جوانى و اخلاق در نهج البلاغه

[صدیقه طاهره]

پيشگفتار

سپاس و حمد بى كران سزاوار خداوندى است كه ما را نعمت عظماى كتاب قرآن بخشيد و در پرتو درخشان آن رسالت حضرت ختمى مرتبت محمد بن عبداله صلى الله عليه و آله و سلم و ولايت و امامت مولى الكونين حضرت امام على عليه السلام را بر امت اسلام ارزانى داشت و جان عقول بشرى را از حمايت و هدايت بى منتهاى معارف دو كتاب عظيم قرآن و نهج البلاغه سيراب گردانيد.

احساس فزاينده ى تشنگى نسل جوان در كسب معارف ناب اسلام عزيز و روى آوردن به كتاب شريف نهج البلاغه در سالهاى اخير مسئوليت نهادهاى فرهنگى كشور را دو چندان كرده است. اين خيزش اميد بخش نسل نو، آينده ى تابناك و گسترش حقيقت معارف اسلامى را نويد مى دهد.

اداره ى كل امور فرهنگى و هنرى معاونت پرورشى وزارت آموزش و پرورش ضمن آگاهى و معرفتى كه به اين امر مهم دارد، با استعانت از پيشگاه آفريدگار جهان هستى و روح منور و حيات بخش مولى اميرالمومنين على عليه السلام همه ساله مى كوشد در راستاى پرورش و رشد ساختار اخلاقى و شناختن دانش آموزان با تدوين تاليف، چاپ و نشر جزواتى پيرامون موضوعات مختلف از ديدگاه نهج البلاغه اقدام كرده، تشنگام كسب علوم و معارف اسلامى را دعوت به شكرت در مسابقات نهج البلاغه مى نمايد.

اين مجموعه ى ارزشمند را كه حجه الاسلام و المسلمين محمد دشتى از موسسه ى تحقيقاتى اميرالمومنين تاليف و تدوين نموده است توسط كارشناسان قرآن و معارف اسلامى اين اداره كل براى چهاردهمين دوره ى مسابقات نهج البلاغه دانش آموزان سراسر كشور "دوم راهنمايى دختران" در سال تحصيلى 77 -78 انتخاب و منتشر گرديده است.


اداره ى كل امور فرهنگى و هنرى

[صدیقه طاهره]

شناخت نهج البلاغه

نهج البلاغه، كتابى است كه در آن برخى از سخنان زيبا و نامه هاى ارزشمند و كلمات كوتاه حكيمانه ى امام على عليه السلام گرد آمده است، و چون ستارگان هميشه درخشنده در آسمان علم و ادب و معارف انسانى نور مى پاشند.

اين كتاب كه با تلاش و زحمت و هنر بى مانند علامه سيدرضى در سال 400 هجرى تدوين شده است و داراى سه فصل جداگانه مى باشد.

فصل اول- خطبه ها يا سخنرانيهاى امام على عليه السلام '241 خطبه'

فصل دوم- كتب يا نامه هاى سياسى، اخلاقى، نظامى آن ابر مرد تاريخ '79 نامه'

فصل سوم- قصارالحكم يا كلمات كوتاه حكمت آميز '480 حكمت'

امام على عليه السلام در تمام دوران زندگى پربار و نورانى خود سعى در هدايت دلها، و مغزها به سوى حقيقت و انسانيت راه روشن الهى داشت. حضرت از هر فرصت مناسبى، با سخنرانيهاى اخلاقى، سياسى، با نوشتن نامه هاى ضرورى و يا كلمات حكمت آميز، به تمام ارزشهاى اخلاقى، انسانى اشاره مى فرمود و راه و رسم زندگى سالم و صحيح انسانى را در اين كتاب به بشريت سرگشته، معرفى نمود و با هرگونه جهل و جهالت و نادانى مبارزه كرد و روش رسيدن به سعادت و تكامل جاويدان را به همگان نشان داد كه نهج البلاغه كتاب زندگى، كتاب اخلاق و رستگارى، كتاب سياست و كشوردارى، كتاب تكامل و بالندگى است.

[صدیقه طاهره]

چرا نهج البلاغه؟

سوال مى شود كه:

اگر تمام ارزشهاى اخلاقى در سخنان امام عليه السلام وجود دارد پس چرا نام اين مجموعه را نهج البلاغه نهادند؟
و راستى نهج البلاغه يعنى چه؟

پاسخ اين سوال روشن است زيرا علامه ى سيد رضى قدس سره با توجه به زيبايى اعجازگونه كلمات امام عليه السلام نام اين مجموعه را نهج البلاغه گذاشت.

'نهج' يعنى راه، راه و روش، راه و رسم.

'بلاغت' يعنى كلام رسا، گويا، روشن.

نهج البلاغه يعنى راه و رسم زيبا سخن گفتن، رسا و گويا و روشن حرف زدن، خوب سخن گفتن، و سخنان خوب را مطرح كردن، كه فصاحت و بلاغت يكى از هنرهاى با ارزش ادبى است و نهج البلاغه پس از قرآن كريم از اين نظر بى مانند است.

تمام دانشمندان جهان، مسلمان و غيرمسلمان، شيعه و اهل سنت و حتى دشمنان امام عليه السلام به اين حقيقت اعتراف كردند كه از نظر فصاحت و بلاغت پس از قرآن كريم، نهج البلاغه نظير و مانندى ندارد.

[صدیقه طاهره]

سخنان امام چگونه جمع آورى گرديد؟

همه مى پرسند:

سخنان امام على عليه السلام چگونه حفظ و ضبط جمع آورى شده است؟

و همه مى خواهند بدانند كه:

و در آن روزگاران ظهور اسلام "١٤ قرن قبل" كه وسائل مجهز الكترونيك امروزى وجود نداشت و از راديو و تلويزيون و مطبوعات و وسال پيشرفته ى صدابردارى خبرى نبود. چگونه سخنرانيهاى امام على عليه السلام را جمع نمودند؟ ضبط و كنترل كردند و به نسلهاى آينده رساندند؟

با توجه به زيبايى ها و ويژگيهاى سخنان امام عليه السلام پاسخ سوالات ياد شده نيز روشن است.

زيرا شيرينى كلمات امام و فصاحت و بلاغت بى مانند آن، هر شنونده اى را مجذوب خود مى ساخت، كه در پاى سخنان امام حاضر مى شدند و با تلاش فراوان در حفظ كردن و نوشتن آن سخت مى كوشيدند. از جمله ى اين افراد:

اول- گروهى به نام 'كتاب' "تندنويسهاى زبردست" همه جا با امام عليه السلام بودند و به جاى دستگاههاى مدرن امروزى، كلمات ارزشمند امام عليه السلام را مى نوشتند مانند شاگردان امام 'حارث اعور' و 'زيد بن وهب' كه سخنرانيهاى امام را در زمان خودش به صورت كتابى جداگانه تدوين نمودند.

دوم- گروهى ديگر به نام 'حفاظ' وجود داشتند كه با حافظه ى قوى خود، خطبه ها، نامه ها، و حكمتهاى امام على عليه السلام را حفظ مى كردند و سينه به سينه به نسل هاى آينده رساندند همانگونه كه قرآن كريم را حفظ كردند و يا شعرهاى ادبى فرهنگ عرب را زنده نگه داشتند.

مسعودى مورخ معروف كه ١٠٠ سال قبل از سيد رضى، تاريخ مروج الذهب را نوشته است مى گويد:
'مردم قرن سوم بيش از ٤٠٠ خطبه از خطبه هاى امام على عليه السلام را حفظ كرده و از آن استفاده مى كنند'.
در صورتى كه در سال ٤٠٠ هجرى، در نهج البلاغه ٢٤١ خطبه جمع آورى گرديد.

[صدیقه طاهره]

آيا همه سخنان امام على در نهج البلاغه موجود است؟

بايد بدانيم كه در كتاب نهج البلاغه، برخى از سخنان و آثار امام على عليه السلام به دلائل فراوانى ممكن نبود زيرا:

اولا- دشمنان اسلام و رسول خدا، در طول ٤٠٠ سال قبل از تاليف نهج البلاغه با تمام امكانات سياسى، نظامى، سعى در نابودى آثار گرانقدر امام عليه السلام داشته و بسيارى از كتب دانشمند شيعه را به آتش كشيدند و به جرم نام و ياد و محبت و پيروى از على عليه السلام تعداد فراوانى را به شهادت رساندند.

ثانيا- شيعيان و پيروان امام على عليه السلام در زمانهاى گذشته، آثار امام را مخفى مى كردند و حق تبليغ و نشر آنها را نداشتند و با پنهان كارى و مبارزه ى مخفى، براى حفظ جان خود، نمى توانستند سخنان امام را جمع آورى و به صورت يكپارچه به جامعه ى مسلمين تقديم نمايند. در نتيجه ى قتل عام هاى خونى، در مهاجرت هاى غم بار و در پنهان كاري هاى ناگوار و در آتش سوزي هاى خيانت بار، برخى از سخنان و آثار امام عليه السلام به ما نرسيده و بشريت امروز از آن همه انوار تابناك محروم مانده است.

و تازه سيد رضى نيز تمام سخنان موجود امام را گرد نياورده است.

[صدیقه طاهره]

پيام نهج البلاغه

هركس يكبار كامل نهج البلاغه را بخواند مى داند كه نهج البلاغه سرچشمه ى هميشه زلال علوم و آبشار هميشه مواج معارف الهى، انسانى است.

نهج البلاغه كتاب انسان سازى است، كتاب معنويت است، كتاب سعادت و رستگارى انسان است، جان را درمان مى كند و درون را از آلودگى مى زدايد و با رنگ الهى صيقل مى دهد.

براى شما كه در دوره ى راهنمايى و سنين نوجوانى به سر مى بريد ارزنده ترين راه و رسم سازندگى است.

شما و ما كه مى خواهيم خود را، دوستان و خانواده ى خود را بسازيم و در اين سازندگى محتاج به الگوهاى صحيح، سالم و كامل مى باشيم. نهج البلاغه چون مشاورى دلسوز و آگاه، الگوهاى كامل را معرفى مى كند، روش شناخت الگوها را مى شناساند و روش غلبه بر دشمنان را معرفى مى فرمايد.

با توجه به پيام ارزشمند نهج البلاغه است كه مى بينيم از ديرباز "از سال ٤٠٠ هجرى تاكنون" همواره اين كتاب وحى گونه، مورد نقد و ارزيابى دانشمندان جهان قرار گرفته است و تاكنون ٣٧٠ جلد كتاب پيرامون مباحث ارزنده ى آن تاليف گرديده است. علاوه بر آن حدود ٢١٠ شرح و تفسير بر نهج البلاغه نوشته شده و هزاران نسخه ى خطى از قرن هاى گذشته تاكنون به جاى مانده است. صدها جزوه ى درسى از مباحث پربار آن تهيه و مورد استفاده قرار گرفته است.

در نتيجه ما نيز بايد با اين چشمه سار زلال علوم علوى آشنا شويم و فرازهاى درخشان آن را حفظ نموده، به تربيت و سازندگى خود بپردازيم.

ان شاءالله.

[صدیقه طاهره]

جوانى و اخلاق از ديدگاه نهج البلاغه



دختران نوجوان به سن و سالى رسيده اند كه بايد به هم فكرى با بزرگترها عادت كنند و با دوستان خود به مشورت و همدلى بپردازند. از خودسرى هاى كودكانه دست بردارند، درست فكر كنند. و نسبت به آينده ى خود تصميم بگيرند، و در كارخانه به مادران خود كمك كنند، هم درس بخوانند و هم گوشه اى از مشكلات خانه و خانواده را بر دوش كشند. اينجاست كه هم بايد به كسب دانش و به دست آوردن انواع آگاهى همت كنند و هم با راه و رسم زندگى، خانه دارى آشنا شوند.

[صدیقه طاهره]

ارزش آگاهى


كسب دانش و آگاهى براى نوجوان يك ضرورت است تا همراه با انواع آگاهى هاى لازم نسبت به آينده زندگى و آينده ى تحصيلى خود فكر كند، تصميم بگيرد.
امام على عليه السلام در مجموعه ى سخنان و رهنمودهاى ارزشمند خود ارزش علم را فراوان مطرح كرده است.
ارزش تعليم و آموزش


1- قال على عليه السلام:


'لكن الخير ان يكثر علمك'


امام على عليه السلام فرمود:


"خير و نيكى آن است كه علم و آگاهى تو را گسترش دهد" [1] جاهل را بايد دانش آموخت و از علم و آگاهى و تجربه دانشمندان بايداستفاده كرد تا همه ى امور كشور بر اساس علم و تجربه سامان گيرد.

[صدیقه طاهره]

ره آورد علم


سپس به ارزش علم و ره آورد آن مى پردازد و جاودانه ماندن علم و جاويدان بودن عالم و دانشمند را مطرح مى فرمايد كه:


2- قال على عليه السلام:


قطع العلم عذر المتعللين


امام على عليه السلام فرمود:


"علم و آگاهى عذرتراشى و بهانه جوئى افرادى كه احساس مسئوليت نمى كنند را برطرف مى سازد" [2]


اگر دختران نوجوان را در آغاز سنين نوجوانى، با علم و دانش آشنا سازند مى توانند آينده را با اخلاق نيكوى خانه دارى، همسردارى و تربيت فرزندانى كامل تغيير دهند، درست بسازند.

[صدیقه طاهره]

ضرورت تربيت پذيرى

از نظر روانشناسى يكى از مسائل دوران نوجوانى 'تربيت پذيرى' است.

گرچه تربيت كودك، حد و مرز خاصى ندارد، و نمى توان سن و سالى را از تربيت و آموزش استثناء كرد. اما اين حقيقت نيز به اثبات رسيد كه در سن و سال نوجوانى زمينه هاى مناسبترى براى 'تربيت پذيرى' وجود دارد، و نوجوانان بيشتر از كودكان، تربيت پذير مى باشند.

ره آورد تربيت

3- قال على عليه السلام:

'و الاداب حلل مجدده'

امام على عليه السلام فرمود: "ادب و تربيت، پوششهاى زينتى انسان است" [3]

زيرا وقتى نوجوان تربيت شد، و با ارزشها آشنا گرديد، از سرمايه اى بس والا و پايان ناپذيرى برخوردار است كه با هيچ قيمتى به دست نخواهد آمد.