وضو در دوران اولیه اسلام

[صمیمی]

با سلام

آیه وضو در سوره مائده بیان شده که این سوره جزو سوره های مدنی است و در اواخر بعث پیامبر ص نازل شده.در صورتیکه هم پیامبر هم یارانش در مکنه و مدینه قبل از نزول این آیه نماز می خوانده اند.

پس قبل نزول این آیه پیامبر و یاران آیا وضو نمی گرفته اند؟ یا چگونه وضو میگرفته اند؟

[نور الثقلین]

با نام و یاد دوست

کارشناس بحث: استاد صدرا

[صدرا]

پرسش:

با توجه به اینکه تبیین وضو در سوره ی مائده نازل شده مسلمانان قبل از نزول این آیه چگونه نماز می گزاردند؟

پاسخ:

بر اساس روایات فریقین سوره ی مائده آخرین سوره ای است که بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شده است. بر این اساس احکام آن قابل نسخ نبوده؛ بلکه ناسخ احکام قبل از خود می باشد.(1)

کیفیت انجام وضو نیز از احکامی است که تبیین آن در سوره ی مائده نازل شده است؛ چنین امری خود بیانگر آن است که این تبیین قابل نسخ نبوده و از آنجا که در روایات نقل شده از سوی اهل سنت اختلاف بیان در کیفیت انجام وضو است می بایست این اخبار به این آیه عرضه شوند.

سؤالی که در اینجا مطرح است آن است که آیا وجوب وضو قبل از نزول سوره ی مائده وارد شده یا خیر پس از نزول آیه ی وضو به عنوان مقدمه ی نماز واجب شده است؟ در پاسخ به این سوال می گوئیم بر اساس روایات قطعی فریقین، طهارت شرط صحت نماز بوده و نماز بدون طهارت اساسا معنایی در شریعت اسلام نداشته؛ چنانکه در احادیث فریقین آمده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «لَا صَلَاةَ إِلَّا بِطَهُور»؛(2) و فرمودند: «لَا يَقْبَلُ اللَّهُ صَلَاةً إِلَّا بِطُهُورٍ».(3) که این روایت بیانگر آن است که وضو شرط صحت و قبولی نماز است.

بر این اساس قبل از نزول آیه ی وضو، مسلمانان به واسطه ی امر و تبیین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) وضو می گرفتند که چنین دستوری با نزول آیه ی وضو، جنبه ی قرآنی نیز پیدا نمود.

در اینکه کیفیت انجام وضو قبل از نزول آیه به چه صورتی بوده،‌ گزارشی در دست نبوده که چنین امری خود بیانگر عدم تغییر قابل توجه در کیفیت انجام این واجب است؛ هر چند که برخی از قرآن پژوهان اختلاف در برخی از مسائل وضو همچون مسح و یا شستن پاها را ناظر به تبیین قبل و بعد از نزول سوره مائده دانسته اند؛ اما چنین امری تنها در حد احتمال بوده و فاقد دلیلی معتبر است. (4)



پی نوشت:

1. ر.ک: السیوطی،‌ أسرار ترتيب القرآن، ج1، ص79، دار الفضيلة للنشر والتوزيع.: « وقد افتتحت البقرة التي هي أول ما نزل في المدينة، وختمت بالمائدة التي هي آخر ما نزل بها، كما في حديث الترمذي»؛ الجصاص، أحكام القرآن، دار إحياء التراث العربي – بيروت، ج4، ص161.: «قَالَ جُبَيْرُ بْنُ نَفِيرٍ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ الْمَائِدَةُ مِنْ آخِرِ سُورَةٍ نَزَلَتْ فَمَا وَجَدْتُمْ فِيهَا مِنْ حَلَالٍ فَاسْتَحَلُّوهُ وَمَا وَجَدْتُمْ مِنْ حَرَامٍ فَاسْتَحْرِمُوهُ وَرَوَى أَبُو إِسْحَاقَ عَنْ أَبِي مُيَسَّرَةَ قَالَ فِي الْمَائِدَةِ ثَمَانِي عَشْرَةَ فَرِيضَةً وَلَيْسَ فِيهَا مَنْسُوخٌ وَقَالَ الْحَسَنُ لَمْ يُنْسَخْ مِنْ الْمَائِدَةِ شَيْءٌ فَهَؤُلَاءِ ذَهَبُوا إلَى أَنَّهُ لَيْسَ فِي الْآيَةِ شَيْءٌ مَنْسُوخٌ ...».

2. طوسى، محمد بن حسن، تهذيب الأحكام، 10جلد، دار الكتب الإسلامية - ايران - تهران، چاپ: 4، 1365 ه.ش، ج1، ص209.

3. ابن ماجه، محمد بن يزيد، سنن الحافظ أبى عبدالله محمد بن يزيد القزويني ابن ماجه، 6جلد، دار الجيل - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1418 ه.ق، ج1، ص248.

4. الصادقی الطهرانی، تبصرة الفقهاء بین الکتاب و السنة، اسماعیلیان، 1412هـ،‌ ص55.