فواید جنگ 8 ساله ایران و عراق

[Amoo Mehraboon]

اشاره: از تاریخ هشت سال دفاع مقدس، بسیار گفته و شنیده ایم؛ اما بسیار اندک به آن چه مطلوب واقعه است، رسیده ایم؛ به نحوی که می توان گفت که چیزی درباره ی هشت سال دفاع مقدس نگفته ایم.. هشت سال دفاع مقدس، هشت ها بعد و روزنه برای دیدن و نگریستن دارد. این تاریخ، تنها یک تاریخ جنگ نیست و گاهی چنان است که از تعریف جنگ، فاصله ای باور نکردنی می گیرد و در هیچ یک از قالب های مربوط به جنگ، در نمی گنجد؛ به عبارتی، بعد «جنگ بودن» این تاریخ، بعد کمترینی است.

بازخوانی دفاع مقدس، هربار سخن تازه ای با مخاطب دارد بارها درباره ی آثار این تاریخ با شکوه نوشتیم، اما باز حس می کنیم که باید دوباره بگوییم. انگار با بازخوانی آثار این رویداد، حس غریبی به ما دست می دهد که منجر به امید به فردا می شود. چه چیزی بهتر از این؟ راستی! اگر هشت سال دفاع مقدس نبود و ما در کوران آن آبدیده نمی شدیم و موفقیت های بزرگی مانند فتح خرمشهر را به دست نمی آوریدم، امروز برای نسل سوم و چهارم چه برای گفتن داشتیم؟ کجا می توانستیم ماهیت انقلاب و ارزش های ذاتی اسلام را برای آنها به نمایش بگذاریم؟ آیا دستمان خالی نبود؟ آیا دفاع مقدس اعجازی از حکمت الهی نبود؟ بررسی آثار و نتایج هشت سال دفاع مقدس، برای همه ی نسل ها امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. بی شک، شناخت کشور جدیدی به نام «جمهوری اسلامی ایران» بی شناخت هشت سال دفاع مقدس آن و آثار و نتایج آن نبرد بزرگ، غیر ممکن خواهد بود.

8 سال جنگ تحمیلی خسارات فراوانی برای جامعه ایران به بار آورد. این جنگ ناخواسته بهترین سال ها و فرصت های خدمت رسانی، سازندگی و آبادانی کشور را از بین برد و بیش از یک هزار میلیارد دلار خسارت به کشور وارد کرد. دامنه تجاوز در اثر بمباران و موشک باران رژیم حتی پایتخت را نیز مصون نگذاشت و در زمستان 66، تهران را تقریباً خالی از سکنه کرد. این تجاوز به 16 استان و 87 شهر و تعداد بی شماری روستا نیز کشیده شد. بیش از سیصد هزار نفر از بهترین فرزندان و جوانان این مرز و بوم در این جنگ به شهادت رسیدند؛ اما جنگ هر چه بود آثار و برکاتی نیز در پی داشت. ملتی چون ایران با رهبری فرزانه چون حضرت امام خمینی(ره) در سایه اسلام و انقلاب اسلامی توانست حتی از جنگ نیز دستاوردهایی کسب کند که برخی از آنها به شرح زیر است:

ایجاد گفتمان جدید در ایران

جنگ موجب شکل گیری و گسترش گفتمان جدیدی در ایران شد که یک تحول عمیق اجتماعی محسوب می گردد. مهم ترین نمادهای این گفتمان عبارتند از:

1- بهره گیری فوق العاده از سمبل های خاص شیعی

مثل کربلا و امام حسین(ع) و وجه حماسی این گفتمان که با اقتضائات جنگ سازگار بود.
تا پیش از این، عاشورا در فرهنگ مردمی ما زنده و پویا بود؛ ولی معنای آن تا حد یک مراسم پیشتر نمی رفت. شاید اندک مردمی بودند که می توانستند به نحوی به شناخت مناسبی از ماجرای عاشورا دست یابند. مهم ترین دلیل این بود که اغلب مردم برای عاشورا، جز تصورات و اشعاری که بود، چیز دیگر در برابر خود نمی دیدند که بتوانند درک قوی تری از عاشورا داشته باشند. آنها فرصتی نداشتند که خود را جای یاران امامشان قرار دهند. فرصتی نداشتند تا ندای امامشان را لبیک بگویند. همه مدعی بودند و «مرد را از نامرد نمی شد تشخیص داد» تا این که جنگ شد.. شیپور جنگ که نواخته شد، هر چند صدای ناخوشایندش باعث جراحات و خرابی ها شد، اما سوی زیبایش آن بود که «عاشورا برای مردم بارها تکرار شد».

فرصتی پیش آمد تا مردمی که سال ها بای امامشان(ع) بر سینه و سر زده بودند و کاری از دستشان بیش از این برنمی آمد، امکان انتقام کشی از دشمنان امام(ع) را به دست آورند. و فرصت یابند از مملکت امام(ع) دفاع کنند.. این بود که هم نمادها معنا دارتر شدند و هم شعارها غنی تر. همه گویی به درک مشترکی از کربلا رسیده بودند و اشتراک معنی آنها را به اشتراک قلبی کشانده بود..

بسیار پیش می آمد که رزمندده ای روی سیم خاردار می خوابید و قبول می کرد تا تیغ های برنده ی سیم خاردار به بدنش فرو رود اما دیگر رزمندگان بتوانند با گذاشتن پا روی بدن او، بدون آسیب از سیم های خاردار بگذرند

2- گسترش ادبیات مذهبی

سیطره ادبیات غربی در دوران رژیم آلوده به گناه شاهی، چیزی نبود که به راحتی از زیر سایه ی شوم آن خارج شد. ادبیات شرک آلود و فاسد، چنان در میان اهل قلم و سیستم نشر و خواننده ی ما رسوخ کرده بود که برکندن آن سال ها عمر می خواست؛ اما دفاع مقدس این کار را در چند ماه انجام داد.. ادبیات مذهبی که سال ها به انزوا رانده شده بود و گویی ادبیاتی خاص و منحصر به چند طلبه و حوزوی بود، به یکباره به اوج شکوفایی رسید و میلیون ها ایرانی را در بر گرفت.

4- گرایش به ایثار

گرایش شدید به فرهنگ جهاد و شهادت طلبی، ایثار و مقدم دانستن دیگری برخود و ترجیح منافع ملی بر منافع فردی

«ایثار و فداکاری» به عنوان یکی از مبنایی ترین ارزش های بشری و انسانی که مورد وثوق و خواست تمام انسان هاست و در جامعه ایرانی به دلیل ظلم شاهی و فضای کفرآلود حاکم تا حد زیادی محدود شده بود، به یکباره فوران کرد و به اوج خود رسید.. از خودگذشتگی تا حد ایثار جان، که بالاترین سطح از ایثار برای انسان است،به امری عادی و معمول تبدیل شده بود و در میان آحاد مردم، به ویژه رزمندگان اسلام تا حد بی سابقه ای گسترش پیدا کرده بود.. جالب است به یاد آوریم که بارها برای خنثی کردن یک نارنجک، رزمنده ای به سرعت خود را روی آن می انداخت و با تکه تکه شدن خود، مانع از برخورد ترکش های آن با دیگر همرزمانش می شد. یا بسیار پیش می آمد که رزمندده ای روی سیم خاردار می خوابید و قبول می کرد تا تیغ های برنده ی سیم خاردار به بدنش فرو رود اما دیگر رزمندگان بتوانند با گذاشتن پا روی بدن او، بدون آسیب از سیم های خاردار بگذرند. و بسیار پیش آمد که رزمندگان برای باز کردن میدان مین خود را روی مین ها می انداختند و با تکه تکه شدن، راه باز می کردند و... ما که خود شاهد این ماجراها بوده ایم، از یادآوری دگرگون می شویم. اما شما چه؟ آی نسل سوم. نسل چهارم و آی آیندگان! شما چه؟ آیا باور می کنید؟!!

5- عمل به جای سخن

ما یکبار در دوران انقلاب به عمل گرایش پیدا کردیم، این گرایش برای پیروزی بر حکومت غربی شاه کافی بود، اما ادامه چه؟ تداوم راه، نیازهای دیگر را اقتضا می کرد که در ابعاد گوناگون محتاج به عمل ما بود. در تولید دانش تا به کارگیری آن و در امور سیاسی و به دست گرفتن ابتکار عمل در مقابل دشمنان، اجتماعی و بهسازی وضعیت رفتار فردی و جمعی و زدودن مظاهر غیرانقلابی، فرهنگی و نهادینه کردن فرهنگ اسلامی در میان مردم، ورزشی و کسب اعتبار و عناوین برای کشور و معرفی انقلاب اسلامی به این وسیله، اطلاع رسانی و تنویر افکار عمومی جهان در رابطه با انقلاب و صدور آن، و... در این راستا، هشت سال دفاع مقدس فرصتی الهی بود که ما در همه ی زمینه ها مجبور به ورود شویم. اگر نبود اضطرار دفاع مقدس و نیاز مبرم و حیاتی ما به دستیابی به برخی امکانات، امروز ایران چنین روزهای طلایی را در خواب هم نمی توانست ببیند.

[Amoo Mehraboon]

فرهنگ سازی

جنگ علاوه بر آنکه گفتمان جدیدی را شکل و گسترش داد خود به «فرهنگ» جدید تبدیل شد.
جنگ که برای قرن ها در تاریخ ایران نشانه فروپاشی و سقوط رژیم های ایران، شکست ایرانیان به دست متجاوزان، تحمیل قراردادهای ننگینی چون ترکمانچای و گلستان، عقب نشینی از مرزها و دادن بخشی از سرزمین و یا وابسته شدن به قدرت های خارجی بود. در دفاع مقدس معنا و مفهوم تازه ای یافت. در جنگ تحمیلی برای اولین بار در تاریخ، ایرانیان توانستند هشت سال در برابر دشمنی که مورد حمایت گسترده ابرقدرت ها قرار داشت، نه تنها مقاومت کنند؛ بلکه بدون اتکا و وابستگی به قدرتهای بیگانه، یک وجب از خاک میهن را در اشغال دشمن نگذارند و برای تنبیه متجاوز تا عمق خاک دشمن نیز نفوذ کنند. «فرهنگ خواستن، توانستن و پیروزی» بعد از این بود که در حافظه ی مردم ایران بازیافت شد و انها باور کردند که می توانند به خواسته های مشروع خود برسند. اعتماد به نفسی که سال ها از ملت ایران گرفته شده بود، دوباره بازگشت و هراسی که از آمریکا در دل ها افتاده بود، از میان برداشته شد. . توجه آحاد مردم به مرگ و رستاخیز، به دلیل دیدن شهدا و احتمال کشته شدن، از طرفی و مشاهده ی روح معنوی رزمندگان و مردم خداجوی از طرف دیگر، باعث شده بود که افرادی که به انجام ناهنجاری ها عادت کرده بودند، به خود آیند و در اعمال خود تجدید نظر کنند.. به طور کلی، غلبه آرمان گرایی و آخرت گرایی بر دنیاگرایی را باید از جمله آثار جنگ برشمرد.

جنگ، ایران را به همه معرفی کرد. نام ایران برای بسیاری از مردم جهان آشنا شد و به مرور و با پیرزوی های مکرر ایران در نبرد، رفتار ایرانیان با اسرا، اثبات متجاوز بودن عراق و سپس، جریان حمله ی صدام به کویت و در ادامه، حمله ی امریکا به عراق، همه و همه دست به دست هم داد تا حقانیت ایران را به مردم دنیا ثابت کرده و از این کشور، کشوری الگو بسازد تا آنجا که از سفرا و رئیس جمهور ما بهتر از رؤسای خود، استقبال می کنند.

صدور انقلاب

اگر چه وقوع جنگ تحمیلی موجب شد که ایران تمام همت خود را صرف دفاع از تمامیت ارضی خود نماید و کمتر بتواند به صدور انقلاب به سایر کشورها فکر کند؛ اما با این همه گسترش فرهنگ بیگانه ستیزی و استکبارستیزی، حمایت از نهضت های آزادی بخش، گسترش نفرت عمومی از آمریکا در اقصی نقاط عالم، افزایش اتحادیه مسلمانان در برابر اسرائیل، شکل گیری هسته های مقاومت و گسترش گروه های جهادی در لبنان، فلسطین، افغانستان را باید از جمله آثار و برکات جنگ تحمیلی در صدور انقلاب برشمرده. علاوه بر آن نمایشی از عزم و اراده، ملتی بزرگ در برابر متجاوزان در منظر جهانیان بر عظمت ایرانیان افزود. و در سایه جنگ بود که اهمیت اسلام و مظلومیت جمهوری اسلامی در معرض قضاوت جهانیان آشکار گردید.. علاوه بر این، جنگ باعث شد که ایران کانون توجه خبرنگاران داخلی و خارجی شود. ورود خبرنگاران خارجی به کشور برای پوشش وقایع جنگ و بازدید آنها از منابع نبرد، دیدن رزمندگانی که سرشار از خوبی و پاکی بودند، مشاهده ی مردم از همه ی اقشار و همه ی سننی در جبهه ها، فهم متجاوز بودن عراق و کشف ردهای آشکار و پنهان از حضور مستقیم امریکا در جنگ و... باعث شد که نگاه ها به ایران عوض شود.

جنگ، ایران را به همه معرفی کرد. نام ایران برای بسیاری از مردم جهان آشنا شد و به مرور و با پیرزوی های مکرر ایران در نبرد، رفتار ایرانیان با اسرا، اثبات متجاوز بودن عراق و سپس، جریان حمله ی صدام به کویت و در ادامه، حمله ی امریکا به عراق، همه و همه دست به دست هم داد تا حقانیت ایران را به مردم دنیا ثابت کرده و از این کشور، کشوری الگو بسازد تا آنجا که از سفرا و رئیس جمهور ما بهتر از رؤسای خود، استقبال می کنند..هر ساله تعداد زیادی از مردم از سراسر دنیا برای دیدار از مناطق جنگی ما به ایران سفر می کنند و گزارش ها حاکی از مسلمان شدن تعدادی از آنها دارد.. در سایه جنگ فرماندهان عالی رتبه نظامی تربیت شدند؛ در حالی که بسیاری از آنان کمترین سابقه در این زمینه را داشتند. مدیران لایق، دلسوز و توانا برای اداره کشور تربیت شدند. کم نیستند مدیران عالی رتبه کشور که آموخته ها و اندوخته های خود را در مدیون دفاع مقدس هستند.

خوداتکایی

وقوع جنگ موجب گردید که توجه به منابع غیرنفتی و رهایی از وابستگی بر تک محصولی بودن نفت در کشور به یک راهبرد جدی مبدل گردد. به ویژه بمباران مستمر مراکز نفتی، پالایشگاهها و... تسریع در این مهم را مورد تأکید قرار می داد.. توجه به «صنعت» و «کشاورزی» و پرداختن به «توسعه روستایی» کاهش واردات و آمادگی نیروهای مسلح از آثار دوران دفاع مقدس سات.. افزایش تولیدات در بخش کشاورزی، افزایش صادرات غیر نفتی، ساخت وسایل و تجهیزات نظامی و غیرنظامی در داخل کشور، دستیابی به ابتکار عمل و خلاقیت های بی نظیر در ساخت و ساز امکانات پیشرفته ی مهندسی رزمی، ورود انقلابی به عرصه ی ساخت انرژی هسته ای و... همه در پرتو هشت سال جنگ تحمیلی امکان پذیر شد. البته این قاعده است. بشر در سختی هاست که به فکر خلاقیت و ساخت و تولید می افتد وگرنه در شرایط عادی، هیچ تلاشی برای بهبود وضعیت خود نمی کند. دیگر کشورها مانند ژاپن و آلمان نیز از همین قاعده پیروی کردند و بدین جا رسیدند.. خوشبختانه ایرانیان از جنگ، فرصتی عالی برای بهبود شرایط خود ساختند که نتایج شگرف را می بینیم.

انسان سازی

جنگ به راستی «کارخانه انسان سازی» بود. در دوران دفاع مقدس «شایسته سالاری» به معنای واقعی حاکمیت داشت. مردان عمل در خط مقدم مسئولیت ها بودند. «چرخش نخبگان» به قولی در نظام تعریف شده و جنگ به صورت سیال تداوم داشت. «جوانان» پیشقدم و اداره کننده بودند. در این دوران فعل توانستن به خوبی توسط جوانان این مرز و بوم صرف شد و آنان هر کار ناممکن را ممکن ساختند. در سایه جنگ فرماندهان عالی رتبه نظامی تربیت شدند؛ در حالی که بسیاری از آنان کمترین سابقه در این زمینه را داشتند. مدیران لایق، دلسوز و توانا برای اداره کشور تربیت شدند. کم نیستند مدیران عالی رتبه کشور که آموخته ها و اندوخته های خود را در مدیون دفاع مقدس هستند.

در مجموع، دفاع مقدس موجب شد که ما خود را پیدا کنیم، همزمان با متجاوزان، تجزیه طلبان و گروهک ها نیز در مناطق مرزی و داخل کشور مبارزه کنیم هشت سال کشور را با سربلندی، بدون اتکا، به کشورهای بیگانه اداره کنیم و بدون یک روز ایجاد حکومت نظامی برابر آنچه قانون اساسی به عنوان سند و میثاق ملی کشور بر آن پای فشرده است. «کشور را با اتکاء به آراء عمومی مردم اداره کنیم» و هر سال به طور متوسط یک انتخابات مردمی را برگزار نماییم. اگر ما امروز از آثار و برکات جنگ سخن می گوییم نه بدان معناست که در آرزوی جنگی دیگر هستیم و یا با نگاه مثبت به جنگ می نگریم؛ نه! بلکه از آن روست که قادریم نقمت را به نعمت مبدل سازیم.

امروز جامعه ما بیش از هر زمانی محتاج «فرهنگ دفاع مقدس» و «فرهنگ بسیجی» است. فرهنگی که در آن منافع ملی بر منافع فردی و باندی مقدم است. فرهنگی که در آن تقدم دیگران و ایثارگری حرف اول را می زند و فرهنگی که شایستگان و مردان بی ادعا را مدیریت و راهبری می کنند.. مقاومت هشت سال مثال زدنی مردان بزرگ، امروز امنیت را برای این کشور بیمه کرده است. آمریکا در اندیشه آسیب رساندن به پایه های انقلاب اسلامی است؛ اما فرهنگ دفاع مقدس و پایداری و مقاومت این دوران دشمن را از هر گونه دست زدن به ماجراجویی های دیگر یا جنگ علیه ایران بازداشته است.

سرهنگ عباس قهرمانی