تربیت جنسی کودک و آموزش محرم و نامحرم

[صدیقه طاهره]

یکی از جنبه‌های حساس تربیت، تربیت جنسی و پرورش کودک بر اساس حیا و عفت است که اسلام برای رسیدن به هدف مطلوب آن دستورات و توصیه‌های باارزشی کرده است. دراین‌باره به توصیه‌های اسلام در دو دورۀ حساس کودکی اشاره می‌کنیم:

۱. بعد از تولد و پیش از ممیزشدن (قبل از رسیدن به سنی که بتواند بین خوب و بد فرق بگذارد):

دستور مهم اسلام در این مرحله این است زن و شوهر عمل زناشویی خود را حتی از طفل شیرخوار پنهان کنند. رسول خدا(ص) می‌فرماید: «به خدا سوگند اگر مردی با همسرش آمیزش کند و در اتاق طفل بیداری باشد که آن دو را در حال جماع مشاهده کند و سخنانشان و حتی صدای نفس کشیدنشان را بشنود، آن کودک هرگز موفق نخواهد شد و آلوده به زنا خواهد شد.» (کافی، ج۵، ص۵۰۰).

[صدیقه طاهره]

۲. پس از ممیزشدن کودک و قبل از رسیدن به سن بلوغ:

بیشتر دستورات اسلام ناظر به همین دوره از دوران زندگی کودک است که دوران بسیار حساس و سرنوشت‌ساز زندگی هر انسانی به شمار می‌آید؛ ازاین‌رو، اسلام دستورات خاصی را برای کودک و والدین معین کرده است که برخی از آن‌ها عبارت است از:

ـ آموزش آداب شرعی به کودک ممیٌز؛ مثل آداب معاشرت با جنس مخالف، آداب طهارت و آداب پوشش. بهتر است در این زمینه مادر، آموزش دختر را بر عهده بگیرد و پدر عهده‌دار آموزش پسر شود.

- اجازه‌گرفتن کودک ممیز برای واردشدن به محل استراحت پدر و مادر؛ دراین‌باره قرآن می‌فرماید: «...باید کودکانتان که به حد بلوغ نرسیده‌اند در سه وقت از شما اجازه بخواهند. یک‌بار پیش از نماز صبح و در نیم‌روز هنگامی که لباس‌های خود را بیرون می‌آورید و بعد از نماز عشا. این سه وقت خصوصی برای شما است. اما بعد از این سه وقت گناهی بر شما و بر آن‌ها نیست (که بدون اذن وارد شوند)...» (نور، ۵۸ و ۵۹).

[صدیقه طاهره]

رعایت اصول پوشش از سوی والدین در حضور فرزند؛
جداکردن بستر و اتاق خواب فرزندان.

دور‌نگه‌داشتن کودک ممیز از هر گونه عامل برانگیزندۀ جنسی؛ مانند خودداری پدر و مادر از معاشقه در حضور کودک، پرهیز افراد بالغ از بوسیدن کودکان جنس مخالف و ممیز، نخوابیدن کودکان در زیر روانداز واحد و… .

یکی از ارکان تربیت جنسی کودک مسئلۀ آشناکردن او با مقولۀ محرم و نامحرم است. برای اینکه دختران و پسران هنگام بلوغ با مشکلی روبه‌رو نشوند و به‌تدریج با نقش خاص خود، به‌منزلۀ دختر یا پسر آشنایی یابند، باید از همان ابتدا به‌طورجداگانه با آن‌ها رفتار شود. این مسئله دربارۀ دختران اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا آن‌ها زودتر از پسران به بلوغ می‌رسند. در تعالیم اسلامی به این نکته توجه کامل و توصیه شده است که از حدود ۶ سالگی با دختر و پسر به روشی جداگانه رفتار شود. در روایات اسلامی توصیه شده است که دختر بچّۀ شش‌ساله را پسربچه یا مرد نامحرم نبوسد و در بغل نگیرد. همچنین زن‌های نامحرم از بوسیدن پسربچّه‌ای که سن او از هفت سال گذشته است، خودداری کنند. همین‌طور توصیه کرده‌اند که بستر کودکان در شش‌سالگی از هم جدا شود (مطهری، ۱۳۷۹: ۷۴).

[صدیقه طاهره]

خانواده‌ها معمولاً در این زمینه برنامۀ منظمی ندارند. بسیاری از خانواده‌ها اختلاط بین بعضی اعضای فامیل را که با یکدیگر نامحرم هستند، مجاز می‌دانند. روابط صمیمانه بین دخترعمو و پسرعمو، دخترعمه و پسردایی و بالعکس و حتی وجود روابط صمیمانه، دربارۀ افراد دورتر در فامیل و نیز مراعات‌نکردن حجاب در مقابل چنین افرادی نشان‌دهندۀ این است که حدود شرعی مناسب، نه‌تنها به فرزندان آموزش داده نمی‌شود؛ بلکه برخی از پدران و مادران نیز در مراعات آن‌ها سهل‌انگاری و ساده‌اندیشی می‌کنند (احمدی، ۱۳۸۱).

آموزش حدود شرعی و مراعات آن‌ها نه‌تنها نشانۀ عقب‌ماندگی یا محدودسازی فرزندان نیست؛ بلکه خود نشان‌دهندۀ دقت و توجه خانواده به حدود رفتار اجتماعی است. هرقدر فرهنگ خانواده‌ای بالاتر باشد، به جزئیات زندگی و از آن جمله دقت دربارۀ روابط اجتماعی با دیگران توجه بیشتری می‌کند. دختری که در مواجهه با افراد نامحرم، از آن جمله پسرعمو، پسرعمه، پسردایی و امثال آن پوشش خود را مراعات می‌کند و حجاب خود را نگاه می‌دارد و نیز رفتار متین و دینی در مقابل آن‌ها دارد، با این اعمال، سطح فکر و فرهنگ خود را نشان می‌دهد. به‌این‌ترتیب خانواده‌ها خود باید برنامۀ مشخصی در زمینۀ آموزش حدود رفتاری با افراد محرم و نامحرم، حلال و حرام به فرزندان خود داشته باشند (مطهری، ۱۳۷۹: ۷۴).

[صدیقه طاهره]

برای آموزش و تعلیم مسائل مربوط به محرم و نامحرم به کودکان می‌توانیم از روش‌های زیر بهره ببریم:


آشنایی و آموزش تدریجی مسائل دینی به دختران و پسران را از همان دوران کودکی شروع کنیم.
در آموزش مسائل دینی فقط حکم خدا را رعایت کنیم، نه برداشت‌های نادرست خود یا آموزش‌های نادرستی که برخی به نام دین به ما می‌دهند.
در آمادگی و شیوۀ مواجهه با جنس مخالف، کودکان را چنان آموزش دهیم که خود را موجودی باارزش و بااراده بدانند و معتقد به کنترل درونی شوند و به‌گونه‌ای رشد یابند که همواره تقوا عامل بازدارندۀ آن‌ها از خطا باشد و درواقع به مرحلۀ خودکنترلی برسند.
به کودکان تفهیم کنیم که رعایت حدود رفتاری با افراد محرم و نامحرم، نه‌تنها نشانۀ عقب‌ماندگی خانواده نیست؛ بلکه به‌عکس نشان‌دهندۀ بالابودن سطح فرهنگ خانواده و نشان‌دهندۀ دقت و توجه خانواده به حدود رفتار اجتماعی و فرزندان و در نهایت سرنوشت نهایی فرزندان است.
خداوند هیچ‌گاه تکلیف سختی را بر کسی تحمیل نمی‌کند و مقررات الهی بدون استثنا بر مبنای نیازهای واقعی انسان وضع شده است.

[صدیقه طاهره]

در پایان به جملاتی که امام‌خمینی(ره) دربارۀ مسئلۀ حجاب و محرم و نامحرم بیان فرموده‌اند، توجه می‌کنیم. خانم فاطمه طباطبایى دربارۀ نظر امام‌خمینى(ره) راجع به حجاب دختران چنین نقل مى‌كند: «تا تكلیف نشده، حجاب لازم نیست. مى‌تواند هر رنگى كه مى‌خواهد، بپوشد. ولى وقتى تكلیف شد، دیگر نگویید عیب ندارد. این را به بچه تلقین كرده‌اید كه راجع به مسائل دینى سخت نباشد، باید به بچه فهماند كه بعد از سن تكلیف، پسرعمو و پسرخاله نامحرم هستند و باید حجاب داشته باشد. این عیب ندارد. سلیقه‌هاى مختلف پدر و مادر، مسائل شرع را تغییر مى‌دهد یا از اصل برمى‌گرداند و براى بچه كار را مشكل مى‌كند. نباید مسائل شرع را براى بچه مشكل كرد. اسلام دین راحتی است. دین سختى نیست.»[۱]۱]. پا‌به‌پاى آفتاب، ج۱، ص۱۹۱

ومن الله توفیق

[صدیقه طاهره]

آموزش محرم و نامحرم به كودكان و نوجوانان

شناخت صحيح احكام الهى به عنوان يك عنصر مهم, در تربيت دينى فرزندانمان محسوب مى شود. اگر بخواهيم فرزندان خود را طورى تربيت كنيم كه احكام الهى رعايت نمايند بايد از همان زمان كودكى بر طبق دستورات دينى عمل نماييم. براى اينكه دختران و پسران هنگام بلوغ با مشكلى روبه رو نشوند و به تدريج با نقش خاص خود به عنوان دختر و يا پسر آشنايى يابند, بايد از همان ابتدا به طور جداگانه با آنها رفتار شود.

اين مسإله در مورد دختران اهميت بيشترى دارد; زيرا آنها زودتر از پسران به بلوغ مى رسند. در تعاليم اسلامى به اين نكته توجه كامل و توصيه شده است كه از حدود 6 سالگى با دختر و پسر به روشى جداگانه رفتار شود. در روايات اسلامى توصيه شده است كه دختر بچه شش ساله را پسر بچه يا مرد نامحرم نبوسد و در بغل نگيرد. همچنين زنهاى نامحرم از بوسيدن پسر بچه اى كه سنش از هفت سال گذشته است, خودارى كنند.

همينطور توصيه كرده اند كه بستر كودكان در شش سالگى از هم جدا شود.

[صدیقه طاهره]

رعايت اين اصول سبب مى شود كه دختران و پسران از همان آغاز به تدريج نقش مردانه و زنانه مناسب را پيدا كنند و براى بلوغ آمادگى كافى داشته باشند. به هر حال بايد از دوران كودكى زمينه براى رشد ويژگيهاى فطرى دختر و پسر در خانواده فراهم آيد و هر يك از اين دو در مسيرى كه آفرينش با تدبيرى حكيمانه پيش پاى آنها نهاده است, سوق داده شوند.(1) در ارتباط با آموزش كودكان بايد اين نكته را مد نظر داشته باشيم كه آيا ما هستيم كه او را متدين و مومن مى سازيم و يا خود اوست كه مى بايد ايمان بياورد و متدين شود؟ پاسخ دقيق مى تواند روشنگر شيوه برخورد ما با فرزندان درتمامى زمينه ها از جمله برخورد با جنس مخالف باشد.

كودك موقعى فعل تربيتى را درونى مى كند كه خود به طور فعال در آن نقش داشته باشد. اگر خواهان آن هستيم كه كودكان مقررات, ارزشها, خصايل و فضايل اخلاقى را درونى كنند يعنى در سازمان ذهنى و عاطفى آنها ريشه بدواند و در عمق وجودشان جايگزين شود بايد لوازم و شرايط تربيت را به گونه اى فراهم كنيم كه كودك خود راغب و مايل به آن شود. مهمترين اصل در تربيت خود انگيخته مسإله رغبتها و علايق كودك است. پيام تربيتى بايد با كانون رغبت متربى همسو گردد.(2)

[صدیقه طاهره]

نوجوانان و جوانان بايد خود را چنان با ارزش و با عزم و اراده تصور كنند كه خويشتن را از درون كنترل كنند. آنان چنين انتظارى را در خود پرورانند كه حتما مى بايد ديگران آنها را كنترل كنند. آنان بايد به گونه اى رشد يابند كه حتى در شرايطى كاملا دور از چشم افراد كه امكان بهره ورى نيز براى آنان فراهم باشد به لحاظ تقوايى, خود را نگه دارند و دست از پا خطا نكنند. نوجوانان را بايد به گونه اى تربيت كرد كه خود كنترل(3) بار آيند و نياز كمترى به انضباط و كنترل بيرونى داشته باشند, و به نحوى آنان را آماده و پرهيزگار نماييم كه اگر به درون درياى گناه و لغزش هم وارد شدند, همانند مرغابى آب بر اندامش ننشيند و خشك بيرون آيد, و در واقع عالم را محضر خدا بدانند و در همه جا از درون او را پيام آورى باشد.

در اين باره از حضرت امام خمينى(رحمت الله علیه) نقل شده است:

((از مسايلى كه امام بيشتر به آنها توجه داشتند, محدود بودن ارتباط بين زن و مرد بود. يادم است كه ده سال بيشتر نداشتم و با برادرهايم و پسرخاله ام قايم موشك بازى مى كردم, حجاب هم داشتم. اما امام يك روز مرا صدا كردند و گفتند: شما هيچ تفاوتى با خواهرتان نداريد, مگر او با پسرها بازى مى كند كه شما با پسرها بازى مى كنيد. از آن روز به بعد با پسرها بازى نكردم.))(4)

[صدیقه طاهره]

شرع مقدس اسلام در رعايت رفتار و پوشش فرد مسلمان حدودى را تعيين كرده است, پوشيده بودن بدن زن و مجاز بودن براى عدم پوشش كفين و وجه و نيز مجاز نبودن مرد و زن در سخن گفتن با يكديگر به گونه اى كه گناه درآن وجود داشته باشد, به عنوان حداقل حدودى است كه مى بايد رعايت شود.
در مورد رعايت حدود شرعى در روابط دختر و پسر مى بايد اولا ما حدود را به خوبى بشناسيم و از افراط و تفريط بيهوده اجتناب كنيم. ثانيا فرزندان را افرادى بار بياوريم كه با كنترل درونى رشد كنند نه فقطما با كنترلهاى بيرونى. در اينجاست كه معناى كلام حضرت زهرا(سلام الله علیها) نيز مشخص مى شود كه رفتار مطلوب زن در رابطه با نامحرم را چنين توصيف مى فرمايند: ((زن, نامحرمى را نبيند و نامحرمى او را نبيند. )) چنين الگويى براى كسى مطرح است كه خود از لحاظ رشد انسانى به جايى رسيده باشد كه اين كلام حضرت زهرا(سلام الله علیها) را خود با تمام وجود حس كند وآن را دستورالعمل زندگى قرار دهد.
آموزش حدود شرعى و مراعات آنها نه تنها نشانه عقب ماندگى و يا محدود سازى فرزندان نيست, بلكه خود نشانگر دقت و توجه يك خانواده به حدود رفتار اجتماعى است.