نيز فراهم باشد، امر تحقيق به مراتب آسان‏تر خواهد بود، و كاربر با سرعت بيشترى به مطالب خود دست مى‏يابد.
براى اين كار، پايگاه‏هاى زير به عنوان بهترين پايگاه‏هاى داده در اينترنت معرفى مى‏شوند:
1. پايگاه الشيعه(www.al-shia.com)

با امكان نمايش متن قرآن به صورت pdF و تصوير، و همچنين امكان مشاهده چهار ترجمه فارسى و جستجو در متن قرآن و ترجمه‏ها همراه با امكان شنيدن صوت آيه مورد نظر.
2. پايگاه قرآن مقدس(www.holyquran.net)

با قابليت جستجو در متن قرآن از طريق وارد كردن كلمه يا عبارت، محدود كردن دامنه جستجو به قسمتى خاص در قرآن.

[.:MONTAZER:.]

3. پايگاه حوزه(www.hawzah.net)

با امكان مشاهده متن قرآن و دو ترجمه فارسى آية الله مكارم و استاد
فولادوند و يك ترجمه انگليسى همراه با امكان آشنايى با سوره‏ها از طريق كتاب «آشنايى با سوره‏ها»، تأليف استاد جواد محدثى.
4. پايگاه (www.usc.edu/dept/msa/quran/index.html)

براى مقايسه ترجمه انگليسى يوسفعلى، شاكر و پيكثال با همديگر به صورت آيه به آيه.

[.:MONTAZER:.]

ب ـ تفسير قرآن

به منظور استفاده از تفاسير، نياز اوليه كاربر دسترسى به متن تفاسير و پس از آن، امكانات پژوهش در آنهاست. درباره ارائه متون تفسيرى شيعه پايگاه‏هاى زير در اختيار كاربران قرار دارد:
1. پايگاه قرآن مقدّس (www.holyquran.net)

متن كامل تفاسير: الميزان، مجمع البيان، نورالثقلين و تقريب القرآن الى الاذهان در اين پايگاه ارائه شده است.
2. پايگاه غدير(www.ghadeer.org)

اين پايگاه شامل متن كامل ترجمه تفسير الميزان، تفسير نمونه، تفسير نور، تسنيم تفسير قرآن آية الله جوادى آملى و تفاسير موضوعى و تك سوره‏اى از مرحوم شهيد مطهرى و استاد قرائتى مى‏باشد.
3. پايگاه دانشگاه اسلامى (www.u-of-islam.org)

متن كامل تفسير التبيان، نورالثقلين، كنز الدقائق، تفسير بنائى، تفسير امام عسكرى و تفسير عياشى در اين پايگاه قابل دستيابى است.
پايگاه‏هاى شيعى متأسفانه امكانات پژوهشى مناسبى براى متون اصلى تفسيرى خود فراهم نكرده‏اند. با اين حال در پايگاه «قرآن مقدس» اين امكان وجود دارد كه كاربر تفسير هر آيه را با انتخاب يكى از سه تفسير الميزان، نورالثقلين و تقريب‏القرآن الى الاذهان ملاحظه نمايد. ضمن اينكه ترجمه انگليسى هر آيه نيز در كنار آن نمايش داده مى‏شود. همچنين در اين پايگاه امكان كاوش در متن كتاب‏هاى تفسيرى و ساير كتاب‏هاى مربوط به علوم قرآن نيز فراهم مى‏باشد.
براى دسترسى به منابع تفسيرى اهل سنّت، به پايگاه الاسلام (www.al-islam.com) مراجعه كنيد. آنچه در پايگاه‏هاى شيعى به عنوان يك نقطه ضعف نسبت به متون تفسيرى به حساب مى‏آمد، دقيقاً نقطه مقابله آن را در اين پايگاه مى‏يابيد.
امكانات پژوهش بسيار جالبى در اين پايگاه طراحى شده است. گرچه بيشتر يا همه اين قابليت‏ها در برخى از پايگاه‏هاى ديگر اهل سنّت نيز وجود دارد، اما در اين مجال همين يك پايگاه به عنوان بهترين محيط براى اين جهت معرفى مىشود.
در صفحه قرآن پايگاه الاسلام مى‏توان متن قرآن را به صورت تصويرى زيبا و خوانا همراه با قابليت‏هاى ذيل ملاحظه كرد: امكان انتخاب سوره، شماره سوره، شماره آيه، نام قارى، ترجمه قرآن به شش زبانِ: انگليسى، فرانسه، ترك، مالايى، اندونزيايى و هلندى و امكان انتخاب تفسير مورد نظر از ميان تفاسير ابن كثير، جلالين، طبرى و قرطبى. افزون بر اينكه تفسير هر آيه به صورت جداگانه نمايش داده مى‏شود و اختيار اعراب‏گذارى متن تمام متون تفسيرى نيز در اختيار كاربر قرار دارد.

[.:MONTAZER:.]

ج ـ علوم قرآنى

مباحث مربوط به علوم قرآنى را در دو پايگاه: حوزه (www.hawzah.net) و بلاغ (www.balagh.net) بيابيد. نمودارهاى درختى و مباحث طبقه‏بندى شده نسبتاً مناسبى در هر دو پايگاه در اين زمينه قرار دارد كه از طريق درخت موضوعات و ريز موضوعات مى‏توانيد به مطالب مورد نظر خود دست يابيد.
پايگاه‏هاى ديگرى هم در اين خصوص مطالبى را به صورت پراكنده آورده‏اند. در صورتى كه دو پايگاه مذكور شما را از اين جهت بى‏نياز نكرد، بهتر است براى دسترسى به ساير مطالب، از طريق جستجو يا فهرست‏هاى مقالات قرآن اقدام كنيد.
د ـ مجلاّت و مقالات قرآنى

مقالات قرآنى يكى از گزينه‏هاى مهم و برجسته‏اى است كه مى‏تواند شما را در جهت تكميل تحقيق و پژوهش بسيار كمك كند. مقالات و مجلات از اين جهت قابل بحث‏اند كه هر دو كاملاً با هم مرتبط هستند و به طور معمول مجلات ارائه دهنده مقالات مى‏باشند. براى اين امر مى‏توان به دو طريق اقدام نمود:
1. نشريات و مجلات قرآنى را بشناسيد و در صورتى كه ـدر اينترنت نيز عرضه شده‏اند جداگانه به يكايك آنها مراجعه و هر يك را ملاحظه كنيد، كه البته اين روش را به مطلوب به نظر نمى‏رسد.
2. مراكز تجمع و ارائه مقالات قرآن در اينترنت را بشناسيد و چنانچه مقاله مورد نظر خود را نيافتيد، به جستجو متوسل شويد.
براى دسترسى به اين گونه مقالات، بهتر است چند پايگاه برجسته در اين باره را به خاطر داشته باشيد:
1. پايگاه اطلاع‏رسانى مركز فعاليت‏هاى قرآنى دانشجويان كشور(www.iska.ir)
اين پايگاه، گزينه‏اى را به مقالات قرآنى اختصاص داده است و در حال حاضر، در دو بخش: فهرست مقالاتِ دهه هفتاد و نمايش مقالات تمام متن فعاليت مى‏كند. اين پايگاه تا كنون 190 مقاله را با متن كامل ارائه كرده است.

[.:MONTAZER:.]

2. جستجوگر پايگاه‏هاى شيعى(www.shiasearch.com)

هم اينك، بخش مقالات گزينه قرآن در اين پايگاه شامل 631 عنوان مقاله فارسى است كه شما را به جايگاه آن در اينترنت هدايت مى‏كند. همه اين مقالات بر اساس الفبا فهرست شده‏اند.
3. پايگاه بلاغ(www.balagh.net)

پايگاه بلاغ، مقالات خوبى را با طبقه‏بندى موضوعى ارائه كرده است. اين مقالات بيشتر از مجلات وابسته به دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم گزينش شده است.
4. پايگاه حوزه(www.hawzah.net)

گزينه قرآن پايگاه حوزه با توجه به نمودار درختى آن، شما را در اين راستا كمك مى‏كند. گرچه بخش عمده‏اى از اطلاعات موجود در هر گزينه، گزيده‏اى از كتاب‏هاى معتبر است، اما اين را نبايد فراموش كرد كه بسيارى از اين گزيده‏ها خود يك مقاله مناسب به شمار مى‏آيند.
5. نرم‏افزارهاى موضوعى اينترنتى

با توجه به اينكه برخى از مطالب اينترنت اخيراً به صورت موضوعى در قالب لوح‏هاى فشرده عرضه شده‏اند، مى‏توان از لوح فشرده «قرآن در اينترنت» نسخه 3 به خوبى استفاده نمود. در اين برنامه، 770 مقاله قرآنى به صورت تمام متن وجود دارد كه براساس زبان، فهرست نويسندگان و فهرست موضوعات (در 24 موضوع) مرتب شده‏اند. اين برنامه در آبان سال 1382 توسط شبكه اطلاع‏رسانى نور عرضه گرديده است.
براى دسترسى به مقالات از اين طريق، ابتدا به پايگاه «حوزه» برويد و از طريق بخش جستجوى اين پايگاه اقدام كنيد. مهم‏ترين ويژگى اين بخش آن است كه متن كامل بالغ بر 0041 شماره مجله از 95 عنوان را در خود جاى داده و در آنها جستجو مى‏كند. خاصه اينكه بخشى از اين مجلات، صرفاً قرآنى‏اند.
چنانچه از اين طريق مطلب خود را نيافتيد، بهتر است از طريق موتورهاى جستجو مانند «گوگل» پژوهش خود را سامان دهيد.
هـ ـ كتابخانه و كتاب‏شناسى قرآن

گرچه برخى از كتاب‏هاى قرآن را كتب تفسيرى تشكيل مى‏دهند و در قسمت تفسير به مهم‏ترين آنها اشاره شد، اما مى‏توان براى اطلاع از كتاب‏هاى موجود در اينترنت، به جستجوگر پايگاه‏هاى شيعى مراجعه كرد. اين پايگاه بهترين جايى است كه فهرستى از كتاب‏هاى قرآنى اينترنتى را فراهم آورده است. كتاب‏ها براساس سه شاخصه: وجود متن در اينترنت، فقط معرفى كتاب و امكان بارگزارى (دانلود) فهرست شده‏اند. كاربر قادر است از طريق الفباى عناوين و جستجو، به كتاب مورد نظر دست يابد. در جستجو، امكان تعيين دامنه بر اساس چگونگى كتاب در اينترنت يا تاريخ اضافه شدن كتاب به پايگاه نيز وجود دارد.
و ـ پايان‏نامه

در اينترنت پايان‏نامه‏ها فقط معرفى مى‏شوند و كمتر ديده مى‏شود كه متن كامل پايان‏نامه‏اى در اينترنت يا جاى ديگر عرضه شود. آنچه مرسوم است و كاربرد هم دارد، معرفى پايان‏نامه همراه با چكيده آن است.
با اين حال، به جرأت مى‏توان گفت در اينترنت درباره هيچ موضوعى از موضوعات علوم اسلامى به اندازه قرآن و تفسير، پايان‏نامه معرفى نشده است. شما مى‏توانيد از معرفى 1751 پايان‏نامه در پايگاه مركز فعاليت‏هاى قرآنى دانشجويان كشور (www.iska.ir) اطلاع يابيد.
همچنين 1000 پايان‏نامه در مقطع دكترا و كارشناسى ارشد قرآنى در پايگاه حوزه معرفى شده است، كه براساس: موضوع، نويسنده، استاد راهنما، رشته‏هاى تحصيلى، دانشگاه‏ها و مراكز عالى آموزشى، سال‏هاى تحصيلى و زبان‏هاى عربى و انگليسى مرتب شده است.
در خاتمه لازم است به اين نكته اشاره شود كه آنچه گفته شد مهم‏ترين محورهايى بودند كه بيشتر پژوهشگران و محققان مى‏توانند در تحقيقات خود از آنها بهره ببرند؛ اما اين مسئله هرگز به اين معنا نيست كه كارهاى ديگر پژوهشى كه با موضوعات ديگرى نظير هنر و قرآن، كارهاى گرافيكى و صوتى و تصويرى و هم‏خانواده‏هاى آن تحقيق به حساب نيايند، يا از ارزش كمترى برخوردار باشند. بنابراين، علاقهمندان به اين مطالب نيز مى‏توانند در اين جهت از اينترنت استفاده مطلوب را ببرند. عمده پايگاه‏هايى كه از آنها نام برده شد، بخشى از فضاى حود را به اين قبيل فعاليت‏ها و آثار اختصاص داده‏اند كه در جاى خود قابل تقدير و استفاده است.

[.:MONTAZER:.]

پایان