معنای روی آب بودن عرش

[قرآن پژوه92]

با سلام و احترام
در آیه 7 سوره هود این چنین آمده:
وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَلَئِنْ قُلْتَ إِنَّكُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ ﴿۷﴾
و اوست كسى كه آسمانها و زمين را در شش هنگام آفريد و عرش او بر آب بود تا شما را بيازمايد كه كدام‏ يك نيكوكارتريد و اگر بگويى شما پس از مرگ برانگيخته خواهيد شد قطعا كسانى كه كافر شده‏ اند خواهند گفت اين [ادعا] جز سحرى آشكار نيست (۷)
ترجمه فولادوند
خب اینجا بنده دو سوال دارم
1- منظور از عرش خدا که روی آب بود چیست؟ و چطور عرش روی آب قرار گرفته؟
بنده دیدم جایی میگویند مراد از عرش حکومت خداوند هست و ظاهرا در لغت هم به معنی سقف یا هر گونه سایبان هست
ظاهر این آیه رو بنده نتونستم به وجه منطقی متوجه بشم ممنون میشم راهنمایی کنید
2- ظاهرا هدف غایی در قرار دادن عرش روی آب این مطلب هست که ما آزموده بشیم که چه کسی نیکوکارتر هست ولی باز ظاهرا هیچ ارتباط منطقی بین قرار گیری عرش روی آب و اعمال ما نیست اصلا ما چطور از همچین موضوعی تاثیر می پذیریم؟
با تشکر

[مدیر ارجاع سوالات]

با نام و یاد دوست

کارشناس بحث: استاد حکیم

[حکیم]

با سلام و احترام
در آیه 7 سوره هود این چنین آمده:
وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَلَئِنْ قُلْتَ إِنَّكُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ ﴿۷﴾
و اوست كسى كه آسمانها و زمين را در شش هنگام آفريد و عرش او بر آب بود تا شما را بيازمايد كه كدام‏ يك نيكوكارتريد و اگر بگويى شما پس از مرگ برانگيخته خواهيد شد قطعا كسانى كه كافر شده‏ اند خواهند گفت اين [ادعا] جز سحرى آشكار نيست (۷)
ترجمه فولادوند
خب اینجا بنده دو سوال دارم
1- منظور از عرش خدا که روی آب بود چیست؟ و چطور عرش روی آب قرار گرفته؟
بنده دیدم جایی میگویند مراد از عرش حکومت خداوند هست و ظاهرا در لغت هم به معنی سقف یا هر گونه سایبان هست
ظاهر این آیه رو بنده نتونستم به وجه منطقی متوجه بشم ممنون میشم راهنمایی کنید
2- ظاهرا هدف غایی در قرار دادن عرش روی آب این مطلب هست که ما آزموده بشیم که چه کسی نیکوکارتر هست ولی باز ظاهرا هیچ ارتباط منطقی بین قرار گیری عرش روی آب و اعمال ما نیست اصلا ما چطور از همچین موضوعی تاثیر می پذیریم؟
با تشکر

سلام و عرض ادب

خداوند متعال می فرماید: «وَ هُوَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ في‏ سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ»؛ او كسى است كه آسمان ها و زمين را در شش روز [شش دوران‏] آفريد و عرش (حكومت) او، بر آب قرار داشت.(1)
تعبیر عرش، در این جا، کنایه از علم و قدرت خداوند است. مراد از آب نیز می تواند معنای عام آن یعنی هر چیز مایعی باشد.
لذا این آیه به زمان پیش از خلقت آسمان و زمین اشاره دارد که همه چیز به صورت مایع و مواد مذاب بوده، و خداوند با علم و قدرتش، مسلط بر آن، عالم را اداره می فرموده است.
در ادامه و با توجه به کلام مفسران، مطلب روشنتر می شود:
شايد منظور اين باشد كه پيش از آفرينش آسمان ها و زمين، گازهاى مخصوصى وجود داشته كه مانند آب به صورت مايع بودند و شكل خاصى نداشتند و خدا از همين مواد، كرات آسمانى و زمين را آفريد و به آن ها شكل داد.
اين كه مى ‏فرمايد: عرش او بر آب بود، يعنى بر همان مواد مذاب و مايع تسلط كامل داشت. و منظور از عرش در اين جا همان قدرت است.
اتفاقاً در آيات 9 ـ 12 سوره فصلت، خميرمايه آسمان را «دخان» معرفى كرده كه به معناى بخار و دود است و مى ‏توان آن را به گاز هم اطلاق كرد و مى‏ توان گفت كه «دخان» يا «آب» كه در اين آيات آمده همان گازهاى فشرده‏ اى است كه پيش از شكل گرفتن كرات در فضا بوده است.
علم امروز هم اين مطلب را تأييد مى ‏كند و پيدايش كرات را از فشرده شدن گازهاى موجود در فضا مى ‏داند.(2)
تفسیر نمونه نیز در این باره آورده: در آغاز آفرينش، جهان هستى به صورت مواد مذابى بود (يا گازهاى فوق العاده فشرده كه شكل مواد مذاب و مايع را داشت)، سپس در اين توده آبگونه حركات شديد و انفجارات عظيمى رخ داد، و قسمت هايى از سطح آن پى در پى به خارج پرتاب شد، اين اتصال و به هم پيوستگى به انفصال و جدايى گرائيد، و كواكب و سيارات و منظومه‏ ها يكى بعد از ديگرى تشكيل يافتند.
بنا بر اين جهان هستى و پايه تخت قدرت خدا نخست بر اين ماده عظيم آبگونه قرار داشت.
اين همان چيزى است كه در آيه 30 سوره انبياء نيز به آن اشاره شده است: «أَ وَ لَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ كانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ‏ءٍ حَيٍّ»؛ آيا آن ها كه خدا را انكار مى ‏كنند با چشم علم و دانش اين حقيقت را نديدند كه آسمان ها و زمين، در آغاز به هم پيوسته بود، سپس ما آن ها را از هم گشوديم و هر موجود زنده ‏اى را از آب آفريديم.(3)
در مجمع البیان آمده: از این آیه روشن می شود که عرش و آب، قبل از آسمان ‏ها و زمين وجود داشته اند.
آب به قدرت پروردگار متعال در جايگاه ديگرى بوده كه خداوند به كمال قدرت خويش آن را در آن جايگاه نگاه می داشته، و اين خود بزرگترين عبرت براى منكران است.(4)
بیانی دیگر؛ و شايد منظور آن باشد كه آب پيش از آسمان ها و زمين بود و پيش از خلقت آن ها حكومت خدا فقط بر آب بود و جز آب چيزى نبود ـ و اللَّه العالم.(5)
کلام امام علی علیه السلام:
خداى سبحان طبقات فضا را شكافت، و اطراف آن را باز كرد، و هواى به آسمان و زمين راه يافته را آفريد، و در آن آبى روان ساخت، آبى كه امواج متلاطم آن شكننده بود، كه يكى بر ديگرى مى نشست.
آب را بر بادى طوفانى و شكننده نهاد، و باد را به باز گرداندن آن فرمان داد، و به نگهدارى آب مسلط ساخت، و حد و مرز آن را به خوبى تعيين فرمود.
فضا در زير تندباد و آب بر بالاى آن در حركت بود، سپس خداى سبحان طوفانى برانگيخت كه آب را متلاطم ساخت و امواج آب را پى در پى درهم كوبيد، طوفان بشدت وزيد، و از نقطه اى دور دو باره آغاز شد، سپس به طوفان امر كرد، تا امواج درياها را به هر سو روان كند و برهم كوبد، و با همان شدت كه در فضا وزيدن داشت، بر امواج آب ها حمله ور گردد، از اول آن بر مى داشت و به آخرش مى ريخت. و آب هاى ساكن را به امواج سركش برگرداند. تا آن جا كه آبها روى هم قرار گرفتند، و چون قله هاى بلند كوه ها بالا آمدند.
امواج تند كف هاى برآمده از آب ها را در هواى باز، و فضاى گسترده بالا برد، كه از آن هفت آسمان را پديد آورد.
آسمان پايين را چون موج مهار شده، و آسمان هاى بالا را مانند سقفى استوار و بلند قرار داد، بى آن كه نيازمند به ستونى باشد، يا ميخهايى كه آن ها را استوار كند، آنگاه فضاى آسمان پايين را به وسيله نور ستارگان درخشنده، زينت بخشيد، و در آن چراغى روشنايى بخش، و ماهى درخشان، به حركت درآورد، كه همواره در مدار فلكى گردنده و برقرار، و سقفى متحرک، و صفحه اى بى قرار، به گردش خود ادامه دهند.(6)

پی نوشت ها :

1.هود/ 7.
2.تفسیر كوثر، یعقوب جعفری، قم، انتشارات هجرت،ج ‏5، ص 183.
(3) تفسير نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و همکاران،تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ‏9، ص 26.
(4) طبرسی، مجمع البيان فی تفسير القرآن،تهران، انتشارات ناصر خسرو، ج ‏5، ص 218.
(5) قرشی، تفسير أحسن الحديث،تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ‏4، ص 457.
(6) ترجمه و شرح خطبه دوم نهج البلاغه،سید محمد دشتی، قم، انتشارات دلشاد/ طبع دوم، ۱۳۸۶

[قرآن پژوه92]

اين كه مى ‏فرمايد: عرش او بر آب بود، يعنى بر همان مواد مذاب و مايع تسلط كامل داشت. و منظور از عرش در اين جا همان قدرت است.

با سلام
اینکه منظور از آب را مواد مذاب بگیریم به چه دلیل هست؟ آیا خداوند نمیتوانست بفرماید من بر ماده اولیه ایجاد عالم مسلط بودم؟

اتفاقاً در آيات 9 ـ 12 سوره فصلت، خميرمايه آسمان را «دخان» معرفى كرده كه به معناى بخار و دود است و مى ‏توان آن را به گاز هم اطلاق كرد و مى‏ توان گفت كه «دخان» يا «آب» كه در اين آيات آمده همان گازهاى فشرده‏ اى است كه پيش از شكل گرفتن كرات در فضا بوده است.

تا جایی که بنده اطلاع دارم بشر هنوز در مورد آغاز عالم سخن کامل و قطعی ندارد. دخان چه ارتباطی به آب دارد اصلا در آیه صحبت از بخار نشده چراآب را به گاز های ابتدای جهان تفسیر کردند؟

در مجمع البیان آمده: از این آیه روشن می شود که عرش و آب، قبل از آسمان ‏ها و زمين وجود داشته اند.
آب به قدرت پروردگار متعال در جايگاه ديگرى بوده كه خداوند به كمال قدرت خويش آن را در آن جايگاه نگاه می داشته، و اين خود بزرگترين عبرت براى منكران است.(4)

اینکه آب قبل از ایجاد عالم ماده در جایی بوده و خداوند آن را نگه میداشته چطور میتونه عبرتی برای کسی باشه اصلا چرا آب باید جدا خلق شود؟

داى سبحان طبقات فضا را شكافت، و اطراف آن را باز كرد، و هواى به آسمان و زمين راه يافته را آفريد، و در آن آبى روان ساخت، آبى كه امواج متلاطم آن شكننده بود، كه يكى بر ديگرى مى نشست.
آب را بر بادى طوفانى و شكننده نهاد، و باد را به باز گرداندن آن فرمان داد، و به نگهدارى آب مسلط ساخت، و حد و مرز آن را به خوبى تعيين فرمود.
فضا در زير تندباد و آب بر بالاى آن در حركت بود، سپس خداى سبحان طوفانى برانگيخت كه آب را متلاطم ساخت و امواج آب را پى در پى درهم كوبيد، طوفان بشدت وزيد، و از نقطه اى دور دو باره آغاز شد، سپس به طوفان امر كرد، تا امواج درياها را به هر سو روان كند و برهم كوبد، و با همان شدت كه در فضا وزيدن داشت، بر امواج آب ها حمله ور گردد، از اول آن بر مى داشت و به آخرش مى ريخت. و آب هاى ساكن را به امواج سركش برگرداند. تا آن جا كه آبها روى هم قرار گرفتند، و چون قله هاى بلند كوه ها بالا آمدند.
امواج تند كف هاى برآمده از آب ها را در هواى باز، و فضاى گسترده بالا برد، كه از آن هفت آسمان را پديد آورد.
آسمان پايين را چون موج مهار شده، و آسمان هاى بالا را مانند سقفى استوار و بلند قرار داد، بى آن كه نيازمند به ستونى باشد، يا ميخهايى كه آن ها را استوار كند، آنگاه فضاى آسمان پايين را به وسيله نور ستارگان درخشنده، زينت بخشيد، و در آن چراغى روشنايى بخش، و ماهى درخشان، به حركت درآورد، كه همواره در مدار فلكى گردنده و برقرار، و سقفى متحرک، و صفحه اى بى قرار، به گردش خود ادامه دهند.

واقعیتش این کلام امام علی علیه السلام اصلا قابل درک نیست و منظور ایشان را نمیفهمم
باز هم عرض میکنم هنوز بشر در مورد نقطه آغاز خلقت سخن قطعی ندارد در هیچ کدام از بحث های فعلی هم حرفی از آب طوفان و ... نشده

در ادمه آیه اومده تا بشما نشان دهد کدام عمل بهتری دارید خوب روی آب بودن عرش اصلا چه ربطی به عمل ما داره؟

با احترام

[Ahmad91]

از كلمه عرش تعابير مختلفي ارائه شده است. با تأمل در احاديث و روايات وارده از ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ به دو تعبير علم و قدرت بر مي خوريم كه به نوع كاملي از احاطه بر بندگان و مخلوقات اشاره دارد.(1) عرش در اصل به معني سقف يا شي اي سقف دار است و به تخت هاي بلند همانند تخت هاي سلاطين گذشته نيز عرش گفته مي شود. اما اين كلمه بعدها به معني قدرت نيز به كار رفته است. همان گونه كه واژه تخت در فارسي نيز به همين معني استعمال مي شود. وقتي مي گويند فلان كس بر تخت نشست يا تختش فرو ريخت كنايه از اين است كه به قدرت رسيد و يا قدرتش نابود شد. هم چنين وقتي مي گويند پادشاهي بر تخت شاهي نشست يعني علاوه بر اينكه بر زيردستان خود قدرت دارد، داراي علم نيز هست و به كم و زياد امور جامعه و مردم آگاه است. پس هنگامي كه حق تعالي مي فرمايد: الرحمن علي العرش استوي (طه : 5.) منظور آن است كه بر تخت قدرت و علم بر مخلوقات نشست. بنابراين عرش هم به معناي علم است و هم به معناي قدرت، كنايه از اينكه به همه مخلوقات احاطه دارد آن هم احاطه همراه با علم و قدرت. اما كلمه ماء كه در آيه مورد بحث است بعضي از مفسران گفته اند ماء براي چيزي كه مايع و مذاب باشد به كار مي رود مثلا قرآن در سوره مرسلات آيه 20 راجع به خلقت انسان مي فرمايد: الم نخلقكم من ماء مهين آيا ما شما را از آب بي ارزش نيافريديم؟ از اين آيه به خوبي استفاده مي شود كلمه ماء براي غير از آب معمولي هم به كار مي رود روي اين مبنا مي توان، نظريه آن دسته از مفسراني كه گفته اند منظور از كلمه ماء مواد اوليه موجودات باشد كه به صورت مايع و مذاب بوده است را به اين صورت تفسير كرد كه علم و قدرت خدا مافوق و محيط ماده مذاب اوليه موجودات بود كه آنها را به اين صورت آفريده كه مشاهده مي شوند (يعني خداوند از چنان علم و قدرتي برخوردار است كه توانست از چنين ماده مايعي، جهاني اين چنيني خلق كند) آيه 30 سوره انبياء هم اين معنا را تأييد مي كند و مي فرمايد: أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ يعني آيا آن افرادي كه كافر شدند نديدند (و نمي بينند) كه آسمان ها و زمين، به يكديگر پيوسته بودند بعداً ما آنها را گشوديم و از يكديگر جدا كرديم.(2) برخي ديگر از مفسرين مانند علامه طباطبائي ماء در آيه مذكور را عبارت از همين آب معمولي گرفته اند كه حيات همه موجودات به آن وابسته است. ايشان مي فرمايند: ....
برای اطلاعات بیشتر از این سایت منبع استفاده كنید.

[حکیم]

اینکه منظور از آب را مواد مذاب بگیریم به چه دلیل هست؟ آیا خداوند نمیتوانست بفرماید من بر ماده اولیه ایجاد عالم مسلط بودم؟

منظور هر نوع مایعی را می گویند که از آب تشکیل شده است که مواد مذاب مایع و اولیه منظور است.
به هر حال تعبیرات خداوند متعال در قرآن متعدد و متنوع است و این نشانه فصاحت و بلاغت قرآن کریم است که از تعبیرات متنوع بهره می گیرد.

تا جایی که بنده اطلاع دارم بشر هنوز در مورد آغاز عالم سخن کامل و قطعی ندارد. دخان چه ارتباطی به آب دارد اصلا در آیه صحبت از بخار نشده چراآب را به گاز های ابتدای جهان تفسیر کردند؟

این موارد و مباحث هم کامل و قاطع نیست و تنها برداشت و دیدگاه مفسران و دانشمندان اسلامی است.

اینکه آب قبل از ایجاد عالم ماده در جایی بوده و خداوند آن را نگه میداشته چطور میتونه عبرتی برای کسی باشه اصلا چرا آب باید جدا خلق شود؟

قدرت و اسرار خداوند در خلقت هستی گاهی می تواند عبرت باشد و گاهی هم می تواند درس های آموزنده برای انسان ها باشد .

باز هم عرض میکنم هنوز بشر در مورد نقطه آغاز خلقت سخن قطعی ندارد در هیچ کدام از بحث های فعلی هم حرفی از آب طوفان و ... نشده

کسی هم ادعا نکرده که این تفاسیر قطعی است و تردیدی در آنها نمی توان کرد

[قرآن پژوه92]

اما كلمه ماء كه در آيه مورد بحث است بعضي از مفسران گفته اند ماء براي چيزي كه مايع و مذاب باشد به كار مي رود مثلا قرآن در سوره مرسلات آيه 20 راجع به خلقت انسان مي فرمايد: الم نخلقكم من ماء مهين آيا ما شما را از آب بي ارزش نيافريديم؟ از اين آيه به خوبي استفاده مي شود كلمه ماء براي غير از آب معمولي هم به كار مي رود روي اين مبنا مي توان، نظريه آن دسته از مفسراني كه گفته اند منظور از كلمه ماء مواد اوليه موجودات باشد كه به صورت مايع و مذاب بوده است را به اين صورت تفسير كرد كه علم و قدرت خدا مافوق و محيط ماده مذاب اوليه موجودات بود كه آنها را به اين صورت آفريده كه مشاهده مي شوند (يعني خداوند از چنان علم و قدرتي برخوردار است كه توانست از چنين ماده مايعي، جهاني اين چنيني خلق كند)

سلام
نکته همین بحث معنا دهی هست
سوال من اینه آیا ماء در لغت تمام این معانی که گفته شد را دارد یا چون در قرآن آمده به ناچار میگیم این معنی را دارد
جدای اینکه ماده اولیه جهان اصلا معلوم نیست مایع بوده یا جامد یا گاز ما اصلا در این مورد اطلاعی نداریم
ثانیا اصلا آیا به ابتدای خلقت اشاره ندارد میگوید عرش خدا بر روی آب بود خوب بگیم علم و قدرت خدا روی آب بود باز معنی ندارد
به نظر بنده هیچ دلیل منطقی ندارد که ماء را به مواد اولیه جهان تعبیر کنیم
ثالثا بر فرض ما هم معنی آب بدهد هم معنی منی انسان چرا باید معنی مذاب هم بدهد این معنی سوم بر چه مبنایی قابل پذیرش هست چون در قرآن آمده و ما ناچاریم یک جوری توجیه کنیم آیه رو؟
رابعا چرا مترجمین محترم از این معانی استفاده نمیکنند و جوری ترجمه میکنند که متن ترجمه بی معنی باشد؟

[قرآن پژوه92]

منظور هر نوع مایعی را می گویند که از آب تشکیل شده است که مواد مذاب مایع و اولیه منظور است.
به هر حال تعبیرات خداوند متعال در قرآن متعدد و متنوع است و این نشانه فصاحت و بلاغت قرآن کریم است که از تعبیرات متنوع بهره می گیرد

سلام مجدد
استاد عزیز آیا ماده مذاب از آب تشکیل شده؟ عرض کردم در پاسخ دوست عزیزمون اصلا ما نمیدونیم اول عالم جهان به شکل مذاب بوده یا خیر
ولی سوال دیگه این بود آیا واقعا ماء معنی مذاب میدهد یا چون در قرآن آمده ما این معنی را برای توجیه اضافه میکنیم به معنی کلمه( ما منظور جمیع مفسرین و لغویان مسلمان هست)

قدرت و اسرار خداوند در خلقت هستی گاهی می تواند عبرت باشد و گاهی هم می تواند درس های آموزنده برای انسان ها باشد .

این فرمایش شما صحیح هست زمانی که ما با علم به چیزی که قرآن گفته رسیده باشیم آنگاه برای منکران میشود عبرت چون پی به حقیقتی میبرند اما وقتی ما اصلا نمیدونیم قرآن دارد راجع به چه چیزی صحبت میکند چطوری باعث عبرت آن هم نه مسلمانان بلکه منکرین شود
طبیعتا مفسر محترمی که این بحث عبرت را گفتن انتظار نداشتن که مثلا یک منکر قرآن بیاد و بخواند عرش خدا روی آب است و بگوید الشهد ان لا اله الا الله!

بنده باز عرض میکنم تفسیر ندارم برای این آیه مگر اینکه بگوییم کلا معنی آیه یک امر ماورایی هست که برای ما قابل درک نبوده به صورت رمزی بیان شده

با تشکر

[حکیم]

سلام مجدد
استاد عزیز آیا ماده مذاب از آب تشکیل شده؟ عرض کردم در پاسخ دوست عزیزمون اصلا ما نمیدونیم اول عالم جهان به شکل مذاب بوده یا خیر
ولی سوال دیگه این بود آیا واقعا ماء معنی مذاب میدهد یا چون در قرآن آمده ما این معنی را برای توجیه اضافه میکنیم به معنی کلمه( ما منظور جمیع مفسرین و لغویان مسلمان هست)

دوست عزیز

كلمه «ماء» معني معمولي آن «آب» است امّا گاهي به هر شيء مايع «ماء» گفته مي شود مانند فلزات مايع و امثال آن.
مرحوم علامه طباطبايي بعد از اينكه در ذيل آيه مذكور به توضيح مقصود از آسمانها مي پردازد نتيجه مي گيرد كه
اوّلا: خلقت آسمانها و زمين با اين وصف و شكلي كه امروز دارند از «عدم صرف» نبوده، بلكه وجود آنها مسبوق به يك ماده متشابه متراكم و گرد هم آمده اي بوده كه خدا اجزاء آن را هم جدا كرده و در دو برهه زماني يعني دو نوبت به صورت زمين در آورده و آسمان نيز به صورت دود (يا بخار متراکم) بوده و خدا آن را از هم باز كرده و در دو برهه زماني به صورت هفت آسمان در آورده است.
ثانياً: اين موجودات زنده كه مي بينيم همگي از آب بوجود آمده اند و بنابراين ماده زندگي همه ماده آبست.
ايشان ادامه مي دهد: با آنچه گفتيم معني آيه مورد بحث، واضح مي شود.
.....«هو الذي خلق السموات و الارض في ستة ايام» مراد از «خلق» كه در اينجا آمده، همان گرد آوردن و جدا كردن و باز كردن اجزاء آسمان و زمين از ساير مواد مشابه و متراكمي است كه با آن مخلوط بوده است.
«و كان عرشه علي الماء» اين جمله حال است و معناي آن اين است: عرش خدا روزي كه آسمانها و زمين را آفريد بر آب بود.
تعبير قرار داشتن عرش خدا روي آب كنايه از آن است كه ملك خدا در آن روز بر اين آب كه مادّه حيات است قرار گرفته بود، زيرا عرش، مظهر سلطنت اوست و استقرار عرش روي يك چيز يعني قرار داشتن ملك و سلطنت بر آن چيز و مراد از «استواء» بر ملك نيز در دست گرفتن ملك و شروع به تدبير ملك است».(1)

پی نوشت ها :

1. طباطبائي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه محمد جواد حجتي كرماني، مركز نشر فرهنگي رجاء، ج 10، ص 238 ـ 239.

[حکیم]

پرسش:

منظور از عرش خدا در سوره هود آیه 7 که روی آب است چیست؟ و چگونه عرش روی آب قرار گرفته است؟
ظاهر این آیه رو نتوانستم به صورت منطقی متوجه شوم لطفا راهنمایی کنید
ظاهرا هدف غایی در قرار دادن عرش روی آب این مطلب هست که ما آزموده شویم که چه کسی نیکوکارتر هست، ولی باز ظاهرا هیچ ارتباط منطقی بین قرار گیری عرش روی آب و اعمال ما نیست اصلا ما چگونه از چنین موضوعی تاثیر می پذیریم؟

پاسخ:

خداوند متعال می فرماید: «وَ هُوَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ في‏ سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ»؛ او كسى است كه آسمان ها و زمين را در شش روز [شش دوران‏] آفريد و عرش (حكومت) او، بر آب قرار داشت.(1)
تعبیر عرش، در این جا، کنایه از علم و قدرت خداوند است. مراد از آب نیز می تواند معنای عام آن یعنی هر چیز مایعی باشد.
لذا این آیه به زمان پیش از خلقت آسمان و زمین اشاره دارد که همه چیز به صورت مایع و مواد مذاب بوده، و خداوند با علم و قدرتش، مسلط بر آن، عالم را اداره می فرموده است.
در ادامه و با توجه به کلام مفسران، مطلب روشنتر می شود:
شايد منظور اين باشد كه پيش از آفرينش آسمان ها و زمين، گازهاى مخصوصى وجود داشته كه مانند آب به صورت مايع بودند و شكل خاصى نداشتند و خدا از همين مواد، كرات آسمانى و زمين را آفريد و به آن ها شكل داد.
اين كه مى ‏فرمايد: عرش او بر آب بود، يعنى بر همان مواد مذاب و مايع تسلط كامل داشت. و منظور از عرش در اين جا همان قدرت است.
اتفاقاً در آيات 9 ـ 12 سوره فصلت، خميرمايه آسمان را «دخان» معرفى كرده كه به معناى بخار و دود است و مى ‏توان آن را به گاز هم اطلاق كرد و مى‏ توان گفت كه «دخان» يا «آب» كه در اين آيات آمده همان گازهاى فشرده‏ اى است كه پيش از شكل گرفتن كرات در فضا بوده است.
علم امروز هم اين مطلب را تأييد مى ‏كند و پيدايش كرات را از فشرده شدن گازهاى موجود در فضا مى ‏داند.(2)
تفسیر نمونه نیز در این باره آورده: در آغاز آفرينش، جهان هستى به صورت مواد مذابى بود (يا گازهاى فوق العاده فشرده كه شكل مواد مذاب و مايع را داشت)، سپس در اين توده آبگونه حركات شديد و انفجارات عظيمى رخ داد، و قسمت هايى از سطح آن پى در پى به خارج پرتاب شد، اين اتصال و به هم پيوستگى به انفصال و جدايى گرائيد، و كواكب و سيارات و منظومه‏ ها يكى بعد از ديگرى تشكيل يافتند.
بنا بر اين جهان هستى و پايه تخت قدرت خدا نخست بر اين ماده عظيم آبگونه قرار داشت.
اين همان چيزى است كه در آيه 30 سوره انبياء نيز به آن اشاره شده است: «أَ وَ لَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ كانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ‏ءٍ حَيٍّ»؛ آيا آن ها كه خدا را انكار مى ‏كنند با چشم علم و دانش اين حقيقت را نديدند كه آسمان ها و زمين، در آغاز به هم پيوسته بود، سپس ما آن ها را از هم گشوديم و هر موجود زنده ‏اى را از آب آفريديم.(3)
در مجمع البیان آمده: از این آیه روشن می شود که عرش و آب، قبل از آسمان ‏ها و زمين وجود داشته اند.
آب به قدرت پروردگار متعال در جايگاه ديگرى بوده كه خداوند به كمال قدرت خويش آن را در آن جايگاه نگاه می داشته، و اين خود بزرگترين عبرت براى منكران است.(4)
بیانی دیگر؛ و شايد منظور آن باشد كه آب پيش از آسمان ها و زمين بود و پيش از خلقت آن ها حكومت خدا فقط بر آب بود و جز آب چيزى نبود ـ و اللَّه العالم.(5)
کلام امام علی علیه السلام:
خداى سبحان طبقات فضا را شكافت، و اطراف آن را باز كرد، و هواى به آسمان و زمين راه يافته را آفريد، و در آن آبى روان ساخت، آبى كه امواج متلاطم آن شكننده بود، كه يكى بر ديگرى مى نشست.
آب را بر بادى طوفانى و شكننده نهاد، و باد را به باز گرداندن آن فرمان داد، و به نگهدارى آب مسلط ساخت، و حد و مرز آن را به خوبى تعيين فرمود.
فضا در زير تندباد و آب بر بالاى آن در حركت بود، سپس خداى سبحان طوفانى برانگيخت كه آب را متلاطم ساخت و امواج آب را پى در پى درهم كوبيد، طوفان بشدت وزيد، و از نقطه اى دور دو باره آغاز شد، سپس به طوفان امر كرد، تا امواج درياها را به هر سو روان كند و برهم كوبد، و با همان شدت كه در فضا وزيدن داشت، بر امواج آب ها حمله ور گردد، از اول آن بر مى داشت و به آخرش مى ريخت. و آب هاى ساكن را به امواج سركش برگرداند. تا آن جا كه آبها روى هم قرار گرفتند، و چون قله هاى بلند كوه ها بالا آمدند.
امواج تند كف هاى برآمده از آب ها را در هواى باز، و فضاى گسترده بالا برد، كه از آن هفت آسمان را پديد آورد.
آسمان پايين را چون موج مهار شده، و آسمان هاى بالا را مانند سقفى استوار و بلند قرار داد، بى آن كه نيازمند به ستونى باشد، يا ميخهايى كه آن ها را استوار كند، آنگاه فضاى آسمان پايين را به وسيله نور ستارگان درخشنده، زينت بخشيد، و در آن چراغى روشنايى بخش، و ماهى درخشان، به حركت درآورد، كه همواره در مدار فلكى گردنده و برقرار، و سقفى متحرک، و صفحه اى بى قرار، به گردش خود ادامه دهند.(6)

در نتیجه كلمه «ماء» معني معمولي آن «آب» است امّا گاهي به هر شيء مايع «ماء» گفته مي شود مانند فلزات مايع و امثال آن.
مرحوم علامه طباطبايي بعد از اينكه در ذيل آيه مذكور به توضيح مقصود از آسمانها مي پردازد نتيجه مي گيرد كه
اوّلا: خلقت آسمانها و زمين با اين وصف و شكلي كه امروز دارند از «عدم صرف» نبوده، بلكه وجود آنها مسبوق به يك ماده متشابه متراكم و گرد هم آمده اي بوده كه خدا اجزاء آن را هم جدا كرده و در دو برهه زماني يعني دو نوبت به صورت زمين در آورده و آسمان نيز به صورت دود (يا بخار متراکم) بوده و خدا آن را از هم باز كرده و در دو برهه زماني به صورت هفت آسمان در آورده است.
ثانياً: اين موجودات زنده كه مي بينيم همگي از آب بوجود آمده اند و بنابراين ماده زندگي همه ماده آبست.
ايشان ادامه مي دهد: با آنچه گفتيم معني آيه مورد بحث، واضح مي شود.
«وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ»(7) مراد از «خلق» كه در اينجا آمده، همان گرد آوردن و جدا كردن و باز كردن اجزاء آسمان و زمين از ساير مواد مشابه و متراكمي است كه با آن مخلوط بوده است.
«و كان عرشه علي الماء» اين جمله حال است و معناي آن اين است: عرش خدا روزي كه آسمانها و زمين را آفريد بر آب بود.
تعبير قرار داشتن عرش خدا روي آب كنايه از آن است كه ملك خدا در آن روز بر اين آب كه مادّه حيات است قرار گرفته بود، زيرا عرش، مظهر سلطنت اوست و استقرار عرش روي يك چيز يعني قرار داشتن ملك و سلطنت بر آن چيز و مراد از «استواء» بر ملك نيز در دست گرفتن ملك و شروع به تدبير ملك است».(8)

پی نوشت ها :

1.هود/ 7.
2.تفسیر كوثر، یعقوب جعفری، قم، انتشارات هجرت،ج ‏5، ص 183.
3. تفسير نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و همکاران،تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ‏9، ص 26.
4. طبرسی، مجمع البيان فی تفسير القرآن،تهران، انتشارات ناصر خسرو، ج ‏5، ص 218.
5. قرشی، تفسير أحسن الحديث،تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ‏4، ص 457.
6. ترجمه و شرح خطبه دوم نهج البلاغه،سید محمد دشتی، قم، انتشارات دلشاد/ طبع دوم،۱۳۸۶
7.هود/7.
7.طباطبائي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه محمد جواد حجتي كرماني، مركز نشر فرهنگي رجاء، ج 10، ص 238 ـ 239.