تغییر ضمیرها در ایات قرآن و صحبت خدا

[yousef_]

با سلام و تشکر

چرا خداوند در قران از ضمیرهای مختلف استفاده کرده است ؟ مثلا از جانب خودش یک بار با ضمیر متکلم ، یک بار با ضمیر سوم شخص و ...

و علت استفاده از هرکدوم از این نوع ضمیر ها در ایات چیه ؟
یعنی اینکه در هر کدوم از ایات که با دیدن هر نوع استفاده از ضمیر ها ، دیدیم خداوند از فلان ضمیر در بیان استفاده کرده ، به یاد دلیلش بیوفتیم و بتونیم درک بهتری از پیام اون ایه داشته باشیم و از هر کدوم از این ضمیرها ، که خداوند برای حرف زدن از جانب خودش استفاده کرده ، پیام خاص دلیل اون استفاده ، با توجه به اون ایه ، را هم متوجه بشیم

احساس میشه این تغییر ضمیرها در ایات یک هدفی پشت اشه که اگه اون اهداف رو متوجه بشیم میتونیم پیام های بیشتری از قران دریافت کنیم ولی اینکه چه طور عمل کنیم ؟

[مدیر ارجاع سوالات]

با نام و یاد دوست

ش

کارشناس بحث: استاد میقات

[میقات]

پرسش:
چرا خداوند در قرآن از ضمیرهای مختلف استفاده کرده است؟ مثلا از جانب خودش یک بار با ضمیر متکلم، یک بار با ضمیر سوم شخص و .... به نظرم این تغییر ضمیرها در آیات یک هدفی دارد که اگر آن اهداف را بدانیم می توانیم پیام های بیشتری از قرآن دریافت کنیم.

پاسخ:
خداوند متعال وقتی از جایگاه وحدانیت و یکتایی سخن می فرماید، ضمیر مفرد می آورد؛ مثل:

«ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ‏ لَكُمْ»؛ مرا بخوانيد تا (دعاى) شما را بپذيرم‏.(1)

«إِنِّي‏ جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَليفَة»؛ من در روى زمين، جانشينى [نماينده ‏اى‏] قرار خواهم داد.(2)

«أَنَا التَّوَّابُ الرَّحيمُ»؛ من توّاب [توبه پذیر] و رحيمم‏.(3)


وقتی از جایگاه عظمت و بزرگی صحبت می کند و یا ناظر به مأموران الهی است، از ضمیر جمع استفاده می فرماید؛ مثل:

«وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما في‏ سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوب‏»؛ ما آسمان ها و زمين و آنچه را در ميان آن هاست در شش روز [شش دوران‏] آفريديم، و هيچ گونه رنج و سختى به ما نرسيد.(4)

«وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُون‏»؛ در «زبور» بعد از ذكر (تورات) نوشتيم: بندگان شايسته ‏ام وارث (حكومت) زمين خواهند شد.(5)

«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ»؛ ما امانت (تعهّد، تكليف، و ولايت الهيّه) را بر آسمان ها و زمين و كوه‏ ها عرضه داشتيم‏.(6)


وقتی هم که در مقام بیان صفات الهی و معرفی خداوندی است که سزاوار پرستش است، از ضمیر «هو» یا سوم شخص یا اسم ظاهر، استفاده می فرماید؛ مثل:

«قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد * اللَّهُ الصَّمَدُ * لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَد * وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ»؛ بگو: خداوند، يكتا و يگانه است‏؛ خداوندى است كه همه نيازمندان قصد او مى‏ كنند؛(هرگز) نزاد، و زاده نشد؛ و براى او هيچگاه شبيه و مانندى نبوده است.(7)


نکته: این موارد، مطابق معیارهای ادبیات عرب و از مصادیق فصاحت و بلاغت قرآن کریم است.


پی نوشت ها:
1. غافر: 40/ 60.
2. بقره: 2/ 30.
3. بقره: 2/ 160.
4. ق: 50/ 38.
5. انبیاء: 21/ 105.
6. احزاب: 33/ 72.
7. اخلاص: 112/ 1-4.