۞ بحث تفسیری درباره سوره مبارکه انسان « سوره اهل بیت علیهم السّلام » ۞

[askari110]

با سلام وعرض ادب واحترام خدمت همه علاقه مندان به قرآن
در این تاپیک قرار است بحث تفسیر سوره انسان ؛با مدیریت کاربربزرگوارمانparsa راه اندازی شود .از همه دوستان خواهشمندم این بحث قرآنی را دنبال کنند .

قرار است مدیر محترم بحث از آیه 1 سوره مبارکه انسان شروع کنند وهر دفعه آیه ای را بیاورند ودر ذیل آیه سوالی را مطرح کنند تا سایر کاربران بتوانند دربحث تفسیری شرکت کنند .

انشاءالله مباحث کاربردی وساده وهمه فهم ارائه شود .هدف آشنایی با محتوای سوره مبارکه می باشد.امیدوارم با این طرح توانسته باشیم قدمی در راه رفع مهجوریت قرآن برداریم.
بنده از جناب parsa به خاطر پذیرش مدیریت این بحث کمال تشکر را دارم واز ایشان عاجزانه می خواهم این بحث را با جدیت تمام اداره کنند.واگر قوانینی را مطلبی برای اداره بحث دارند درپست اول مطرح کنند تا دوستان عزیز با امادگی وارد این بحث شوند
باتشکر از استقبال دوستان از این طرح قرآنی
التماس دعا-عسکری(مدیر انجمن علوم قرآن)

[parsa]

با سلام و درود خدمت همه دوستان عزیز مخصوصا جناب عسکری.
خسته نباشید و خدا قوت...!

طرح بسیار بسیار جالب و بدیعی رو اجرا کردید.
خدا خیرتون بده...!

انشاءالله که با همین شور و نشاط پیش بره و همگی بتونیم از انوار قرآن بهره بیشتری ببریم.

من هم خدا رو هزاران مرتبه شاکرم که در این لحظات پایانی طرح، توفیق داد تا حقیر نیز نیمکت نشین این جمع باصفا و نورانی قرار گیرم. امیدوارم که بتونم از عهده شکر این نعمت بر بیام و در حد توان در خدمت دوستان باشم.

اللّهم وفّقنا لما تحبّ و ترضاه

------------------------------------------------------

به امید خدا کار رو از فردا شب شروع خواهم کرد.

[parsa]

سلام به دوستان و وقت همگی بخیر
معذرت از بابت تاخیر...!

با نام یاد خداوند و استعانت از اهل بیت علیهم‌السلام کار رو شروع می‌کنم.
امیدوارم با همکاری و همیاری دوستان مباحثه خوبی داشته باشیم.



- نحوه کار بدین صورت هست:


- برای شروع کار از تفسیر شریف نمونه بهره می‌گیریم.
البته از تفسیر شریف المیزان و تفسیر شریف نور نیز بی‌بهره نخواهیم بود.

- سعی می‌شود پست ها کوتاه و مختصر باشد تا خواننده مشتاق به مطالعه شده و خسته نشود.

- در یک آیه ممکن هست چند بحث مطرح شود که تک تک به آن می‌پردازیم.
بعد از هر بحث یک یا چند سوال مطرح می‌شود که پس از نظرات دوستان و بحث و بررسی و نتیجه‌گیری، به سراغ بحث بعد یا آیه بعدی می‌رویم.

[parsa]

سوره انسان (دهر)

اين سوره 31 آيه دارد و طبق قول مشهور مفسران در مدينه نازل شده است.

اجماع علما و مفسران شيعه بر اين است كه همه يا حداقل قسمتى از آيات آغاز سوره كه مقام ابرار و اعمال صالح آنها را بيان مى‏كند در مدينه نازل شده ، كه شان نزول آن يعنى داستان نذر على (عليه‏السلام) و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين (عليه‏السلام) و فضه مشروحا خواهد آمد .

همچنين مشهور در ميان علماى اهل سنت نيز نزول آن در مدينه است ، همانگونه كه قرطبى مفسر مشهور اهل تسنن در تفسيرش مى‏گويد : و قال الجمهور مدنية : مشهور علما معتقدند كه در مدينه نازل شده است.

(برای اطلاع بیشتر از نظریات، به تفسير نمونه ج : 25 ص : 328 مراجعه نمایید.)

----------------------------------------------------------------------------------------

نام‌های سوره:

براى اين سوره نامهاى متعددى است كه مشهورترين آنها سوره انسان و سوره دهر و سوره هل اتى است كه هر كدام از آنها از يكى از كلمات اوائل سوره گرفته شده است ، هر چند در رواياتى كه بعدا در فضيلت سوره مى‏خوانيم تنها از هل اتى ياد شده است.

---------------------------------------------------------------------------------------------

محتواى سوره انسان:

اين سوره در عين كوتاهى محتواى عميق و متنوع و جامعى دارد و از يك نظر مى‏توان آن را به پنج بخش تقسيم كرد:

1. در بخش اول از آفرينش انسان و خلقت او از نطفه امشاج ( مختلط ) و سپس هدايت و آزادى اراده او سخن مى‏گويد .
2. در بخش دوم سخن از پاداش ابرار و نيكان است كه شان نزول خاصى در مورد اهل بيت (عليهم‏السلام) دارد كه به آن اشاره خواهد شد .
3. در بخش سوم دلائل استحقاق اين پاداشها را در جمله‏هائى كوتاه و مؤثر بازگو مى‏كند .
4. در بخش چهارم به اهميت قرآن ، و طريق اجراى احكام آن ، و راه پرفراز و نشيب خودسازى اشاره شده .
5. و در بخش پنجم سخن از حاكميت مشيت الهى ( در عين مختار بودن انسان ) به ميان آمده است .

-----------------------------------------------------------------
مکی یا مدنی؟

آيا اين سوره در مدينه نازل شده است؟

در اينكه سوره ((هل اتى )) مدنى يا مكى است ؟ در ميان مفسران گفتگو است ، ولى اجماع علما و مفسران شيعه بر اين است كه همه يا حداقل قسمتى از آيات آغاز سوره كه مقام ابرار و اعمال صالح آنها را بيان مى كند در مدينه نازل شده ، كه شاءن نزول آن يعنى داستان نذر على (عليه السلام ) و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين (عليه السلام ) و فضه مشروحا خواهد آمد.

و همچنين مشهور در ميان علماى اهل سنت نيز نزول آن در مدينه است ، همانگونه كه قرطبى مفسر مشهور اهل تسنن در تفسيرش ‍ مى گويد: و قال الجمهور مدنية : ((مشهور علما معتقدند كه در مدينه نازل شده است )).

از كسانى كه تمام اين سوره يا قسمتى از آيات آن را كه در بالا اشاره شد مدنى مى دانند علماء زير را مى توان نام برد:

1 - حاكم ابوالقاسم حسكانى از ابن عباس تعداد آياتى را كه در مكه و در مدينه نازل شده به ترتيب مشروحا نقل كرده است ، و اين سوره را جزء سوره هاى مدنى شمرده كه بعد از سوره ((رحمن ))، و قبل از سوره ((طلاق )) نازل گرديده .
صاحب كتاب ((ايضاح )) استاد احمد زاهد نيز همين معنى را از ابن عباس آورده است .
2 - در ((تاريخ القرآن )) ابو عبدالله زنجانى از كتاب ((نظم الدرر و تناسق الايات و السور)) از جمعى از بزرگان اهل سنت نقل كرده كه سوره انسان را در رديف سوره هاى مدنى آورده اند.
3 - و نيز در همان كتاب از ((فهرست ابن نديم )) از ابن عباس نقل شده كه سوره هل اتى را يازدهمين سوره مدنى مى شمارد.
4 - در ((اتقان )) سيوطى از بيهقى در ((دلائل النبوة )) از عكرمه نقل شده كه سوره هل اتى در مدينه نازل شده است .
5 - در ((در المنثور)) نيز همين معنى از ابن عباس به طرق مختلف نقل شده .
6 - ((زمخشرى )) در ((تفسير كشاف )) شاءن نزول معروف آيات آغاز اين سوره را در مورد نذر على (عليه السلام ) و همسر و فرزندانش ‍ نقل كرده است .
7 - گذشته از موارد بالا جمع كثير ديگرى از بزرگان اهل سنت نزول آيات آغاز اين سوره را (ان الابرار ...) درباره على (عليه السلام ) و فاطمه زهرا و حسن و حسين (عليهماالسلام ) نقل كرده اند كه شهادتى است بر مدنى بودن آن (زيرا مى دانيم تولد امام حسن و امام حسين (عليهماالسلام ) در مدينه بوده است ) مانند واحدى در ((اسباب النزول )) بغوى در ((معالم التنزيل )) سبط بن جوزى در ((تذكره )) گنجى شافعى در ((كفاية الطالب )) و جمعى ديگر.


اين مساءله به قدرى معروف و مشهور است كه ((محمد بن ادريس ‍ شافعى )) يكى از ائمه چهار گانه اهل سنت ، در شعر معروفش ‍ مى گويد:

***

الى م الى م و حتى متى ؟
اعاتب فى حب هذا الفتى !

و هل زوجت فاطم غيره ؟
و فى غيره هل اتى هل اتى ؟!

***
***

تا كى تا كى و تا چه زمانى ؟
مرا در محبت اين جوانمرد سرزنش مى كنيد!

مگر فاطمه به غير او تزويج شد؟
و مگر هل اتى درباره غير او نازل شده است ؟!

***

مدارك فراوان ديگرى در اين زمينه وجود دارد كه به قسمتى از آنها به هنگام بيان شاءن نزول آيات ان الابرار يشربون ... اشاره خواهيم كرد.

اما با اين همه بعضى از متعصبان اصرار دارند كه آن را مكى بدانند، و تمام روايات مربوط به نزول آن در مدينه ، و همچنين نزول اين سوره درباره على (عليه السلام ) و فاطمه زهرا و حسنين انكار كنند!

راستى عجيب است ، هر جا آيه و روايتى منتهى به فضائل على و اهل بيت (عليهم السلام ) مى شود گروهى داد و فرياد بلند مى كنند و حساسيت فوق العاده اى نشان مى دهند گوئى اسلام به خطر افتاده !

با اينكه ادعا مى كنند على (عليه السلام ) را از خلفاى راشدين ، و از پيشوايان بزرگ اسلام مى دانند و نسبت به اهل بيت (عليهم السلام ) اظهار علاقه مى كنند، به اعتقاد ما اين عصبيت نتيجه حاكميت روح اموى بر افكار اين گروه است و زائيده تبليغات آن دوران شوم ، خدا همه ما را از اينگونه اشتباهات حفظ كند.

تفسير نمونه جلد 25 صفحه 328

----------------------------------------------------------------------------------------

فضيلت تلاوت سوره انسان:

در حديثى از پيغمبر اكرم (صلى‏الله‏عليه‏ وآله ‏وسلّم) آمده است : من قرأ سورة هل اتى كان جزاؤه على الله جنة و حريرا : كسى كه سوره هل اتى را بخواند پاداش او بر خداوند بهشت و لباسهاى بهشتى است.

و در حديثى از امام باقر (عليه‏السلام) آمده كه يكى از پاداشهاى كسى كه سوره هل اتى را در هر صبح پنجشنبه بخواند اين است كه در قيامت با پيغمبر اكرم (صلى‏الله‏عليه‏ وآله‏ وسلّم) خواهد بود.

----------------------------------------------------------------------------------------

[parsa]

بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

هَلْ أَتى عَلى الانسنِ حِينٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُن شيْئاً مَّذْكُوراً (1)


بنام خداوند بخشنده بخشايشگر

1- آيا چنين نيست كه زمانى طولانى بر انسان گذشت كه چيز قابل ذكرى نبود؟!

----------------------------------------------------------------------------------------

تفسير:

نطفه بى‏ارزش را انسان كرديم ، و تمام وسائل هدايت را در اختيارش نهاديم.

با اينكه بيشترين بحثهاى اين سوره پيرامون قيامت و نعمتهاى بهشتى است ، ولى در آغاز آن سخن از آفرينش انسان است چرا كه توجه به اين آفرينش زمينه‏ساز توجه به قيامت و رستاخيز است.

مى‏فرمايد: آيا چنين نيست كه زمانى طولانى بر انسان گذشت كه چيزى قابل ذكر نبود ؟
( هل اتى على الانسان حين من الدهر لم يكن شيئا مذكورا )

آرى ، ذرات وجود او هر كدام در گوشه‏اى پراكنده بود ، در ميان خاكها ، در لابلاى قطرات آب درياها ، در هوائى كه در جو زمين وجود دارد ، مواد اصلى وجود او هر كدام در گوشه يكى از اين سه محيط پهناور افتاده بود ، و او در ميان آنها در حقيقت گم شده ، و هيچ قابل ذكر نبود.

[parsa]

- سوال اول:

منظور از استفهام به کار رفته در آیه چیست؟
آیا به جهت تثبیت مطلب هست یا انکار آن و یا اینکه استفهام حقیقی هست؟


- سوال دوم:

منظور از انسان در این آیه کیست؟
آیا انسان به معنای عام بوده و منظور نوع انسان هست یا خصوص فردی از انسان‌ها؟


- سوال سوم:

منظور از جمله "لم یکن شیئا مذکورا" چیست؟
یعنی چه که انسان چیزی نبود که جزو مذکورات باشد؟

[طیب]

- سوال سوم:

منظور از جمله "لم یکن شیئا مذکورا" چیست؟
یعنی چه که انسان چیزی نبود که جزو مذکورات باشد؟

سلام

جواب سوال سوم را اول پیدا کردم از تفسیر نور:


امام باقرعليه السلام در روايتى فرمودند: «كان شيئاً لم يكن مذكوراً» (623) انسان، چيزى بود ولى قابل ذكر نبود و بعداً قابليّت پيدا كرد.
امام صادق‏عليه السلام مى‏فرمايد: انسان در تقدير الهى بود، ولى چيز موجودى نبود. «لم يكن شيئاً مذكوراً» (624)

ناچيز بودن انسان گاهى طبيعى است، <<لم يكن شيئاً مذكوراً>> ولى گاهى به خاطر عملكرد نامناسب، انسان خودش را به مرز ناچيز بودن مى‏رساند. چنانكه قرآن مى‏فرمايد: <<يا أهل الكتاب لستم على شى‏ءٍ حتّى تقيموا التوراة والانجيل و ...>> اى اهل كتاب! اگر كتاب آسمانى را برپا نداريد، هيچ هستيد. (626)
قرآن، 12 مرتبه از آفرينش انسان از نطفه ياد كرده است، تا هم قدرت خداوند معلوم شود كه از نطفه‏اى انسان مى‏سازد و هم انسان دچار غرور و تكبّر نگردد.

1- انسان، بايد درباره منشأ وجود خود فكر كند. <<لم يكن شيئاً مذكوراً>>
2- انسان موجودى نوآفريده و حادث است. <<لم يكن شيئاً مذكورا>>
3- انسان در مسير وجودى خود، روند تكاملى داشته و مراحلى را طى نموده است: ابتدا وجود نداشت، <<لم يك شيئاً>> (627) بعد از بوجود آمدن هم، چيز قابل ذكرى نبود <<لم يكن شيئاً مذكوراً>>
4- ياد ضعف‏ها، غرور انسان را برطرف و او را تسليم خداوند مى‏كند. <<لم يكن شيئاً مذكورا>>


ممنون
طیب

[طیب]

اجماع علما و مفسران شيعه بر اين است كه همه يا حداقل قسمتى از آيات آغاز سوره كه مقام ابرار و اعمال صالح آنها را بيان مى‏كند در مدينه نازل شده ، كه شان نزول آن يعنى داستان نذر على (عليه‏السلام) و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين (عليه‏السلام) و فضه مشروحا خواهد آمد .

این هم یک نکته قشنگ از تفسیر نور:

سيماى سوره انسان در روايات آمده است: امام حسن و امام حسين‏عليهما السلام بيمار شدند. پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله با مردم به عيادت آنان آمدند و به حضرت على‏عليه السلام پيشنهاد كردند كه براى سلامتى دو كودك عزيز خود نذر كنند كه روزه بگيرند. پس از آن كه حسنين بهبود ياف د، حضرت على و حضرت فاطمه‏عليهما السلام سه روز روزه گرفتند، امّا براى افطار غذايى در خانه نداشتند. حضرت على‏عليه السلام از شمعون يهودى مقدارى جو قرض كرد و نانى تهيه شد. به هنگام مغرب ابتدا نماز مغرب را خواندند و خواستند افطار نمايند كه شب اول فردى مسكين، شب دوّم فردى يتيم و شب سوّم سائلى اسير، درب منزل على‏عليه السلام را به صدا درآوردند و درخواست كردند. اهل بيت‏عليهم السلام براى رضاى خدا، غذاى خود را به آنان دادند و خودشان با آب افطار كردند. خداوند متعال، اين سوره را در وصف ايثار آنان نازل فرمود. مهم آن است كه در اين حركت مقدس، پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله سهيم و شريك نبود تا روشن شود كه اين سوره فقط درباره اهل بيت‏عليهم السلام نازل شده است


طیب

[askari110]

- سوال اول:

منظور از استفهام به کار رفته در آیه چیست؟
آیا به جهت تثبیت مطلب هست یا انکار آن و یا اینکه استفهام حقیقی هست؟


- سوال دوم:

منظور از انسان در این آیه کیست؟
آیا انسان به معنای عام بوده و منظور نوع انسان هست یا خصوص فردی از انسان‌ها؟


- سوال سوم:

منظور از جمله "لم یکن شیئا مذکورا" چیست؟
یعنی چه که انسان چیزی نبود که جزو مذکورات باشد؟

با سلام وخسته نباشید

1- استفهام در آیه برای تثبیت مطلب است .ولذا معنی آیه چنین است که به طور مسلم روزگاری بوده که از انسان نام ونشانی نبوده است.
2- مراد از انسان جنس وعموم بشر است .واین مطلب را با قرینه آیه دوم می شود فهمید.
3-یعنی هنوز انسان موجود نشده بود که در کنار موجودات دیگر نامی ازآن ویادی از آن شود.

موفق باشید

[طیب]

این هم یک نکته قشنگ از تفسیر نور:

سيماى سوره انسان در روايات آمده است: امام حسن و امام حسين‏عليهما السلام بيمار شدند. پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله با مردم به عيادت آنان آمدند و به حضرت على‏عليه السلام پيشنهاد كردند كه براى سلامتى دو كودك عزيز خود نذر كنند كه روزه بگيرند. پس از آن كه حسنين بهبود ياف د، حضرت على و حضرت فاطمه‏عليهما السلام سه روز روزه گرفتند، امّا براى افطار غذايى در خانه نداشتند. حضرت على‏عليه السلام از شمعون يهودى مقدارى جو قرض كرد و نانى تهيه شد. به هنگام مغرب ابتدا نماز مغرب را خواندند و خواستند افطار نمايند كه شب اول فردى مسكين، شب دوّم فردى يتيم و شب سوّم سائلى اسير، درب منزل على‏عليه السلام را به صدا درآوردند و درخواست كردند. اهل بيت‏عليهم السلام براى رضاى خدا، غذاى خود را به آنان دادند و خودشان با آب افطار كردند. خداوند متعال، اين سوره را در وصف ايثار آنان نازل فرمود. مهم آن است كه در اين حركت مقدس، پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله سهيم و شريك نبود تا روشن شود كه اين سوره فقط درباره اهل بيت‏عليهم السلام نازل شده است


طیب

سؤال: آيا آيات سوره دهر، كه در وصف «ابرار» نازل شده و به پاداش هاى «نيكان» در جهان آخرت اشاره دارد، اختصاص به حضرت على(عليه السلام) و همسر و فرزندانش دارد، يا عامّ است و شامل تمام كسانى كه اوصاف ابرار را داشته باشند مى شود؟ اگر احتمال دوم صحيح است(3)، پس چرا اين آيات را منحصر به خاندان پيامبر كرديد؟

پاسخ:
اوّلا : نشانه ها و قرائنى در اين آيات شريفه ديده مى شود كه با وجود آن نمى توان اين آيات را به همه ابرار تطبيق داد، بلكه طبق اين نشانه ها بايد آيات مذكور را به ابرار خاصّى تطبيق دهيم; مثلا از اين آيات استفاده مى شود كه ابرار مورد اشاره اين آيات، نذرى كرده بودند و در هنگام عمل به نذر، دست به ايثار بزرگى زده و به نيازمندان و يتيمان و اسيران كمك كرده بودند; بنابراين، آيات فوق شامل آن دسته از ابرار كه نذرى نكرده بودند و نشانه هاى فوق در آن ها نيست، نمى شود.
ثانياً: بر فرض كه آيات مذكور عامّ باشد و شامل تمام ابرار گردد، ولى بدون شكّ شامل شأن نزولش نيز مى گردد! بلكه على (عليه السلام) و فاطمه و فرزندانش (عليهم السلام)شاخص ترين و برترين مصاديق ابرار و نيكان هستند.
خلاصه اين كه، آيات سوره دهر در هر حال از سرمايه هاى اهل البيت (عليهم السلام) و از فضايل ارزشمند اين خاندان و از نشانه هاى امامت و خلافت بلافصل حضرت على (عليه السلام) است.

3 . همان گونه كه فخر رازى در تفسيرش، التّفسير الكبير، جلد 30، صفحه 244، اين نظريّه را انتخاب كرده است.


http://makarem.ir/persian/compilatio...=12&bi=66&s=ct