تفسیر سوره مبارکه قاف

[نسیم حیات]

خداى فرزانه و عادل روى سخن را به دو فرشته همراه انسان مى‏كند و مى‏فرمايدهر كفرگراىِ حق‏ستيز و افراط كار و لجاجت‏پيشه‏اى را در اعماق دوزخ فرو افكنيد.

سوال : مخاطب خدا در این آيه چه کسانی هستند؟

[مجیب]

سوال : مخاطب خدا در این آيه چه کسانی هستند؟

ــ از شريک بن عبدالله درباره اين آيه چنين نقل شده است:

نزد اعمش بودم که بيمار بود. ابو حنيفه و ابن شبرمه و ابن ابي ليلي نزد او آمدند و گفتند: اي ابومحمد، تو اکنون در واپسين روزهاي عمر دنيا و در آستانه آخر

عمر هستي.تو همواره درباره علي بن ابي طالب احاديث آنچناني را روايت مي کردي. اينک از آن کار به خدا باز گرد و توبه کن!

اعمش گفت: مرا تکيه دهيد! و چون تکيه داد، گفت: ابومتوکل ناجي از ابوسعيد خدري براي ما روايت کرد که رسول خدا(ص) فرمود: چون روز قيامت شود،

خداي متعال به من و علي مي فرمايد: در جهنم افکنيد دشمنانتان را و به بهشت درآوريد دوستانتان را؛ و اين، همان سخن خداي سبحان است که فرمود: ألقيا في جهنم کل کفار عنيد.

ابو حنيفه به همراهانش گفت: برخيزيد برويم تا چيزي شديدتر از اين نگويد.
حاکم حسکاني، شواهدالتنزيل، ج 2، ص 189.

[نسیم حیات]

در اين مورد كه مخاطب خدا در آيه كيانند، ديدگاه‏ها متفاوت است:

1- به باور مفسران و نيز از ظاهر آيه چنين دريافت مى‏گردد كه منظور ،دو فرشته همراه انسان باشند و خدا به آنان فرمان مى‏دهد كه اين عنصر حق‏ستيز را به دوزخ فرو افكنيد.

2- امّا به باور برخى روى سخن خدا با « نگهبانان و خازنان دوزخ » است.

3- از «ابوسعيد خدرى» آورده‏اند كه پيامبر گرامى در اين مورد فرمود: هنگامى كه روز رستاخيز فرا رسد، خداى دادگر به من <محمد (ص)>و على(ع) ندا مى‏دهد كه: بدانديشان و دشمنان خود را بگيريد و به دوزخ فرو افكنيد و دوستان راستين خود را به بهشت پرطراوت و زيبا درآوريد. و اين تفسير ايه است.

[نسیم حیات]

أَلْقِيَا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ(24)

مَّنَّاعٍ لِّلْخَيْرِ مُعْتَدٍ مُّرِيب(25)

الَّذِي جَعَلَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ فَأَلْقِيَاهُ فِي الْعَذَابِ الشَّدِيدِ(26)

[به آن دو فرشته خطاب شود:] هر كفر پيشه ستيزه‏گر را در جهنم افكنيد.
آن که از بخشش امساک ورزيد و تجاوزکار بود و شک می آورد ،
آن كه با خداوند، خداى ديگرى نهاد، پس در عذاب شديدش بيفكنيد.

[نسیم حیات]

در ترسيم پاره‏اى از خصلت‏هاى نكوهيده اين حق‏ستيز و افراط پيشه مى‏افزايد:

مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ هر بازدارنده از خير و نيكى و كار شايسته‏اى را كه خدا فرمان داده است؛ كسى را كه سخت از كارهاى شايسته و دستگيرى از محرومان باز مى‏دارد و كارشكنى مى‏كند و اصلاح نمى‏پذيرد.

مُعْتَدٍ هر تجاوزكار و ستم‏پيشه‏اى را كه از مرزهاى مقررات عادلانه و بشردوستانه خدا مى‏گذرد و به حقوق انسان‏ها تجاوز مى‏كند،

مُرِيبٍ‏ هر ترديدكننده و به ترديداندازه‏اى كه دلايل روشن و برهان‏هاى روشنگر را ناديده مى‏گيرد و در وجود خدا و يكتايى او و آنچه فرو فرستاده است ترديد مى‏كند.

[نسیم حیات]

مَّنَّاعٍ لِّلْخَيْرِ مُعْتَدٍ مُّرِيب(25)
آن که از بخشش امساک ورزيد و تجاوزکار بود و شک می آورد .

برخى آورده‏اند كه منظور از اين بازدارنده از خير، «وليدبن مغيره» است، چرا كه او از سركردگان عرب بود كه برادرزادگانش براى گرايش به اسلام و اعلام ايمان، با او به مشورت پرداختند، امّا او به جاى تشويقِ به حق‏پذيرى، آنان را به قطع كمك‏هاى اقتصادى و اجتماعى تهديد كرد و از حقگرايى آنان جلوگيرى نمود.
با اين بيان منظور از واژه «خير» در آيه مورد بحث اسلام است.

[نسیم حیات]

أَلْقِيَا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ(24)

مَّنَّاعٍ لِّلْخَيْرِ مُعْتَدٍ مُّرِيب(25)

الَّذِي جَعَلَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ فَأَلْقِيَاهُ فِي الْعَذَابِ الشَّدِيدِ(26)

[به آن دو فرشته خطاب شود:] هر كفر پيشه ستيزه‏گر را در جهنم افكنيد.
آن که از بخشش امساک ورزيد و تجاوزکار بود و شک می آورد ،
آن كه با خداوند، خداى ديگرى نهاد، پس در عذاب شديدش بيفكنيد.

[نسیم حیات]

در آيه مورد بحث در ترسيم خصلت‏هاى زشت و ظالمانه دوزخيان مى‏افزايد:

الَّذِي جَعَلَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ .همو كه با خداى يكتا خداى دروغين ديگرى قرار داده است و به جاى خدا بت مى‏پرستد. و براى ذات بى‏همتاى آفريدگارش شريك و همتا مى‏تراشد.

فَأَلْقِيَاهُ فِي الْعَذَابِ الشَّدِيدِ .اين فراز از ايه به گونه‏اى همان فرمان خدا را كه در آيات پيش آمد، مورد تأكيد قرار مى‏دهد و منظور اين است كه: به آنچه فرمان يافته‏ايد، بى‏درنگ عمل كنيد كه اين عنصر تبهكار و همه كسانى كه به اين خصلت‏هاى نكوهيده آلوده بودند، در خور عذاب دردناك و آتش دوزخند.

[نسیم حیات]

در اين چند آيه شش وصف براى اين گروه دوزخى بيان شده است كه پنج وصف اول در حقيقت علت و معلول يكديگرند، و وصف ششم توضيحى است براى ريشه اصلى همه اين اوصاف ، زيرا:
((كفار)) به معنى كسى كه بسيار در كفر اصرار مى ورزد. و اين منتهى به عناد مى شود.
شخص معاند نيز اصرار بر منع خيرات دارد، و چنين كسى طبعا متجاوز به حقوق ديگران و حدود الهى است .
افراد متجاوز اصرار دارند كه ديگران را نيز به شك و ترديد بيفكنند و ايمان را از آنها سلب كنند.
به اين ترتيب اوصاف پنجگانه ((كفار)) و ((عنيد)) و ((مناع للخير)) و ((معتد)) و ((مريب )) پيوند ناگسستنى با هم دارند. و لازم و ملزوم يكديگرند.
در ششمين وصف يعنى ((الذى جعل مع الله الها آخر)) ريشه اصلى تمام اين انحرافات كه شرك است آمده چرا كه با دقت روشن مى شود كه شرك عامل همه اين بدبختيها است.

[نسیم حیات]

قَالَ قَرِينُهُ رَبَّنَا مَا أَطْغَيْتُهُ وَلَكِن كَانَ فِي ضَلَالٍ بَعِيدٍ (27)

[شيطان‏] همدم وى گويد: [اى‏] پروردگار ما! من او را به سركشى وانداشتم، ليكن او خود در ضلالتى دور بود.