سؤال؟

[andishe1387]

می خوام یه چیزایی درباره دوران حکومت امام علی و مقایسه اون با دوره عمر و ابوبکر و اصلاحاتی که ایشون در مورد کارای شیخین انجام دادند بدونم می تونید راهنماییم کنید.با تشکر

[مقداد]

پرسش:
می خواهم مطالبی درباره دوران حکومت امام علی و مقایسه آن با دوره عمر و ابوبکر، و اصلاحاتی که ایشان در مورد کارهای شیخین انجام دادند بدانم.؟

پاسخ:
بحث کامل در این رابطه نیازمند زمانی طولانی و بیان مطالبی مفصل است که این جا مجالش نیست؛ لذا در حد امکان بطور خلاصه و مفید به این موضوع اشاره می کنم:
امام علی (علیه السلام) پس از این که مردم در مسجد مدینه با ایشان بیعت کردند خطوط کلی حکومت خویش را برای مردم تشریح نمودند و ضمن این که حاکمان قبل از خود را ناحق و بی فضیلت خواند؛ وعده داد که فضیلت پیشگان جایگاه حقیقی خویش را در جامعه پیدا کنند، و سپس مردم را به تقوای الهی دعوت کرد.
فردای آن روز که بنا به نقل ابن ابی الحدید روز شنبه 18ذی الحجه بود علی (علیه السلام) به مسجد آمد و خطبه ای بسیار مهم ایراد نمود و در آن خطبه بطور مفصل روش کار، برنامه سیاسی و حکومتی خویش را که بر عدالت اجتماعی و اقتصادی استوار بود برای همه مردم ترسیم نمود؛ و همین خطبه بود که باعث شد دنیا پرستان و شهوت خواهان از وی کناره گرفتند و برای حضرت مشکلات فراوانی ایجاد کردند.(1)

مسائل مهمی که امام علی (علیه السلام) در آن سخنرانی در ابتدای حکومت خویش به مردم گوشزد کرده عبارتند از:
1- انتقاد بی پرده از خلفا
2- کراهت از پذیرش خلافت و میل وافر مردم به زمامداری آن حضرت.
3- پیش بینی فتنه ها در آینده و این که فقط اهل صبر و بصیرت وعلم تحمل آن را خواهند داشت.
4- احیای سنت های رسول خدا(ص) در جامعه.
5- عدم تغییر مواضع حضرت قبل و بعد از حیات پیامبر(صلی الله علیه و آله).
6- قاطعیت در اجرای عدالت اجتماعی و اقتصادی.
7- عدم برتری افراد به جهت صحابه بودن و لغو امتیازاتی که خلفای پیشین آن ها را ایجاد نموده اند.
یکی از سنت های غلط که توسط خلیفه دوم ایجاد شده بود تبعیض های من درآورده عمر در تقسیم بیت المال بود. که اعاده آن به روش پیامبر (صلی الله علیه و آله) بسیار سخت بود. علی (علیه السلام) پس از 25 سال مجدداً در تقسیم بیت المال به سنّت مساوات رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) بر می گردد و سیاست های مالی حکام ما قبل را زیر سوال می برد و می فرماید: «به خدا سوگند زمین های بیت المال که عثمان به ناروا تقسیم کرده است و مهر زنان و مایه خرید کنیزان قرار داده شده است؛ آن ها را به بیت المال بر می گردانم».(2)

امام علی (علیه السلام) در مقابل درخواست عده ای از اصحاب که خواستار برتری اشراف عرب و قریش بر موالی و عجمان بودند فرمود: «آیا به من امر می کنید پیروزی را از طریق ستمگری تحمیل کنم سوگند به خدا چنین نخواهم کرد...سوگند به خداوند اگر مال ازآن خودم بود آن را بالسویه تقسیم می کردم حال آن که این ها مال مردم است».(3)
امام علی (علیه السلام) در راستای اجرای برنامه های اصلاحی خود در نخستین گام زمام داران عثمان را که در ایالات مختلف بودند عزل کرد، و متعاقباً امور حکومتی را به دست افراد متدین و صالح واگذار کرد.(4)
اقدام دیگر آن حضرت از بین بردن تبعیضات نژادیی بود که از زمان عمر و عثمان بوجود آمده بود. به عنوان مثال: «از ابی اسحاق همدانی نقل شده است که دو زن نزد حضرت علی (علیه السلام) آمدند و ادعای فقیری نمودند، یکی از آن دو زن عرب و دیگری از کنیزکان غیر عرب بود، آن حضرت به هر کدام 25 درهم و بسته ای غذا داد، ولی زن عرب خطاب به آن حضرت گفت: من زنی از زنان عرب هستم و این زن از عجم است، و بدین ترتیب خواست بگوید که باید بر طبق این استدلال به من بیشتر بدهی؛ ولی علی (علیه السلام) به او فرمود: به خدا قسم من هیچ فضلی برای بنی اسماعیل بر بنی اسحاق نمی بینم» هیچ فرقی بین نژادهای مختلف وجود ندارد.(5)
و این سیاست های عدالت محور آن حضرت بود که مشکلات فراوانی را برای ایشان بوجود آورد.

________________
(1) متن کامل این سخنرانی طولانی را ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه، ج 7، ص 36-37 آورده است.
(2) نهج البلاغه، فیض الاسلام، خ 15.
(3) الغارات، ج 1، ص 75.
(4) تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 179.
(5) الغارات، ج 1، ص 69-70.