سازه های آبی شوشتر ، شاهکار مهندسی آب در پیشینه جهان

[shapour]

آشنایی کوتاه با نقش آب در شوشتر

آب همواره در شكل گيري تمدنها نقش بسزايي داشته، تا بدانجا كه كهن ترين تمدن هاي بشري در كنار رودخانه ها شكل گرفته اند. رود خروشان كارون نيز در جنوب كشور پهناور ايران، مبدأ پيدايش تمدن هايي در كنار خود بوده است. رود كارون، بزرگترين رودخانه ايران پس از خروج از تنگه هاي كوهستاني زاگرس به جلگه خوزستان وارد شده و در دشت شوشتر آرام مي گيرد. خاك مستعد و زمين هموار، بهمراه آب فراوان رودهاي جاري در جلگه خوزستان، اين منطقه را به يكي از مهمترين قطبهاي كشاورزي كشور در طول تاريخ تبديل نموده بگونه اي كه همواره توجه حكومت ها را به اين سرزمين جلب كرده است. در دوره حكومت هخامنشيان، اقتصاد وابسته به درآمد حاصل از كشاورزي باعث مي گرديده تا حكومت با توسعه اين بخش، سطح درآمد كشاورزان و متعاقب آن درآمدهاي كشور را افزايش دهد. حفر نهرهاي دستكند "گرگر" و "داريون" در شوشتر از فعاليتهاي احتمالي دوره هخامنشيان به منظور توسعه كشاورزي است. پس از هخامنشيان، ساسانيان نيز براي ساخت و توسعه تأسيسات آبي در شوشتر كوشيده، و موفق به ساخت بي نظيرترين شبكه آبياري در اعصار كهن شده اند.
گرچه در ساخت تأسيسات آبي شوشتر مهمترين هدف، آبياري بوده؛ اما سازندگان آن توانسته اند به اهداف بزرگ ديگري چون اهداف صنعتي، بازرگاني، دفاعي، معماري، راه و... دست يابند.
-مجموعه آسيابهاي شوشتر شامل دهها آسياب است كه بزرگترين مجموعه صنعتي تا پيش از انقلاب صنعتي به شمار مي رود.
-بهره گيري از رودخانه در گرداگرد شهر كهن شوشتر، بمنظور ايجاد خندق در كنار حصار و ايجاد موقعيت استراتژيك دفاعي باعث شده تا اين شهر در برهه هايي از تاريخ تسخير ناپذير باشد.
-قابل كشتيراني بودن رود دستكند گرگر باعث مي شده تا شوشتر از نظر تجارت و بازرگاني از قطبهاي مطرح در سطح بين الملل باشد.(تا قرن گذشته، جابجايي بار و مسافر از طريق كشتي در رود گرگر رواج داشته)
-استفاده از آب در ساخت محيطي براي زندگي براساس شرايط اقليمي، با ايجاد شبكه هاي زيرزميني در زير شهر كهن شوشتر، موجب بروز يكي از هوشمندانه ترين اشكال معماري شهري-آبي گرديده.
-پل و سد شادروان، كه بلند آوازگي آن در افسانه هاي ايراني به چشم مي خورد، نه تنها يكي از اساسي ترين بخشهاي شبكه آبياري شوشتر، بلكه از معدود راههاي عبور از رودخانه پهناور كارون بوده كه احتمالاً جاده شاهي نيز از همين پل عبور مي كرده است.
با توجه به اهميت سياسي و اقتصادي شوشتر و تأسيسات آبي آن، قلعه اين شهر(سلاسل)، هم مركز كنترل اين تأسيسات بوده و هم مقر والي خوزستان به شمار مي رفته و تا قرن گذشته شوشتر به عنوان مركز خوزستان بوده است.

http://www.shushtarchtb.ir/farsi.php

سپاس

[shapour]

پرونده سازه های آبی شوشتر به یونسكو فرستاده شد













پرونده سازه های آبی شوشتر برای ثبت در فهرست میراث جهانی ۲۷ ژانویه به یونسكو ارسال شد.








پرونده سازه های آبی شوشتر برای ثبت در فهرست میراث جهانی ۲۷ ژانویه به یونسكو ارسال شد.
فریبرز دولت آبادی، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: پرونده سازه های آبی شوشتر برای ثبت در فهرست میراث جهانی در سال ۲۰۰۹ به یونسكو ارسال شد. وی افزود: پرونده سازه های آبی شوشتر با توجه به نواقص موجود در پرونده كار فشرده ای از لحاظ كارشناسی برای تهیه و تكمیل نقشه ها، برنامه مدیریتی، تعیین عرصه ها و حرایم و سایر مدارك و مستندات بود كه با تلاش تمامی دوستان و همكاران این پرونده تكمیل و حتی زودتر از موعد مقرر (اول فوریه) به یونسكو ارسال شد.
دولت آبادی به میراث آریا تصریح كرد: پرونده ثبت جهانی ۲ اثر سازه های آبی شوشتر و مجموعه شیخ صفی در تیرماه امسال تحویل معاونت میراث فرهنگی داده شد. برای تكمیل هر ۲ پرونده زمان بسیار كمی وجود داشت. در بررسی های به عمل آمده مشخص شد پرونده مجموعه شیخ صفی با توجه به میزان مداخلات و ساخت و سازها در اطراف این مجموعه پیچیده تر بود و به زمان بیشتری احتیاج دارد.
بنابراین گزارش، مجموعه آبشارهای شوشتر در دوران ساسانیان، برای بهره گیری از نیروی آب به عنوان محرك آسیاب های صنعتی ساخته شده است. ساسانیان در این مجموعه از روش های باستانی بسیار ویژه و منحصر به فردی برای تقسیم آب رودخانه كارون به تمامی نقاط شهر شوشتر و حتی شهرهای دیگر استفاده كرده اند.
در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیاب ها، آبشارها، كانال ها و تونل های عظیم هدایت آب و سیكا كه محلی برای استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوا باستان شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است. این گزارش حاكیست؛ ساختمان های برجا مانده از آسیاب های آبی متعلق به دوره صفویه است. تاكنون ۸اثر از ایران در فهرست آثار جهانی ثبت شده است

[shapour]

قلعه ي تاريخي شوشتر(سلاسل)

يكي از مهمترين عناصر تشكيل دهنده ي هسته ي اوليه ي هر شهر، دژ يا قلعه ي نظامي هر شهر باستاني است. دژ نظامي هر شهر معمولاً محل اسكان شاه يا حاكمان محلي هر ولايت است. شوشتر نيز با توجه به اهميت تاريخي خود همواره بعنوان پايتخت و مركز استان خوزستان اهميت ويژه اي داشت.قلعه ي شوشتر علاوه بر مركزيت سياسي، بعنوان پايگاهي جهت نظارت بر كارايي سازه هاي آبي شوشتر ايفاي نقش مي كرد. دوران سلسله ي هخامنشي در شوشتر در پرده اي از ابهام قرار گرفته است و تاكنون هيچ گونه آثار مشخصي از اين دوره بجا نمانده است، ولي عبور نهر داريون كه از يادگارهاي دوره ي هخامنشي است، گواه بر اهميت اين شهر درآن روزگار است. در طول تاريخ همواره نام قلعه شوشتر با نام شاپور اول ساساني گره خورده است. ظاهراً در دوران شاپور پل بند شادروان و قلعه ي مجدداً بازسازي شده است. نهر داريون علاوه ي بر تأ مين آب ساكنان قلعه، اراضي دشت ميناب را كه از قطبهاي بسيار مهم كشاورزي درآن دوران بود آبياري مي كرد. درون قلعه ي پلكانهاي متعددي وجود داشت كه برخي از اين پلكانها براي برداشت آب به نهر داريون منتهي مي شد و پلكانهاي ديگري نيز از درون عمارتهاي قلعه به كت (اتاقكهاي صخره اي) زير قلعه كه در ساحل رودخانه قرار دارند منتهي مي شدند. اين كت ها در هنگام تابستان براي استراحت ساكنان قلعه محيط خنك و مطبوعي را ايجاد مي كرد.

تصويري از يك كت

ورودي تونلهايي تونلهاي زير قلعه كه در سالهاي گذشته مسدود شده است

قرنها است كه حماسه ي مقاومت دليرانه ي هرمزان حاكم ايراني درب مقابل اعراب در درون اين قلعه همچنان در اذهان مردم باقي است. اين سردار ايراني به مدت يك سال درون قلعه ي سلاسل شوشتر در مقابل سپاه اعراب مسلمان مقاومت نمود. و در پايان تراژدي، شخصي به اعراب راه مخفي نفوذ به قلعه را نشان داد. اين دژ شهر عظيم داراي چندين حياط، اسلحه خانه، سربازخانه، حمام، عمارت حاكم، نانوايي و آسياب بود.

ورودي شوادان قلعه كه مسدود شده است

اين قلعه ي تاريخي بارها مورد بي مهري افراد مختلفي قرار گرفته است اگر چه اين دژ عظيم در مقابل بسياري از دشمنان داخلي و خارجي سرسختانه مقاومت نموده ولي متاسفانه در دهه 40 رئيس اداره ي دارايي شوشتر عمارت ها و ساختمانهاي درون قلعه را ويران و از مصالح قلعه براي ساخت اداره ي دارايي استفاده كرد. از قلعه ي سلاسل در حال حاضر چيزي جز يك يا چند ويرانه باقي نمانده است. شوادان قديمي آن كه داراي كورهاي ارتباطي متعددي با بناهاي شاخص شهر(بقعه بر ابن مالك و...) دارد و كاملا مسدود شده است. در اوايل انقلاب ورودي شوادان قلعه و تمام تونلها و راههاي مخفي آن نيز توسط نيروهاي امنيتي شهر براي جلوگيري از تبديل شدن اين اماكن به محيط هاي غير اخلاقي مسدود شد است.
سطح اين قلعه پوشيده از سفالهاي متعددي است كه يادگار گذشته ي پنهان اين بناست و بجاست كه با بررسي دقيقتر به بسياري از سوالات بي جوابي كه در مورد اين شهر تاريخي است جواب داد. براي احياي دوباره اين قلعه ي تاريخي ميتوان با هماهنگي نيروهاي امنيتي شهر كليه ي ورودي هاي طبقات زيرين قلعه را مجدداً باز كرد و توسط چراغهاي مناسب محيطي زيبا و تفريحي را بوجود آورد.

زينب نوروزي

كارشناس پايگاه ميراث فرهنگي و گردشگري بناهاي آبي تاريخي شوشتر