جوانى و اخلاق در نهج البلاغه

[صدیقه طاهره]

شتاب در تربيت نوجوان

امام پس از طرح ارزش تربيت، رهنمود مى دهد كه در تربيت نوجوان بايد شتاب كرد، نبايد نوجوان را به حال خود گذاشت، كه انواع انحرافات بر سر راه آنان كمين كرده اند.

حال كه نوجوان در سن و سال نوجوانى از 'روح تربيت پذيرى' برخوردار است و آمادگى لازم را دارد بايد به تربيت و آموزش او شتاب كرد، و از حداكثر تلاش و كوشش دريغ نورزيد كه فرمود:

4- قال على عليه السلام:

'لاميراث كالادب و لاظهير كالمشاوره' امام على عليه السلام فرمود:

"هيچ ميراثى چون ادب، و هيچ پشتيبانى چون مشورت كردن نيست" [4]

[صدیقه طاهره]

دورانديشى

از حالات روانى ارزشمند نوجوان، 'دورانديشى' و تدبير در امور است. نوجوان فكر مى كند، فراوان مى انديشد. به آينده ى خود دقيق مى شود. مى خواهد نقش خود را در خانواده بيابد، و جايگاه ارزشى خود را در جامعه پيدا كند اگر پدران و مادران و ديگر مسئولان تربيتى نوجوان را چونان مشاور آگاه بدانند و در امور سياسى و اجتماعى و نظامى، نوجوان را در صحبت ها و مشورت هاى خود دخالت دهند، روح دورانديشى او تقويت مى شود و مى توان براى آينده خود و آينده كشور خود مفيد و موثر باشد.

ره آورد دورانديشى

٥- قال على عليه السلام: و العلماء باقون ما بقى الدهر

امام على عليه السلام فرمود:

"دانشمندان جاودانه اند تا دنيا وجود دارد"[٥]
انسان با دورانديشى مى تواند تمام سرمايه هاى معنوى، عقل و علم و دانش خود را حساب شده بكار گيرد، و از همه ى خلاقيتهاى خدادادى بهره مند شود.

[صدیقه طاهره]

ضرورت دورانديشى

ما براى استفاده ى صحيح از نعمتهاى خدادادى، و انتخاب درست راه و رسم زندگى، به دورانديشى و تدبير در امور زندگى فردى و اجتماعى نيازمنديم
بايد زندگى گذشتگان را مطالعه كرد و در پيروزى يا شكست

آنها درست انديشيد، و علل موفقيت يا محروميت آنان را به ارزيابى گذاشت كه امام فرمود:

٦- قال على عليه السلام:

'و ثمره الحزم السلامه'

امام على عليه السلام فرمود:

"ره آورد دورانديشى و تدبير، سلامت است".[٦]

زيرا علل پيروزى يا شكست ملتها، مى تواند درسهاى عبرت خوبى براى آيندگان و ما باشد كه گفته اند:

'گذشته چراغ راه آينده است'

[صدیقه طاهره]

تقويت فكر و انديشه

ارزش انسان به سرمايه ى فكر و انديشه او است و يكى از والاترين امتياز انسان نسبت به ديگر پديده ها داشتن فكر و عقل و انديشه مى باشد. چون انسان مى انديشد، تصميم مى گيرد، مى سازد، حركت مى كند و جهان را دگرگون مى كند چون مى انديشد مى تواند انتخاب كند كه خدا آزادى و اختيار را به او بخشيده است

ارزش فكر كردن

چون دورانديشى ارزش است و براى دوران نوجوانى يك ضرورت غيرقابل انكار مى باشد اما براى دورانديشى به تقويت فكر و انديشه نيازمنديم بايد فكر و عقل را پروراند، و درست فكر كردن را آموخت و از انديشه هاى پليد و ناروا پرهيز داشت تا به سلامت مراحل رشد را سپرى كرد كه امام در نهج البلاغه رهنمود داد:

٧- قال على عليه السلام:

'و الفكر مراه صافيه'

امام على عليه السلام فرمود: "فكر و انديشه آئينه اى صاف است كه واقعيتها را نشان مى دهد"[٧]

پس آگاهى، نتيجه ى دورانديشى، و دورانديشى حاصل درست فكر كردن است.

[صدیقه طاهره]

ره آورد فكر كردن


امام عليه السلام به همان مقدار كه علم و آگاهى را به عنوان يك حقيقت ارزشمند مطرح مى فرمايد و ارزش فكر كردن را نيز تذكر مى دهد: 8- قال على عليه السلام: 'و لا علم كالتفكر' امام على عليه السلام فرمود: "هيچ علم و دانشى همانند فكر كردن نيست [ حكمت 3/113 نهج البلاغه المعجم المفهرس. ] فراوانند كسانى كه در كلاسهاى آموزشى حضور دارند اما سودى به حالشان ندارد. آنانكه مى شنوند و پس از فراگيرى علوم، پيرامون آن مى انديشند و درست فكر مى كنند، موفق مى شوند مراحل كمال را بپيمايند.

[صدیقه طاهره]

عفت و پاكدامنى


از نظر روانشناسى يكى از مسائل مهم نوجوانى شكل گيرى شخصيت اوست، نوجوان آرام آرام با محيط خانه و مدرسه و مراكز فرهنگى، آشنائى خاصى پيدا كرده و نسبت به آنها احساس مسئوليت مى كند. خود را درك مى كند و جايگاه مناسبى براى خود در نظر مى گيرد. در روابط اجتماعى براى خود احترام و شخصيتى قائل است. دوست دارد مردم او را احترام كنند، و شخصيت او را بشناسد و متناسب با آگاهى و انديشمندى او به او بنگرند او را بستايند و مورد احترام قرار دهند كه امام با توجه به همين مرحله ى حساس رهنمود مى دهد:

[صدیقه طاهره]

حفظ شخصيت


9- قال على عليه السلام:

'فاقيمو ا على شانكم و الزموا طريقتكم' امام على عليه السلام فرمود:

"بر شخصيت و ارزش خود استوار باشيد و راه خود را برويد" [ خطبه ى 6/132 نهج البلاغه المعجم المفهرس. ] چون دوران نوجوانى يكى از دورانهاى حساس شكل گيرى شخصيت نوجوان است، از اين رو توجه به حقوق ديگران، خواسته ها و نگرانيهاى مردم بسيار ضرورى است.

[صدیقه طاهره]

راه حفظ شخصيت


مردم جامعه دوستان و همسايگان، همانند ما مى باشند، و چون ما محبت و خشم دارند برخى از چيزها را دوست و بسيارى از سخن ها را دوست ندارند. شخصيت اجتماعى انسان وقتى درست شكل مى گيرد كه متناسب با خواسته ها و كشش هاى درونى مردم رفتار كنيم و در پرهيز اجتماعى نيز داراى معيار سنجش صحيحى باشيم كه فرمود:

10- قال على عليه السلام:

'من ضمن بعرضه فليدع المراء' امام على عليه السلام فرمود:

"كسى كه بر آبرو و شخصيت خود نگران است بايد از مجادله بپرهيزد"[ حكمت 362 نهج البلاغه المعجم المفهرس. ]

[صدیقه طاهره]

احترام به روابط اجتماعى


در كودكى نسبت به ما مى گفتند: بچه است، كودك است، و دوران كودكى حساب و كتابى ندارد اما وقتى نوجوان وارد مرحله ى ديگرى از زندگى شد. و دوران كودكى را سپرى كرد، انتظارات پدر و مادر، خويشاوندان و همسايگان بالا مى رود. و از نوجوان توقع شخصيت و بزرگوارى دارند. از كارهاى او ايراد مى گيرند. رفتار نوجوان را به محاسبه و ارزيابى مى گذارند. شايد برخى از نوجوانان فكر كنند كه پدر و مادر آنها را دوست ندارند. نه بلكه در اين دوران زيبا آنها را بيشتر دوست دارند و از حضورشان شادند، اما چون ميزان انتظارات بالا مى رود، اعتراض و ايرادگيرى نيز فرق مى كند.

[صدیقه طاهره]

رعايت حقوق ديگران

بايد نوجوانان نيز درست بيانديشند. قانونمند بازى كنند. از كارهاى بيهوده بپرهيزند و شخصيت اجتماعى خود را تقويت كنند كه يكى از راههاى آن، تنظيم روابط اجتماعى است. يعنى بدون اجازه وارد اطاق پدر و مادر نشوند. بدون اجازه، اسباب و وسائل ديگران را در اختيار نگيرند. بدون هماهنگى، وارد اطاق يا منزل ديگران نشوند. بدون اطلاع، دست در جيب پدر و مادر نكنند.

11- قال على عليه السلام:

'و ارض من الناس بما ترضاه لهم من نفسك' امام على عليه السلام فرمود: "

آنچه را كه براى خود مى پسندى براى ديگران هم بپسند" [ نامه ى 56 /31 نهج البلاغه المعجم المفهرس. ]