اركان تبليغ

[اخلاقي]

تبليغ داراي سه ركن اصلي است، كه من مختصراً عرض مي‌كنم: يك ركن، منشأ اين تبليغ است، يك ركن، هدف اين تبليغ است، يك ركن، ابزار و وسايل و شيوه‌هاي اين تبليغ است.
منشأ اين تبليغ چيست و چه بايد باشد منشأ اين تبليغ بايد فكر، انديشه، خردمندي، اخلاص و معنويت باشد، يعني تبليغ بايد از يك منبع نوراني سرچشمه بگيرد. ... همچنين منشأ بايد همان اخلاص و صفا و عشق و علاقه به مخاطبان را داشته باشد، «عَزيزٌ عَلَيهِ ما عَنِتُّم حَريصٌ عَلَيکُم بِالمُؤمِنينَ رَءوفٌ رَحيمٌ[1]» اين، خصوصيت آن مبلغ اول و داعي اول است كه شما دنبال آن حركت مي‌كنيد. بايد با مردم اين‌گونه بود. با اين منشأ بايد با مردم حرف زد. وقتي كه مبلغ با اين احساس و با آن مايه فكري سخنش وارد ميدان مي‌شود، مثل مغناطيس دل‌ها را جذب مي‌كند، مثل قطرات آب زلال در سخت‌ترين سنگ‌ها هم اثر مي‌گذارد و در زمين مناسب باروري مي‌دهد، «وَ البَلَدُ الطَّيِّبُ يَخرُجُ نَباتُه بِاِذنِ رَبِّه[2]».
... هدف بايد «صِراطِ اللهِ[3]» باشد، «صِراطِ العَزيزِ الحَميدِ[4]»، «اِنَّکَ عَلي صِراطٍ مُستَقيمٍ[5]»، «ادعُ اِلي سَبيلِ رَبِّکَ[6]». هدف تمام پيامبران، كشاندن مردم به صراط مستقيم است، و صراط مستقيم هم يعني عبوديت، «وَ اَنِ اعبُدوني هذا صِراطٌ مُستَقيمٌ[7]» بايد مردم را به عبوديت الهي كه همان صراط مستقيم است، سوق بدهيد. البته اين عبوديت در زمينه اخلاق، در زمينه عمل فردي، در زمينه عمل اجتماعي كاربرد دارد، كه وقتي بحث عمل اجتماعي پيش آمد، آن وقت بحث‌هاي سياسي، تحليل‌هاي سياسي، تبيين سياسي هم در حوزه كار شما قرار مي‌گيرد.
اشتباه آن كساني كه در گذشته مسايل سياسي را از تبليغ كنار مي‌گذاشتند، در اين بود كه عبوديت را به منطقه فردي منحصر مي‌كردند. آنها اين جا را غلط مي‌فهميدند و غلط عمل مي‌كردند. بله، هدف، كشاندن مردم به عبوديت است، منتها عبوديت منطقه وسيعي در زندگي انسان دارد، و آن منطقه به عمل شخصي منحصر نيست. وقتي كه عمل جامعه، عمل يك مجموعه عظيم انساني و مردم يك كشور، عمل اقتصادي، عمل سياسي و موضعگيري‌هاي سياسي مشمول بحث عبوديت شد، آن وقت دعوت شما هم مي‌تواند شامل اين مسايل باشد و بايد هم باشد، چاره‌اي نداريد. بايد اخلاق بگوييد، اخلاق سياسي هم بگوييد، اخلاق و معنويت هم بگوييد، تحليل سياسي هم بدهيد، دشمن دروني را ـ كه نفس اماره يا شيطان رجيم است ـ معرفي هم بكنيد، دشمن اجتماعي ـ كه شيطان بزرگ يا شيطان‌هاي گوناگونند ـ آن را هم معرفي كنيد، ايادي و اذناب شيطان را هم معرفي كنيد. وقتي معناي عبوديت الهي اين شد كه انسان از انداد الله اجتناب كند و تبري بجويد، بايد از همه اشكال آن تبري بجويد. انداد الله، يك وقت نفس پليد انساني است كه درون اوست، نفسك التي بين جنبيك. يك وقت شيطان است كه در دعاي صحيفه سجاديه مي‌گوييد كه او را در وجود من مستقر كردي و به چيزي كه من را از او متمكن نكردي، تمكن بخشيدي. يك وقت هم شيطان‌هاي قدرتمند عرصه سياسي است كه براي اغوا و راهزني و تسلط و ضربه زدن و به جهنم كشاندن ملت‌ها و شعوب بشري منتظر نشسته‌اند. انداد الله اينهايند. دعوت به عبوديت، نفي اينها را مي‌طلبد، چاره‌اي نداريد.
... عامل سوم، عبارت از روش است. روش‌ها خيلي مهم است. در همين آيه مباركه «ادعُ اِلي سَبيلِ رَبِّکَ بِالحِکمَةِ[8]» روش را بيان فرموده است. سخن حكمت‌آميز، يعني سخن محكم، سخن غيرمشتبه، سخن غيرموهون و غيرضعيف. حكمت، همه اينها را دارد. سخن حكيم است، يعني هم حكمت‌آميز است، هم مستحكم است، هم در مقابل متشابه است، بِالحِکمَةِ وَ المَوعِظَةِ الحَسَنَةِ وَ جادِلهُم بِالَّ‍تي هِيَ اَحسَنُ. گفتگو، مذاكره، با ذهن‌ها مواجه شدن، مخاطب قراردادن دل‌ها و ذهن‌ها، با لسان مبين و با روش برادرانه حرف زدن، بسيار بسيار مهم است.


(۱) توبه: ۱۲۸. .(۲)اعراف: ۵۸. (۳)شوري: ۵۳. (۴)سبأ: ۶.
(۵) زخرف: ۴۳. (۶)نحل: ۱۲۵. (۷)يس: ۶۱. (۸) نحل: ۱۲۵.

[شهيدان]

سه عنصر: پیام دهنده، پیام گیرنده و پیام ارکان تبلیغ را تشکیل می‏دهد و برخی، ابزار تبلیغ را نیز به آن افزوده‏اند. افزون بر این، برای انجام وظیفه تبلیغ، عوامل و عناصر دیگری نیز وجود دارد که کم توجهی به آنها از تأثیر تبلیغات دینی می‏کاهد؛ سه عنصر اساسی: ویژگی‏های فردی مبلغ، محتوای مطالب و ابزار و شیوه‏های تبلیغی عواملی هستند که می‏توانند در پیشبرد اهداف دین و گرایش و اقبال مردم به دینداری اثری تام داشته باشند. از این رو، باید توجه داشت که تبلیغ و برخورد صحیح با مخاطب، خود یک تخصص است و بهره‏برداری مفید و مؤثر از آن، افراد و فضاهای خاص خود را می‏طلبد.