قرائتهای مختلف انسانی از دین

[daneshco]

لازم دیدم بحثی را پیش بکشم که توجه به آن راهگشایی است جهت رسیدن به جواب سوالات بیشماری که میدانم بسیاری از دوستان به دنبال آن میباشند.

1- آیا برداشتهایی که از کتب دینی (به عنوان مرجع مهم مکاتب دینی ) توسط اندیشمندان و مسئولین دینی می شود در زمانها و مکانهای مختلف میتواند متفاوت باشد و اگر چنین است اصولا این تفاوت ناشی از شرایط مختلف زمانی و مکانی است یا دیدگاههای متفاوت اندیشمندان دینی(هرمنوتیک).

[askari110]

لازم دیدم بحثی را پیش بکشم که توجه به آن راهگشایی است جهت رسیدن به جواب سوالات بیشماری که میدانم بسیاری از دوستان به دنبال آن میباشند.

1- آیا برداشتهایی که از کتب دینی (به عنوان مرجع مهم مکاتب دینی ) توسط اندیشمندان و مسئولین دینی می شود در زمانها و مکانهای مختلف میتواند متفاوت باشد و اگر چنین است اصولا این تفاوت ناشی از شرایط مختلف زمانی و مکانی است یا دیدگاههای متفاوت اندیشمندان دینی(هرمنوتیک).

باسلام با توجه به این سوال توجه شما را به مقاله جناب استاد خسروپناه جلب می کنم تا بعد بحث کنیم.....
عناي لغو قرائت هاي مختلف از دين , برداشتهاي مختلفي است كه از دين صورت مي پذيرد. شايد در بدو امر هر شخصي چنين داوري كند كه برداشتهاي مختلف , امري طبيعي و بديهي است و حتي عالمان ديني از متون ديني برداشت واحدي ندارند. با نظر به رساله هاي علميه مراجع مختلف , فتاواي آنها را متعدد مي يابيم . بنابراين قرائت هاي مختلف از دين بحثي مورد پذيرش و غيرقابل ترديد است . اما مراد از قرائت هاي مختلف از دين , در اصطلاح , غير از اجتهادهاي مختلف است . نظريه فوق زاييده ديدگاه هرمنوتيك فلسفي است كه در اين مقاله به آن خواهيم پرداخت .
هرمنوتيك فلسفي
« هرمنوتيك » يكي از رشته هاي فلسفي است كه در آلمان شكل گرفت و هم اينك در جهان فلسفه و دانش مطرح است . اين بحث مراحل مختلفي را پشت سر گذاشته است .
الف ـ هرمنوتيك در قرون وسطي , روش تفسير متون ديني بود. عهد قديم و نامه ها و مراسلات آنان وقتي مورد فهم قرار مي گرفت , براي اين فهم در متني كه چند قرن از آن گذشته بود روشي اتخاذ مي شد كه از آن به هرمنوتيك ياد مي شد. اين واژه متخذه از « هرمس » كه لفظي يوناني است مي باشد. هرمس خداي پيام آور و مفسر خدايان يونان بود. پيام را از خدا مي گرفت و آن را تفسير و بيان مي كرد , شبيه كار پيامبران الهي كه پيام را دريافت كرده و به مردم منتقل مي كردند.
ب ـ در مرحله دوم , قدم را فراتر گذاشتند , بدين گونه كه اين روش , اختصاص به متون ديني ندارد. براي فهم هر متن كهن احتياج به متدولوژي خاص است . مثلا وقتي متني از « هومر » به دست ما رسيد و يا از « فيثاغورث » اثري در دسترس قرار گرفت و ما در صدد فهم آن باشيم , نياز به روش فهم به وجود مي آيد و بدين گونه هرمنوتيك تبديل به روش شناسي فهم متون كهن شد , متوني اعم از ديني و غيرديني .
ج ـ مرحله سوم از هرمنوتيك , روش شناسي فهم متون بود , چه متن قديم و چه جديد. اساسا فهم هر متني نياز به روش دارد و بدين گونه هرمنوتيك توسعه يافت .
د ـ مرحله چهارم , متون اعم از گفتاري و نوشتاري تلقي شد. اين مرحله در قرن نوزدهم و توسط « شلاير ماخر » مطرح شد و هرمنوتيك در اين مقطع عبارت از روش شناسي متون چه گفتاري و چه نوشتاري و اعم از قديم و جديد شد.
هـ ـ در مرحله پنجم , « ديلتاي » معتقد شد , افعال انسان نيز متعلق فهم است و هرمنوتيك عبارت از روش شناسي فهم افعال انسان و يا روش شناسي علوم انساني . ديلتاي مي گفت پوزيتويست ها در قرن نوزدهم روش تجربي را مبين پديده هاي طبيعي و پديده هاي انساني مي دانستند , در حالي كه افعال انسان با پديده هاي طبيعي متفاوت است . روشي كه كمك مي كند تا پديده هاي طبيعي فهميده شوند , در فهم پديده هاي انساني ناكارآمد است . افعال انسان كه موضوع علوم انساني است و روانشناسي , جامعه شناسي , اقتصاد و مديريت و... را به وجود مي آورد , نياز به روش مستقل و جداگانه اي به نام هرمنوتيك دارد. در واقع هرمنوتيك به فهم افعال انسان به طور كلي توسعه يافت .
تا اين مرحله هرمنوتيك عبارت از روش شناسي با گونه هاي مختلف آن مي باشد. اين بحث تا قبل از « هايدگر » ادامه يافت .
« هايدگر » فيلسوف معروف آلمان معتقد بود قبل از آن كه از روش شناسي فهم سخن گوييم , اول بايد ماهيت فهم را دريابيم و بدين گونه هرمنوتيك وارد مرحله جديدي شد. پس از « هايدگر » نيز « گادامر » شاگرد او (1998 ـ1900 م ) آن را توسعه داد و در كتاب « حقيقت و روش » , ديدگاه خود را تبيين كرد.
« فهم » در ديدگاه گادامر
« گادامر » , فهم را عبارت از تلاقي افق معنايي شخص فهميده با متن متعلق فهم دانست . مراد « گادامر » از متن نيز اعم از متن گفتاري , نوشتاري , فعل انسان و حتي پديده هاي طبيعي بود. يعني گستره هرمنوتيك گادامر بسيار وسيع و شامل افعال غيرانساني نيز مي شد. يعني براي فهم پديده , هر پديده اي داراي افق معنايي به معناي دلالت است و خود پديده در واقع سخن مي گويد و صامت نيست و شخصي كه در صدد فهم آن است نيز داراي افق معنايي است و در فضاي فكري خاصي بسر مي برد. اين دو افق معنايي هنگامي كه با يكديگر تلاقي كنند , فهم پديد مي آيد.
افق معنايي مفسر و فهمنده , همان پيش دانسته ها , پيش فرض ها , اطلاعات دسته بندي شده و حتي انتظارات و خواسته هاي اوست .
با اين تفسير ديگر نبايد سراغ فهم درست و نادرست رفت , و نبايد براي فهم مراد مولف سراغ متن رفت و به تعبير شاگرد وي « دريدا » , مولف مرده است . يعني حتي اگر مولف آن هم بخواهد متن را بفهمد , خود فهمنده اي از متن است . نبايد سراغ نيت و مقصود مولف رفت . اساسا فهم , عبارت از درك مقصود و مراد مولف نيست و به عبارتي هرمنوتيك گادامر « مفسر محور » است نه مولف محور , چرا كه هر فهميده با پارادايم فكري خود به سراغ متن مي رود. شخص « الف » وقتي مي رود فهمي دارد و شخص « ب » از همين متن , a سراغ متن فهمي ديگر دارد. چرا كه پيش دانسته ها , پيش فرض ها و انتظارات شخص « الف » با شخص « ب » متفاوت است . و اين اختلاف لااقل به صورت جزئي بين هر دو فهمنده موجود است . لذا هيچ برداشتي برابر با فهم ديگري نيست . لذا هر جمله اي به تعداد فهمندگان مي تواند معني داشته باشد و بدين گونه فهم , امري نسبي است و سخن از معيار سنجش در فهم , لغو و بيهوده است .