ملاصدرا حدود دو‌هزار بار در «اسفار» به قرآن كريم ارجاع می‌دهد

[valayat]

منبع خبر: www.iqna.ir



ملاصدرا حدود دو‌هزار بار در «اسفار» به قرآن كريم ارجاع می‌دهد. در واقع هم نوشته‌های فلسفی او مشحون از آيات و روايات است و هم تفاسير قرآنی و شرح روايی او هماهنگ با مبانی فلسفی است.

ملاصدرا حدود دو‌هزار بار در «اسفار» به قرآن كريم ارجاع می‌دهد. در واقع هم نوشته‌های فلسفی او مشحون از آيات و روايات است و هم تفاسير قرآنی و شرح روايی او هماهنگ با مبانی فلسفی است.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، متن فوق بخشی از مقاله «رويكرد فلسفی ملاصدرا به تفسير قرآن» است كه توسط «علی‌رضا دهقان‌پور»، دانشجوی دكترای مبانی نظری اسلام نگارش يافته و در آخرين شماره از مجله «معرفت» (شماره 128، مرداد‌ماه 1378) منتشر شده است.
اثر تفسيری ملاصدرا در ميان ديگر آثارش مزيت ويژه‌ای در رهيافت قرآنی او داشته و چگونگی راه‌يابی حكمت صدرايی به پيشگاه تفسير قرآن را بهتر نشان می‌دهد. دقت در مواضع تلاقی تفسير و فلسفه، تأثير فلسفه در تفسير را پيش چشم ما قرار می‌دهد.
اين نوشتار گوشه‌هايی از فهم و تفسير ملاصدرا از آيات الهی را كه مبتنی بر بحث علم در فلسفه و حكمت متعاليه بوده است، ارائه می‌كند. مسائلی نظير عدم اكراه در دين، عدم امكان تسميه ذات احدی، لهو ولعب بودن دنيا، راز سه گانه بودن اصناف مردم (اصحاب مشئمت، ميمنت و سابقون) چگونگی فريب خويشتن، مراد از نور مؤمن، فرق قرآن و فرقان و تمايز امت خاتم از ساير امت‌ها، همگی بر پايه بحث علم در حكمت متعاليه، پاسخی خاص دارد. در اين بحث «وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ» (آيه 17، سوره 8) معنا می‌شود و وجوب رزق مقدر برای مخلوفات اثبات می‌شود.
تفسير قرآن، علمی است كه به بحث از مدلول كلام الهی می‌پردازد. ملاصدرا بهترين روش تفسير را اين می‌داند كه مفسر ابتدا با شروع از معانی ظاهری و سپس با ترك حواس مادی و استمداد از حواس باطنی و استفاده از شهود، حقايق قرآنی را نظاره كند. وی در تفسير آيات به تناسب، يكی از اصول فلسفی را مطرح كرده و معنای خاصی از آيه برداشت می‌كند.
ملاصدرا با استفاده از «الحی القيوم» علم خداوند، به ذات و از آن‌جا علم خدا به جزئيات را استفاده می‌كند. قاعده بسيط‌الحقيقه در آياتی مانند «وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ» مورد اشاره شده است. وی با استفاده از آيات، چهار مرتبه برای علم الهی بيان می‌كند: مرتبه عنايت، مرتبه قضا، مرتبه قدر، موجودات جزئی خارجی. تغيير در علم الهی تنها در دو مرتبه اخير ممكن است و راز تغييراتی مانند لعل، عسی، تعجب، استفهام، امتحان و دعا در قرآن است. ملاصدرا وجوب عقلی رزق الهی را از علم الهی نتيجه می‌گيرد.
از مطالب مزبور می‌توان تأثير نگرش فلسفی ملاصدرا در تفسير قرآن را نتيجه گرفت، او با اصول فلسفی خود به تفسيری خاص از آيات می‌پردازد. به يقين اگر ملاصدرا بدون زمينه فلسفی به سراغ تفسير قرآن رفته بود، از برداشت‌هايی كه اكنون از او مشاهده می‌شود خبری نبود. گويا سعی ملاصدرا بر اين بوده است كه هماهنگی ميان فلسفه و معانی باطن قرآن را نشان دهد.
وی می‌كوشد تا فلسفه و عرفان را با آيات الهی تركيب كند و البته محصول آن حكمت متعاليه شد. همت او بر اين بوده كه در تفسير فلسفی خود از حقايق دينی فاصله نگيرد. از اين‌رو بر كسانی كه بدون حفظ ظواهر به تأويلات دور، چنگ می‌زنند خرده گرفته و خطر آن‌را از جمود بر ظواهر بيشتر می‌داند.
بنابراين تفسير صدرالمتألهين را نمی‌توان در كنار ساير تفاسير فلسفی قرار داد؛ زيرا او معتقد است برای تفسير قرآن بايد با حفظ ظواهر الفاظ با استعانت از نبوت و امامت و با معرفت عقلانی و شهود روحانی به مطالعه حقايق آيات پرداخت.
هرچند حكمت صدرايی در فهم او از قرآن تأثير داشته است، اما بايد توجه داشت كه تأثير فهم قرآنی و حكمت متعاليه در يكديگر، تأثيری متقابل و دوسويه است. ملاصدرا حدود دو هزار بار در «اسفار» به قرآن ارجاع می‌دهد. در واقع هم نوشته‌های فلسفی او مشحون از آيات و روايات است و هم تفاسير قرآنی و شرح روايی او هماهنگ با مبانی فلسفی است.
ملاصدرا آفت انديشه اسلامی را دوری از آيات و روايات می‌داند و همواره سعی دارد با تأملات عقلی و چهره علمی گزاره‌های دينی را نمايان سازد. او به تعامل دوجانبه قرآن و حكمت می‌انديشد. از اين‌رو در كتب فلسفی خود از آيات مدد می‌گيرد و در تفسير قرآن حكمت را وارد می‌كند.
مجله علمی ـ ترويجی معرفت به صاحب‌امتيازی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) و به مدير‌مسئولی «سيد‌احمد رهنمايی» و به سردبيری «ابوالفضل ساجدی» منتشر می‌شود. اين شماره (شماره 128، مرداد‌ماه 1378) به فلسفه اختصاص يافته است.