گمراه و مورد غضب در یهود، مسیحیت و اسلام

[اخلاقي]

نكته‌اي در سوره مباركه حمد هست، كه من مكرر در جلسات مختلف آن را عرض كرده‌ام. وقتي كه انسان به پروردگار عالم عرض مي‌كند «اهدنا الصراط المستقيم (حمد: 6)» - ما را به راه راست و صراط مستقيم هدايت كن - بعد اين صراط مستقيم را معنا مي‌كند: «صراط الذين انعمت عليهم(حمد: 7)»، راه كساني كه به آنها نعمت دادي. خدا به خيلي‌ها نعمت داده است، به بني‌اسرائيل هم نعمت داده است، «يا بني اسرائيل اذكروا نعمتي التي انعمت عليكم (بقره: 40)». نعمت الهي كه مخصوص انبيا و صلحا و شهدا نيست، «فاولئك مع الذين انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين و الشهدا و الصالحين (نساء: 69)». آنها هم نعمت داده شده‌اند، اما بني‌اسرائيل هم نعمت داده شده‌اند.
كساني كه نعمت داده شده‌اند، دو گونه‌اند: يك عده كساني كه وقتي نعمت الهي را دريافت كردند، نمي‌گذارند كه خداي متعال بر آنها غضب كند، و نمي‌گذارند گمراه بشوند. اينها همان‌هايي هستند كه شما مي‌گوييد خدايا راه اينها را به ما هدايت كن. «غيرالمغضوب عليهم»، با تعبير علمي و ادبيش، براي «الذين انعمت عليهم» صفت است، كه صفت «الذين»، اين است كه «غيرالمغضوب عليهم و لاالضالين (حمد: 7)»، آن كساني كه مورد نعمت قرار گرفتند، اما ديگر مورد غضب قرار نگرفتند، «و لاالضالين»، گمراه هم نشدند.
يك دسته هم كساني هستند كه خدا به آنها نعمت داد، اما نعمت خدا را تبديل كردند و خراب نمودند، لذا مورد غضب قرار گرفتند، يا دنبال آنها راه افتادند، لذا گمراه شدند. البته در روايات ما دارد كه «المغضوب عليهم»، مراد يهودند، كه اين، بيان مصداق است، چون يهود تا زمان حضرت عيسي، با حضرت موسي و جانشينانش، عالماً و عامداً مبارزه كردند. «ضالين»، نصاري هستند، چون نصاري گمراه شدند. وضع مسيحيت اين گونه بود كه از اول گمراه شدند - حالا لااقل اكثريتشان اين طور بودند - اما مردم مسلمان نعمت پيدا كردند. اين نعمت، به سمت «المغضوب عليهم» و «الضالين» مي‌رفت، لذا وقتي كه امام حسين (ع) به شهادت رسيد، در روايتي از امام صادق (ع) نقل شده است كه فرمود: «فلما ان قتل الحسين (صلوات الله عليه) اشتد غضب الله تعالي علي اهل الارض»، وقتي كه حسين (ع) كشته شد، غضب خدا درباره مردم شديد شد. معصوم است ديگر، بنابراين، جامعه مورد نعمت الهي، به سمت غضب سير مي‌كند، اين سير را بايد ديد. ... خواص و عوام، هر كدام وضعي پيدا كردند. حالا خواصي كه گمراه شدند، شايد «مغضوب عليهم» باشند، عوام شايد «ضالين» باشند.