عملیات ولفجر 8 ( فتح فاو )

[مرتضی کمیل]

ابتدا واکنش رادیو های بیگانه به این عملیات غرور آفرین:

پس ازعملیات بدر درسطوح عالی جنگ پذیرفته شد که سپاه وارتش ضمن پشتیبانی از یکدیگر هرکدام مستقلا َ طرح ریزی عملیات کنند واجرا نمایند همچنین مدتی پس از این تصمیم امام خمینی سپاه راموظف کرد تا همچون ارتش ازقوای سه گانه زمینی هوایی و دریایی برخوردار باشد البته سپاه هم زمان با عملیات خیبر تشکیل یگان دریایی داده بود،لیکن نیروی دریایی مسئله جدیدی بود عملیات والفجر 8 اولین نبرد سپاه بعد از دریافت حکم تشکیل سه نیرو بود دراین عملیات هر نیروی سپاه به کا رگرفته شدند هرچند که نیروی هوایی آن از پدافند هوایی و موشکی فراتر نرفته بود بدین ترتیب این عملیات باطراحی وفرماندهی سپاه پاسداران اجرا شد وبه منظور پشتبانی ازاین عملیات یک تک فریب درهور و دوتک پشتبانی درشلمچه وام الرصاص نیز انجام شد تک فریب راسپاه درهور اجرا کرد این تک عملیاتی بود مهندسی که سبب غافل گیری بزرگ دشمن شد و به نیروی خودی امکان قبل از هوشیار شدن دشمن موقعیت خودرا در منطقه فاو مستحکم سازد عملیات شلمچه به فرماندهی ارتش اجرا شد واگر چه به شکستن خط دشمن نینجامد و بیش از 48 ساعت ادامه نیافت ولی دردو روز اول عملیات نقش پشتبانی رابرای منطقه فاو داشت همچنین تک پشتبانی سپاه درجزیره ام الرصاص که به شکستن خط دشمن و آزاد ی این جزیره انجامید تاثیر مهمی در پشتبانی "والفجر8"داشت هرچند دراین عملیات نیز پس از 48 ساعت براثر فشار دشمن منطقه تصرف شده تخلیه گردید.تک اصلی درفاو درحالی که دشمن غافل بود با عبور نیروهای غواص از رودخانه عریض اروند اغاز شد ودر زمانی کوتاه با گسترش سرپل گرفته شده راسالبیشه کارخانه نمک سایت های موشکی وشهرفاو آزادشد و نیروهای خودی آماده مقابله با پاتک های دشمن شدند از سوی دیگر دشمن که درآغاز عملیات بایگانهای موجود خود در منطقه به مقابله با رزمندگان برخاسته بود پس از فروریختن مواضعش به سرعت یگانهای گارد را وارد نبرد کرد تا ایجاد تاخیر فرصت لازم رابرای ورود یگانهای احتیاط ارتش عراق فراهم آورند امّا یگانهای گارد نه تنها نتوانسنتد در تثبیت مواضع ازاد شده تاخیر ایجاد کنند بلکه سازمان شان نیز متلاشی کردند و ناگزیر به عقب گریختند ورود یگان های احتیاط ارتش به میدان نبرد موثرنبود و75 روز پاتکهای آنها فقط برآمار تلفات و خسارت های دشمن افزود چندان که سرفرماندهی ارتش عراق به یقین رسید که تلاش برای باز پس گیری فاو به جایی نمی رسدو به جز انهدام یگانهایش نتیجه ای ندارد لذا پاتکها رامتوقف کرد بدین ترتیب سواحل عراق درکنار سواحل خلیج فارس وهم مرز باکویت درتصرف رزمندگان ایران باقی ماند.

[مرتضی کمیل]

نام عملیات: والفجر 8
رمز عملیات: یا فاطمه الزهرا (ع)
منطقه عملیات: جبهه جنوبی- فاو
زمان عملیات: 20/11/1364 تا 9/2/1365
نوع عملیات: گسترده
هدف: تصرف فاو و تهدید بصره از جنوب
فرماندهی عملیات: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
سازمان رزم عملیات: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
استعداد نیروهای درگیر خودی: 140 گردان پیاده، 16 گردان توپخانه
استعداد نیروهای درگیر دشمن: 126 گردان پیاده، 33 گردان زرهی، 23 گردان مكانیزه، 29 گردان كماندو، 20 گردان گارد جمهوری
تلفات عراق: 50000 كشته یا زخمی، 2105 اسیر
خسارات عراق: انهدام 39 هواپیما، 5 هلی‌كوپتر، 540 تانك و نفربر، 150 قبضه توپ صحرایی، 55 توپ پدافند هوایی، 5 دستگاه مهندسی، 250خودرو، 2 ناوچه موشك‌انداز
غنائم: 95 دستگاه تانك و نفربر، 20 قبضه توپ، 120 قبضه توپ پدافند هوایی، 30 دستگاه مهندسی، 180 خودرو
نتایج:
- آزادسازی و تصرف 940 كیلومترمربع از سرزمین‌های ایران و عراق
- تصرف شهر بندری و مهم فاو
- انهدام وسیع نیرو و تجهیزات دشمن
- تسلط بر اروندرود
- انسداد راه عراق به خلیج‌فارس
- هم‌مرز شدن با كوی

[مرتضی کمیل]

هنگام طراحی عملیات والفجر 8 ونیز هم زمان با اجرای عملیات و در تلاش‌های پس از آن، واقعیاتی رخ داد كه به تدریج نقش اساسی خود را در پیروزی‌های والفجر 8 و نیز ضرورت‌های مورد نظر جهت ادامه جنگ نشان داد. در مجموع عوامل متعددی این موفقیت بزرگ را موجب شد كه برخی مستقیم و برخی غیرمستقیم در آن مؤثر بودند. پاره‌ای از این عوامل چنین است:


1- غافل‌گیر شدن دشمن و عدم آمادگی ارتش عراق
2- رعایت اصول حفاظتی در ترددها، جابه‌جایی یگان‌ها، كنترل تردد عناصر مشكوك و ستون پنجم
3- رعایت اصول حفاظتی در شناسایی‌ها، آموزش‌ها و...
4- ضعف اطلاعاتی دشمن
5- اجرای عملیات پشتیبانی (فریب) از ام‌الرصاص، شلمچه و...
6- اجرای فعالیت‌های فریب از جمله تلاش‌های آماده‌سازی و مهندسی پرحجم در منطقه هور
7- اتخاذ تاكتیك‌های ویژه، خصوصاً هنگام عبور از رودخانه اروند
8- تدبیر بی‌سابقه فرماندهی در به‌كارگیری یگان‌ها نسبت به توان رزمی آنها در زمان و مكان مناسب
9- وحدت نظر در فرماندهی، طراحی عملیات و اجرای آن
10- سرعت عمل رزمندگان در تصرف قرارگاه‌های فراندهی و اختلال در مركز فرماندهی و هدایت دشمن
11- موقعیت زمین منطقه كه امكان مانور مناسب را از دشمن سلب می‌كرد
12- امكان استفاده مناسب از آتش
13- سیستم نسبتاً مناسب پدافند هوایی
14- وسعت نسبتاً مناسب منطقه عملیاتی
15- پشتیبانی بیشتر دولت و مردم نسبت به گذشته در فراهم‌آمدن نیرو و امكانات
16- عزم و اراده قوی، تقوا و اخلاص نیروهای عمل‌كننده
17- اقدامات گسترده و مناسب مهندسی قبل از عملیات و به خصوص در حین اجرای عملیات
18- آماده‌سازی عقبه‌های مطمئن برای پشتیبانی، مهمات رسانی و تداركات
19ـ آماده‌سازی راه‌های وصولی مناسب به خطوط پدافندی و سرعت دادن به تحرك یگان‌ها در منطقه عملیاتی
20- آموزش و سازماندهی مناسب نیروها
21- اقدامات پیشگیرانه در مقابل تك‌های شیمیایی دشمن
22- استفاده مناسب از نیروی هوایی و هوانیروز
23- به كار گیری مناسب سلاح‌های ضد زره
24- استفاده مناسب و دقیق از اطلاعات دریافتی از واحدهای شنو

[مرتضی کمیل]

ضرورت انجام عملیات بزرگ

شكی نیست كه هرگونه تحرك نظامی در جبهه، از تأثیرگذاری های مثبتی در زمینه های سیاسی – اجتماعی، نظامی برخوردار خواهد بود لیكن نمی توان این نكته را نادیده انگاشت كه تعیین سرنوشت نهایی جنگ را از حالت توازن قوا و نتیجتاً بن بست خارج كرده و ابتكار عمل را در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار می دهد و همچنین توانایی های تكنولوژیك عراق را به زیر سؤال می برد، انجام عملیات در مقیاس گسترده است.
طبیعی است كه جهت افزایش تأثیرگذاری تحركات نظامی ایران، لزوماً بایستی این تعرضات با سرعت عمل و استمرار همراه باشد، تا بدین وسیله دشمن زمان لازم برای بازسازی و تجدید سازمان را بدست نیاورد.
عملیات گسترده از برد و شعاع بیشتری در ابعاد سیاسی و نظامی برخوردار است و چون دشمن را الزاماً با تمام توان به رویارویی می كشاند امكان آسیب پذیری او را افزایش داده و در صورت استمرار ماشین جنگی دشمن را متوقف می سازد. از این رو دشمن، با تك های ممانعتی در هوا و زمین به نوعی درصدد است تا مانع از انجام تحركات گسترده شده یا حداقل در زمان بندی آن اخلال كند.
با توجه به آنچه كه ذكر شد،‌پیدا است كه صرفاً نمی توان به اقدامات محدود نظامی آنهم برای دراز مدت بسنده كرد زیرا علیرغم تأثیرات آن،‌این نوع حركت ها نمی تواند نقش تعیین كننده و سرنوشت سازی را در روند جنگ تحمیلی ایفا كنند.
بر این اساس در پی فشارهای همه جانبه دشمن، پس از عملیات بدر،‌عملیات گسترده والفجر8 نظر به وضعیت خاص دشمن در منطقه (فاو) و همچنین حساسیت ژئوپولتیكی منطقه (تسلط بر شمال خلیج فارس و همسایگی با كویت و ...) در دست طراحی قرار گرفت. البته در این فاصله سلسله عملیات های محدود به منظور فعال نگه داشتن جبهه ها انجام یافت.
در این روند تجارب جنگ درسه سال گذشته و واقعیات برآمده از آن می آموخت كه بایستی به تناسب استراتژی و اهداف سیاسی – نظامی جنگ توان رزمی لازم،‌در زمینه های مختلف، بدست آورده و مبتنی بر آن منطقه عملیاتی انتخاب شود تا در این صورت كسب موفقیت از تضمین و درصد بالاتری برخوردار گردد.
مسئله توان رزمی و افزایش آن عمدتاً در سه مرحله می بایستی مورد نظر قرارمی گرفت. تصرف هدف، تأمین و نگهداری منطقه، مقابله با فشارهای دشمن و در صورت نیاز توسعه و تداوم عملیات.
زمین فاو نظر به موقعیت جغرافیایی و وضعیت طبیعی آن، تا اندازه ای معضلات تأمین منطقه و مقابله با فشارها را حل می كرد، بدین معنا كه باتلاقی بودن زمین و نیز وجود عارضه های مصنوعی مانند كارخانه نمك عملاً قسمت اعظم زمین منطقه را برای دشمن غیرقابل استفاده می كرد و به همین دلیل كارآیی نیروی زرهی عراق را كاهش می داد. از آن جایی كه منطقه از سه طرف آب آن را احاطه كرده است، طبعاً درگیری از یك سمت با دشمن، راحت تر بنظر می رسید و نیز به هنگام پاتك، دشمن از دو سمت به نیروهای خودی پهلو می داد كه این امر آسیب پذیری آنها را فزونی می بخشید.

[مرتضی کمیل]

عوامل انتخاب منطقه

طراحان و دست اندركاران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای اجرای عملیات والفجر 8، به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی منطقه، وضعیت كلی دشمن، وجود رودخانه اروند و ... ، مشكلات و معضلات عدیده ای را رویاروی خود داشتند كه در نهایت با درنظر گرفتن عوامل و پارامترهای مختلفی از جمله: ارزش نظامی- سیاسی زمین منطقه، عدم وجود سابقه عملیات در عبور از رودخانه عریض و جزر و مدّ بالا، عدم هوشیاری دشمن وا مكان پدافند و نگهداری منطقه، منطقه فاو را در مقایسه با سایر مناطق عملیاتی ترجیح دادند.
الف: ارزش نظامی- سیاسی زمین منطقه
موقعیت زمینی منطقه و نیز وضعیت خاص نیروهای خودی و دشمن در آن مقطع بطور طبیعی ارزش های متعددی را در بر داشت كه بدون ارتباط با محاسن انتخاب زمین و ارزش های سیاسی منطقه نبود از جمله:
1- تصرف شهر فاو و تأسیسات بندری آن
2- هم مرزی با كویت در شمال خلیج فارس
3- تهدید بندر ام القصر
4- انهدام و یا تصرف سكوهای پرتاب موشك
5- تأمین خورموسی و تردد كشتی ها به بندر امام خمینی
6- تسلط بر اروندرود
ب: عدم هوشیاری دشمن
معمولاً قسمت اعظمی از هوشیاری دشمن مبتنی بر، كسب خبر و تحلیل اطلاعاتی آنها نسبت به شواهد و قرائن موجود در مناطق عملیاتی می باشد. گذشته از این اطلاعات و تجربیات دشمن در خصوص توانایی های جمهوری اسلامی و تاكتیكهای اتخاذ شده در طول جنگ نقش تعیین كننده ای را در كشف منطقه عملیاتی از سوی دشمن دارد. فی المثل در جنوب كشور دشمن همیشه نسبت به هورالهویزه، حساسیت خاصی را داشته است زیرا پس از عملیات والفجر4 تا قبل از عملیات والفجر8، قوای اسلام تحركات چشمگیری را توأم با عملیات گسترده خیبر و بدر در هور انجام دادند.
بر این اساس از آنجایی كه انجام عملیات در منطقه فاو،‌نیازمند امكانات ویژه و تاكتیك ابتكاری می بود دشمن تصور وقوع عملیات گسترده را نمی داد. پیدایش این وضعیت (عدم هوشیاری دشمن) برای فرماندهان سپاه در طرح ریزی عملیات والفجر8 بعنوان یك عنصر مثبت در مزیت منطقه فاو، تلقی می شد.
ج: امكان پدافند، تأمین و نگهداری منطقه
چنانچه در مبحث «گسترش توان رزمی» اشاره شد قسمت عمده ای از عملیات، پس از شكستن خطوط مقدم دشمن و حضور در منطقه، نگهداری آن در مقابل فشارهای عدیده دشمن می باشد. در این روند قطعاً گذشته از كسب آمادگی های لازم جهت حفظ منطقه و رویارویی مناسب با دشمن، ‌«زمین» و موقعیت آن از دیدگاه مزبور از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
نظر به اینكه منطقه فاو را آب از سه طرف احاطه كرده است، طبعاً فشار دشمن تنها از یك قسمت خواهد بود و این امر با اتخاذ تدابیر مناسب مانند حفر كانال، اجرای آتش، بهره برداری از عارضه كارخانه نمك و ... قابل حل بنظر می رسید.
نكته ‌قابل ذكر در اینجا پیش بینی نحوه برخورد دشمن بود در این زمینه چنین تصور می شد كه با توجه به اینكه دو مسئله «زمین» و «نیرو» برای دشمن از اهمیت حیاتی برخوردار می باشد لذا در اینجا برخلاف گذشته ارتش عراق بین انتخاب یكی از دو مسئله دچار تردید خواهد بود به عبارت دیگر از یك سو ارزش سیاسی نظامی زمین دشمن را وادار به باز پس گیری آن، به هر شكل ممكن، خواهد كرد و از سوی دیگر شكل زمین منطقه، عملاً توان قابل ملاحظه ای را از دشمن می گیرد و خسارات و ضربات فراوانی را بر سازمان رزم و ارتش عراق وارد خواهد ساخت، درنتیجه دشمن نمی تواند دو مسئله را در كنار هم حفظ نماید بلكه می بایستی یكی را فدای دیگری كند كه این امر خود مقدمه از دست دادن عنصر بعدی خواهد شد.
در نتیجه اگر دشمن برای حفظ زمین بجنگد نیرو را از دست خواهد داد عملاً در درازمدت قادر به حفظ سایر مناطق عملیاتی نیز نخواهد بود و اگر بخواهد نیرو را حفظ نماید بایستی خسارات و ضایعات روحی و تزلزل سیاسی – اجتماعی ناشی از شكست در فاو و از دست دادن منطقه حساس ومهم آنجا را متحمل شود.

[مرتضی کمیل]

مشخصات طبیعی منطقه

منطقه عملیاتی فاو، شبه جزیره ای است محصور در میان رودخانه اروند، خلیج فارس و خور عبدالله كه از سمت خشكی به بصره منتهی می گردد.

در شمال این منطقه رودخانه اروند و جزیره آبادان واقع است و در فاصله 90 كیلومتری شمال غربی آن شهر صنعتی بصره. همچنین در جنوب آن خور عبدالله و در جنوب شرقی آن، خلیج فارس و در جنوب غربی بندر ام القصر قرار دارد.

- وضعیت جوی و زمین منطقه

منطقه عملیاتی والفجر8 بعلت شبه جزیره ای بودن هوای آن غالباً دارای رطوبت زیاد در تابستان و «شرجی» می باشد.

زمین منطقه بجز عوارض مصنوعی مانند جاده، خاكریز، سیلبند و ... سكوهای پرتاب موشك خالی از هرگونه پستی و بلندی طبیعی است.

از آنجایی كه زمین منطقه محصور در میان آب می باشد تحت تأثیر جزر و مد آب خلیج و رطوبت دائمی حاصل از آن است بدین معنا كه قسمت عمده ای از زمین منطقه باتلاقی نمكزار و سست می باشد. به همین دلیل بجز فاصله رودخانه تا جاده اول فاو – بصره كه قابل كشت دارد، مابقی خاك آن منطقه شوره زار است و با كمترین بارندگی لغزنده و چسبنده می شود و تردد هرگونه خودرو و وسائل سنگین در آن تقریباً غیر ممكن می گردد.

- رودخانه اروند

جریان آب رودخانه اروند از دو رودخانه دجله و فرات در خاك عراق سرچشمه گرفته و رودخانه كارون نیز بداخل آن می ریزد. حركت آب از شمال به طرف جنوب است كه به خلیج فارس منتهی می گردد.

آب رودخانه اروند كه از دریا تأثیر می پذیرد،‌عمدتاً دارای دو حركت جزر (كاهش ارتفاع آب و حركت آن به طرف خلیج) و مد (افزایش ارتفاع آب و حركت آن از دریا به سمت رودخانه) می باشد كه مجموعاً در طول شبانه روز، چهار بار تكرار می گردد.

ارتفاع آب در عمیق ترین قسمت رودخانه به 25 متر می رسد و اختلاف ارتفاع آب در پایین ترین حالت جزر و بالاترین حالت مد به 5/3 متر می رسید.

- ساحل رودخانه

وضعیت ساحل خودی و دشمن بدلیل رسوبات حاصل از جریان آب متغیر است چنانچه در سال 48 منجر به تغییر حدود مرزی ایران و عراق شد. این تغییرات در زمین خودی و دشمن در ساحل رودخانه وضعیتی مخالف همه بوجود آورده است. بدین معنا كه در آنجایی كه ساحل ما محكم است ساحل دشمن سست می باشد و متقابلاً آنجایی كه ساحل ما ست است، ساحل دشمن محكم می باشد.

همچنین قابل ذكر است كه در بخشی از قسمت های منطقه، زمین آن باتلاقی است چنانچه بیشترین قسمت آن در حاشیه جنوبی جاده ام القصر از جزایر ام حجام تا رأس البیشه و منطقه جنوبی آن به سمت خلیج به همین وضع می باشد كه عرض منطقه باتلاقی آن در بعضی مناطق به 4 كیلومتر می رسد.

- پوشش ساحلی رودخانه

در ساحل رودخانه اروند پوششی از «چولان» (بوته های بلند) و «نی» وجود دارد كه هر چه رودخانه بسمت دهانه اروند نزدیكتر می شود عمق چولان آن افزایش می یابد. همچنین در قسمت های پیچ دار رودخانه، آن قسمت از ساحل كه فشار اصلی آب به آن وارد می شود، فاقد پوشش های ساحلی می باشد.

در ساحل، ارتفاع چولان ها حداكثر 5/1 متر و ارتفاع نیزارها 3 الی 4 متر است به گونه ای كه نفر پیاده براحتی می تواند در میان آن خود را مخفی كند. عمدتاً زمین این قسمت ها سست بوده و بسختی قابل تردد است به گونه ای كه در برخی از مواقع انسان تا زانو در گل فرو می رود.

گذشته از چولان و نیزار،‌نخلستان بزرگی در ساحل خودی و دشمن كه عمق آن بین 2 تا 5 كیلومتر متغیر است وجود دارد. این نخل ها، بوسیله كانال و نهرهای مصنوعی عمود بر اروند، در حالت مد آبیاری می شوند. همچنین زمین اطراف نخلستان ها اغلب سست می باشد و تنها در مناطقی كه زمین از سختی لازم برخوردار بوده جاده احداث شده است. علاوه بر این قابل ذكر است كه امكان آتش سوزی در نخلستان ها بسیار زیاد می باشد.

- عوارض مصنوعی

گذشته از آنچه كه پیرامون مواضع و استحكامات دشمن در مباحث گذشته ذكر گردید، در این قسمت تنها به موقعیت جاده ها و برخی از تأسیسات صنعتی دشمن و نیز شهر فاو اشاره می شود:

در منطقه عمومی والفجر8 در خاك عراق سه جاده وجود دارد كه به ترتیب عبارتند از:

1- جاده فاو – بصره به طول 91 كیلومتر

2- جاده استراتژیك فاو – بصره به طول 82 كیلومتر

3- جاده فاو – ام القصر به طور 50 كیلومتر

سه جاده موجود در منطقه، شهر فاو و منطقه بندری آنرا به جنوب شهر بصره متصل می نماید.
شهر مسكونی فاو، اسكله های آن (چهار چراغ، معامر و قشله) و نیز تأسیسات صنعتی و نفتی این منطقه، تماماً پس از جنگ به لحاظ اینكه در معرض تعرضات هوایی و آتش توپخانه جمهوری اسلامی قرار داشتند، عملاً دچار ضایعاتی شده و قابل بهره برداری نیستن

[مرتضی کمیل]

ویژگی های نظامی و منطقه ای عملیات فاو

منطقه عملیاتی فاو موقعیت جغرافیایی آن،‌وضعیت ویژه ای را رویاروی فرماندهان عملیاتی سپاه قرار داده بود بدین معنا كه از سویی عوامل مثبت نوید پیروزی و پیدایش سرآغاز جدیدی را در جنگ می داد و از سوی دیگر موانع برجسته ای خودنمایی می كرد كه هركدام در جای خود می توانست نقش بازدارنده ای را در توقف كار و احیاناً عدم الفتح عملیات ایجاد نماید. در واقع این قسمت از معضلات بود كه اساساً منجر به پیچیدگی عملیات شده و ضرورت اتخاذ تاكتیك های ویژه ای را ایجاب می كرد.

الف: مزایای منطقه و ویژگی های مثبت عملیات

1-كوتاه بودن عقبه های خودی

در عملیات والفجر 8 برخلاف عملیات های خیبر و بدر كه عمدتاً عقبه های خودی طولانی بوده و طبعاً پشتیبانی و تدارك عملیات را با مشكلاتی مواجه می ساخت، عقبه های خودی می بایستی با حل معضل رودخانه اروند مرتفع می شد مشكلات عدیده ای كه در این زمینه وجود داشت یكی از عوامل مؤثر در ناتوانی ارزیابی دشمن نسبت به وقوع عملیات و توانایی رزمندگان اسلام در برقراری راه عقبه بر روی رودخانه اروند بود.

در واقع نزدیك بودن عقبه ها این امكان را می داد كه روی دشمن حتی اجرای آتش خمپاره داشته باشیم، همچنین فرماندهی بسهولت در منطقه حضور داشته و هدایت مستقیم تری را در رابطه با عملیات عهده دار گردد.

علاوه بر آن تسریع در تدارك نمودن نیروها و نیز سهولت در تخلیه شهدا و مجروحین، انتقال نیروهای دنبال پشتیبان، كاهش مسافت، پیاده روی نیروی خط شكن از نقطه رهایی تا شكستن خط و ... نقش تعیین كننده ای را در رقم زدن و ترسیم سرانجام عملیات دارا بود.

2-عدم تناسب زمین با مانور زرهی و آتش دشمن

چنانچه اشاره شد زمین منطقه بدلیل باتلاقی بودن، خصوصاً در فصل زمستان امكان بهره گیری كامل از زرهی را به دشمن نمی داد. به عبارت دیگر،‌دشمن علیرغم وسعت زمین منطقه عملاً قادر به بهره گیری از آن نبود و در نتیجه متكی برجاده های موجود در منطقه می شد كه این امر باعث محدود شدن میدان عمل و مانور نیروهای زرهی دشمن می گردید.

علاوه بر آنچه كه در مورد زمین منطقه ذكر شد، وجود كارخانه نمك نیز قسمت دیگری از معضلات دشمن در هنگام انجام پاتك بود. بدین معنا كه عارضه كارخانه نمك به وسعت 60 كیلومتر مربع امكان مانور زرهی دشمن را محدود به معابر خاصی می كرد و این امر با توجه به آتش خودی می توانست آسیب های عمده ای را بر پیكر سازمان رزم عراق وارد نماید.

از سوی دیگر نظر به حجم آتش دشمن در گذشته چنین پیش بینی می شد كه با توجه به لحاظ نمودن مسئله غافلگیری آماده نبودن زمین دشمن و نداشتن مواضع توپخانه و محدودیت های دیگر و نیز وجود هدف های مختلفی كه در معرض توپخانه دشمن وجود داشت و اجرای آتش ضد آتشبار، عملاً توپخانه دشمن كارآیی عمده ای را نداشته باشد.

3-پوشش مناسب پدافند هوایی منطقه

تكهای ممانعتی هوایی دشمن كه معمولاً از صبح روز اول عملیات آغاز می شود اساساً با هدف عقبه ها و نیز خطوط مقدم و به منظور برهم زدن آرایش نیروهای خودی و نیز تهدید موفقیت های بدست آمده می باشد. از این رو چنین پیش بینی می شد كه با توجه به شكل منطقه و اینكه دشمن، محدود به نوع خاصی از مانور هوایی خواهد بود می توان با آرایش مناسب سلاح های ضد هوایی،‌بر خلاف تصور دشمن، جنگنده های آنرا هدف قرار داد و تلاش های هوایی او را خنثی نمود.

4-تسلط آتش بر روی خطوط و عقبه دشمن

حضور و گسترش ما در شرق اروندرود، براحتی اجرای آتش انبوه همراه با دیده بانی بر روی عقبة‌دشمن –از جنوب بصره تا خطوط مقدم، به طول 70 كیلومتر و نیز پس از آن – را میسر می نمود. تحقق این امر با توجه به اینكه برخلاف ذهنیت و باورهای دشمن بود،‌در بطن خود تأثیرات قابل ملاحظه ای در تقویت روحیه نیروهای خودی و پشتیبانی تك و نیز ایجاد ضعف و تزلزل در دشمن را – با برهم زدن آرایش و سازمان نیروهایش به هنگام حركت به سمت هدف و نیز زمان شروع پاتك - به دنبال داشت.

5-امكان حفظ غافلگیری

نظر به اینكه اساس و ویژگی عملیات والفجر8 عبور از رودخانه، شكستن خط دفاعی و نیز تأمین منطقه بود، لذا دشمن حداقل در شرایط كنونی، جمهوری اسلامی را فاقد چنین توانایی هایی در آنجا عملیات می دید و این امر نقش مؤثری را در انحراف ذهن دشمن نسبت به انجام عملیات در این منطقه داشت. از سوی دیگر اجرای طرح فریب در مناطقی دیگر از جبهه، تأثیری قابل ملاحظه،‌در مسئله غافلگیری ایفا می كرد.

6-محدود بودن زمین و عمق كم هدف

نظر به اینكه اهداف تعیین شده برای یگان های عمل كننده در عمق كمی قرار داشت نیروها به راهپیمایی و تلاش محدودتری برای دست یابی به اهداف خود نیاز داشتند، مضافاً اینكه اهداف تعیین شده در مدت زمان كمتری تأمین می شد. همچنین با حفظ توان و انسجام نیروها، عملاً تعمیق عملیات، عبور یگان از یگان،‌مقاومت مناسب تر در مقابل پاتك های دشمن بازسازی یگان ها و ... با قوت بیشتری قابل تحقق می باشد.

ب: موانع منطقه ای و نظامی

1-رودخانه اروند

در میان تاكتیك های مختلف عملیاتی و شیوه های گوناگون رزم، عملیات آبی – خاكی خصوصاً عبور از رودخانه پیچیده ترین نوع تحركات نظامی است، آن هم در رودخانه ای با مشخصات اروند كه دارای جریان جزر و مد شدید در ساعت شبانه روز است عرض رودخانه بین 500 تا 2000 متر متغیر است و همچنین آغاز و پایان جزر و مد دارای مشخصات ویژه ای می باشد چنانچه در یك زمان شدت جریان آب در ساحل،‌وسط، سطح و عمق رودخانه متفاوت است لازمه عبور از چنین رودخانه ای انجام محاسبات دقیق بر روی جریان آب، اتخاذ تاكتیك های مناسب در عبور نیروهای پیاده و شكستن خط، طراحی عبور وسایل سنگین،‌ساحل سازی برای نقل و انتقالات و نصب پل های مناسب را می طلبید و این امر با توجه حساسیت های عملیات نیاز به دقت و رعایت حفاظت، توأم با سرعت عمل داشت.

2-آماده نبودن عقبه های خودی

از آنجایی كه در غرب رودخانه اروند بر خلاف سایر مناطق عملیاتی، تا قبل از والفجر8 تهاجمی از سوی نیروهای خودی و دشمن صورت نگرفت، زمین منطقه مورد نظر دست نخورده و بكر باقی مانده بود و طبیعی به نظر می رسید كه نیازمند تلاشهایی قابل ملاحظه در زمینه كارهای مهندسی باشد.

گذشته از این وجود نخلستان در حدفاصل بین رودخانه اروند و بهمن شیر كه محل استقرار عقبه های خودی بود،‌احتیاج به كار شدید مهندسی داشت حال آنكه به لحاظ تسلط دیده بانهای عراقی بر روی منطقه و تعارض آن با امر حفاظت،‌عملاً سرعت كارگرفته می شد. مضافاً بر اینكه جزیره آبادان به دلیل شرایط جوی و نوع خاك آن برای اقدامات مهندسی مناسب نبود و می بایست با حجم بسیار گسترده ای از سایر مناطق، خاك مورد نیاز به وسیله كمپرسی به منطقه حمل می شد.

وضعیت یادشده مشكلات عدیده ای را در پیش روی قرارگاه مهندسی قرار داده بود چراكه می بایست از یك سو ملاحظاتی را در زمینه حفاظت رعایت كند و از سوی دیگر حجم رو به افزایش كار مهندسی را پاسخ گو باشد. در همین زمینه،‌قرارگاه مهندسی برای عملیات اصلی، نزدیك به 500 پروژه طرح فریب در سایر عملیاتی را در دست اقدام و اجرا داشت.

3-حضور اطلاعاتی دشمن در منطقه

یكی از موانع عمده رعایت غافلگیری، حضور دشمن در منطقه جهت كسب اطلاعات بود كه در این زمینه از عوامل زیر سود می برد.

الف: دیده بانی: وجود دكل های 42 متری و 100 متری در منطقه این امكان را به دشمن می داد كه كلیه جاده های موجود در منطقه به خصوص جاده حاشیه های رودخانه اروند و جاده های عمود بر آن را زیر دید داشته باشد و كلیه نقل و انتقالات و اقدامات مهندسی را ثبت نماید.

ب: گشتی های شناسایی كه عمدتاً وظیفه آنها ثبت تغییركمین های خودی است.

ج: گشتی های شناسایی در عمق كه به وسیله غواص صورت می گیرد.

د: عكس هوایی: دشمن به طور متوسط هفته ای یك بار عكس هوایی از منطقه تهیه می نمود. همچنین با استفاده از ماهواره های اطلاعاتی غرب كلیه تغییرات در سطح زمین جاده، مواضع توپخانه، بنه مهمات، محل قرارگاه و ... را ثبت می نمود.

ه: رادار رازیت: بدین وسیله دشمن نقل و انتقالات موجود بر روی جاده های پشت نخلستان را تا اندازه ای ثبت می نمود.

و: جاسوسی عوامل ستون پنجم: تردد افراد در منطقه عملاً این امكان را به دشمن می داد كه به اشكال گوناگون با استفاده از عناصر نفوذی، اخبار و اطلاعات لازم را جمع آوری نماید.

ز: شنود: دشمن با استفاده از دستگاه های مختلف استراق سمع این امكان را دارد كه از طریق شبكه های ارتباطی خودی، اطلاعاتی را بدست آورد.

4- نیاز به امكانات ویژه و مناسب

نظر به پیچیدگی های عملیات می بایست امكانات خاصی تدارك می شد كه عمدتاً مبتنی بر طراحی های ابتكاری بود. فی المثل نصب پل بر رودخانه اروند یكی از مشكلات مهم عملیات محسوب می گردید و برای آن منظور پل های استاندارد و مخصوص از بازارهای دنیا تهیه می شد كه این امر با توجه به معضلات عدیده ای كه وجود داشت امكان پذیر نبود. در نتیجه به بهره گیری از تجارب گذشته (خصوصاً عملیات خیبر) و استفاده از امكانات موجود، پل های مورد نیاز در داخل تهیه گردید.

5- تهاجم شیمیایی دشمن و معضلات آن

تك شیمیایی دشمن در منطقه عملیاتی كه عمدتاً پس از احساس ناتوانی صورت می گیرد قابل پیش بینی بود و چنین به نظر می رسید كه بایستی تدابیر لازم جهت كاهش تأثیرگذاری تهاجمات شیمیایی دشمن اتخاذ شود، زیرا وجود نخلستان منجر به نشت گاز شیمیایی در داخل نخل ها شده و طبعاً جریان باد به راحتی قادر به جابجایی آن نخواهد بود.

[مرتضی کمیل]

پاره ای از تدابیر عملیاتی

فرماندهان عملیاتی سپاه مبتنی بر محسنات و مزایای منطقه و نیز رویارویی با حجم انبوهی از معضلات و مشكلات موجود،‌تدابیر متعددی را اتخاذ نمودند كه پاره ای از آنها به شرح زیر می باشد.
1- طرح های حفاظتی تأمین و فریب
2- مهیاسازی منطقه
3- طراحی عملیات
4- تاكتیك های جمع آوری اطلاعات
گذشته از موارد فوق مسائل دیگری در زمینه مخابرات،‌تبلیغات، استتار و اختفاء و نیز نقل و انتقالات صورت گرفت كه در ادامه بحث به آنها اشاره خواهد شد.
1-طرح های حفاظتی تأمین و فریب
دستیابی به اصل غافلگیری عمدتاً متكی بر رعایت حفاظت و اجرای طرح های فریب و نیز لحاظ نمودن سرعت عمل و تاكتیك های ویژه و ابتكاری می باشد. نظر به تلاش های دشمن در زمینه كسب اطلاعات و در اختیار داشتن منابع داخلی، نظیر منافقین و از سوی دیگر نحوه آمادگی نیروهای خودی كه توأم با بسیج گسترده نیرو است، طبعاً دستیابی به غافلگیری نیازمند حل معضلات متعدد و گذر از فراز و نشیبهای متفاوتی می باشد.
بدین منظور علاوه بر رعایت حفاظت تدابیری جهت فریب دشمن بویژه، در زمینه ‌تردد نیروها اتخاذ گردید.
اجرای فریب در كنار اقدامات حفاظتی به یك معنا تأثیرگذاری بیشتر حفاظت و بالطبع رعایت غافلگیری است.
براین اساس و مبتنی بر آن باور داشت كه دشمن نسبت به هور و از سوی دیگر فقدان قابلیت های لازم از نظر نظامی و تكنولوژیك جهت عبور از رودخانه اروند، عمده ذهنیتش معطوف به این منطقه (هور الهویزه) می شد.
در نتیجه تصورات دشمن نسبت به تحركات خودی و شواهد و قرائن موجود در غرب اروند نشانگر تأثیرگذاری رعایت حفاظت و اجرای طرح فریب بود كه این امر به منزله خنثی نمودن تمامی برتری ها و امكانات تكنولوژیك دشمن در زمینه كسب اطلاعات بود. چنانچه در نزدیكی عملیات والفجر8 نقل و انتقالاتی از دشمن صورت گرفت كه دقیقاً نشانگر غافلگیر شدن او بود. فی المثل در جلسه ای كه در لشكر16 عراق منعقد شد،‌ قسمتی از توپخانه های موجود در منطقه عمومی اروند به منطقه عمومی شرق دجله (هور) منتقل گردید.
علاوه بر این عدم انجام تك های ممانعتی هوایی دشمن در غرب اروند، با توجه به تاكتیك های آن در بازدارندگی و برهم زدن سازمان نیروها بوسیله حمله هوایی چنین می نمایاند كه دشمن منطقه فاو را به عنوان محور اصلی عملیات درك ننمود زیرا در غیر این صورت از تاكتیك همیشگی خود مبنی بر بمباران پراكنده مواضع و عقبه ها استفاده می كرد.
2-مهیاسازی منطقه
قرارگاه مهندسی در امر مهیا سازی منطقه عمدتاً عهده دار اجرای چند مأموریت بود:
الف – ساختن جاده های مواصلاتی در عقبه و اتصال آن به شبكه های سراسری، احداث بیمارستان صحرایی و شیمیایی،‌ساخت مواضع موشك های زمین به هوا، پد هلی كوپتر،‌ایجاد مواضع توپخانه، احداث قرارگاه ها، بنه های تداركاتی و ... قسمتی از تلاش های مهندسی را تشكیل می داد.
ب – عبور از رودخانه اروند، گره اصلی عملیات والفجر 8 را تشكیل می داد و با توجه به شرایط زمین و سواحل نامناسب خودی و دشمن وجود موانع در ساحل، می بایست اقداماتی صورت می گرفت كه شرایط مناسبی برای عبور از موانع فراهم آید و همچنین وسایلی ابداع و ساخته شود تا عبور نیرو و امكانات را تسهیل نماید.
ج – به منظور تثبیت و تأمین منطقه تصرف شده كه در واقع نیمی از عملیات را تشكیل می دهد دو مسئله عمده در نظرگرفته شد یكی،‌ایجاد موانع به منظور جلوگیری از پیشروی دشمن مانند: كندن كانال و احداث خاكریز و دیگری ساخت وسائل و ابزاری (مانند سنگرهای انفرادی) كه نیروهای در خط را در مقابل آتش دشمن حفظ كند.
گرچه حجم عظیم كار با سرعت لازم تناسب نداشت اما برادران مسئول توانستند با اتخاذ تدابیر مناسبی به این امر مهم دست یابند بگونه ای كه تنها در امور جاده سازی اقدامات انجام شده از راندمان زیر برخوردار بود:
-احداث جاده در داخل نخلستان از حاشیه اروند تا خسروآباد 350 كیلومتر
-احداث جاده و پد بهمن شیر تا خسروآباد 70 كیلومتر
-احداث جاده از قاسمیه تا دهانه اروند رود 8 كیلومتر
-احداث جاده از بهمن شیر تا جاده آبادان 35 كیلومتر
-احداث جاده از چویبده به قفاص در شرق بهمن شیر 10كیلومتر
-اسفالت جاده آبادان – چویبده در شمال بهمن شیر 60 كیلومتر
-اسفالت جاده آبادان – چویبده در جنوب بهمن شیر 50 كیلومتر
بنابراین جمع كل كار احداث جاده تا قبل از عملیات والفجر 8 در منطقه اروند، بالغ بر 473 كیلومتر و ترمیم اسفالت جاده های موجود 110 كیلومتر بوده است.
3-طراحی عملیات
عملیات والفجر8 در زمینه طراحی مانور و اتخاذ تاكتیك های عملیاتی، عمدتاً چند مسئله را رویاروی خود داشت:
الف – عبور از رودخانه (پیاده و وسائل سنگین مهندسی، زرهی)
ب – شكستن خط دفاعی دشمن كه در ساحل رودخانه و همراه با موانع و استحكامات بود.
ج – پاكسازی نخلستان و جنگ در شهر
د- مراحل پیشروی و پدافند
عبور از رودخانه (پیاده) و شكستن خط، اساساً یك موضوع عمده را تشكیل می داد زیرا لازمه شكستن خط عبور از رودخانه بود.
الف و ب – عبور از رودخانه و شكستن خط
بحث عبور شامل سه مرحله می شد: عبور غواص و قایق و شكستن خط، عبور یگانهای مانوری با قایق ها و دیگر وسایل شناوری و در آخر پس از تأمین سرپل تصرف شده در ساحل رودخانه، عبور وسائل سنگین صورت می گرفت.
همچنین عبور از رودخانه به لحاظ تسلط دشمن بر روی آب و نیز جریانات مختلفی كه آب رودخانه داشت. نیازمند شرایط خاصی بود. به هنگام تك می بایستی نهرهای عمود بر رودخانه اروند، مملو از آب باشد تا پشتیبانی یگان های مانوری بوسیله قایق امكان پذیر گردد و همچنین نیروها بتوانند در ساحل دشمن از موقعیت مناسبی برای سازماندهی برخوردار باشند و با آرایش مناسب و به صورت منسجم به خطوط بعدی دشمن تهاجم نمایند.
شكستن خط دشمن در ساحل رودخانه اروند به دور از مشكلات نبود؛ لذا تدابیر مختلفی در نظر گرفته شد تا توقفی در آن حاصل نشود. بدین معنا كه قایق های تیزرو و آتش ساحلی، كه از سلاح های مختلف تشكیل شده بود، برای شكستن خط منظور گردید.
مأموریت نیروهای خط شكن در موج اول كه اساساً بوسیله غواص صورت می گرفت خاموش كردن تیربارهای دشمن، راهنمایی و هدایت موج های دوم به معابر وصولی كه از دشمن پاكسازی شده بود، بازنمودن معابر و نیز در اختیارگرفتن ساحل خودی و تأمین آن به منظور استمرار «تك» بود.
در این زمینه مشكلات متعددی وجود داشت مانند نفوذ آب به داخل سلاح های انفرادی، مشكلات عبور نیرو و تجهیزات از رودخانه. فقدان چولان به منظور پوشش در بعضی از مناطق و بالطبع عدم امكان استتار و اختفاء و ... كه تماماً طی تلاشهای مستمر و پرحجمی كه صورت گرفت با اتخاذ تدابیر مناسب برطرف گردید.
ج- پاكسازی
پاكسازی دشمن در منطقه عملیات، كه عمدتاً پوشیده از نخلستان بود به منظور از میان برداشتن هرگونه مقاومت های پراكنده و یا متمركز دشمن و در نتیجه امكان تثبیت و تأمین منطقه تصرف شده، انجام می گرفت.
گذشته از این پاكسازی مناسب دشمن و نابودی هرگونه آثار حضور دشمن در منطقه، عملاً زمینه ساز تحقق مراحل بعدی عملیات محسوب می شد، البته بازپس گیری منطقه از سوی دشمن مشكلات زیادی را در برداشت زیرا كه امكان مانور زرهی در نخلستان محدود و متكی به جاده بود و نیروی پیاده دشمن نیز بعلت فقدان روحیه لازم برای جنگ تن به تن توانایی رویارویی با رزمندگان ما را نداشت.
د-مراحل پیشروی و پدافند
مرحله اول- پس از عبور و شكست خط و پاكسازی نخلستان عملاً مرحله اول با دستیابی به شهر فاو و پایگاه موشكی به پایان می رسید، براین اساس به منظور ادامه عملیات،‌چنین تدبیر شده كه استفاده مطلوب از عوارض طبیعی و مصنوعی صورت گیرد. مضافاً بر اینكه امكانات غنیمتی از دشمن تا اندازه ای نیازمندی های تعجیلی در وضعیت اولیه عملیات را مرتفع می ساخت لكن از این به بعد مسئله اساسی عبور وسائل سنگین بود كه می بایست صورت می گرفت.
مرحله دوم – پس از مرحلة‌اول می بایستی سه راهی تقاطع مقابل شهر فاو حفظ می شد تا از هرگونه رخنه احتمالی دشمن به شهر جلوگیری به عمل آید.
مرحله سوم- در این مرحله عمدتاً تلاش های مهندسی در ایجاد مواضع مناسب جهت رویارویی با پاتك های دشمن و تشكیل خط مناسب در نزدیكی كارخانه نمك، منظور شده بود. در این میان به تناسب اولویت ها و اهمیت زمین منطقه كه نحوه خاصی از پدافند را به نیروهای خودی دیكته می نمود، تدابیر مناسبی اتخاذ گردید.
همچنین قابل ذكر است كه در این میان طرح های متعدد پدافندی، شیوة‌خاصی از پدافند بنام «دفاع عاشورایی»‌اتخاذ شد كه نام آن خود نشانگر عزم راسخ رزمندگان در حماسه آفرینی و نیز حفظ منطقه تصرف شده، به هرشكل ممكن بود.
بدین قرار بر اساس وضعیت منطقه و جاده های موجود،‌محورهای مختلفی با فرماندهی مشخص در نظر گرفته شد تا نیروها،‌از انسجام مناسب تری در مقابل پاتكهای دشمن برخوردار باشند.
علاوه بر این احداث خاكریزهای مختلف، كه نقش مؤثری در بازدارندگی پاتك های دشمن داشت، در نظر گرفته شد.
ه- عبور وسایل سنگین
تحقق مراحل عملیات و نیز تثبیت و تأمین منطقه تصرف شده اساساً بستگی به مسئله عبور وسائل سنگین داشت كه طبیعتاً با مشكلاتی همراه بود. بدین جهت، به منظور حل معضلات عبور وسایل سنگین بحث و بررسی های متعددی صورت گرفت كه قسمتی از آن عمدتاً در زمینه های:
تأثیرات موقت جزر و مد،
محورهای عبور،
محل تخلیه،
ساحل سازی جهت بارگیری،
میزان عبور،
مدت زمان بارگیری،
و نحوة‌استتار وسایل عبور در روز بود.
عبور وسایل سنگین به سه مسئله اساسی بارگیری، حمل و تخلیه، اتكاء داشت. در این زمینه امكانات گوناگون مانند صفحه پی.ام.پی، طارق، هاور كرافت، دوبه و... در نظر گرفته شد كه پس از آن، ساحل سازی و نصب پل در اولویت های بعدی قرار داشت.
البته ساحل دشمن در دو نقطه به دلیل آمادگی لازم، مشكل خاصی را نداشت لیكن در ساحل خودی می بایستی تلاش های لازم انجام و تدابیر مناسب اتخاذ می گردید، از آن جمله می توان،‌پهن كردن فرش باتلاقی، كارگذاردن سطحه، تراورس، گاویون، نخل، پل خیبری 2 و ... در كنار اروند را نام برد.
گذشته از این 4 نوع پل‌،‌كوثری (سبك نفررو) – خیبری 1 و 2، طرح خضر و پل دوبه ای طراحی و تهیه گردید.
و – پشتیبانی عملیات
امر پشتیبانی به دو مبحث، «پشتیبانی رزمی» و «پشتیبانی خدمات»‌تقسیم می شد.
نیروی هوایی جمهوری اسلامی در عملیات والفجر8 با پیشنهاد سپاه پاسداران قرارگاهی را تحت عنوان «رعد» با فرماندهی شهید بابایی ایجاد نمود كه در كنترل عملیاتی فرماندهی كل سپاه در صحنه نبرد بود و بر این اساس مأموریت های زیر به آن ابلاغ گردید:
1- پشتیبانی نزدیك با حمله هوایی به دشمن
2- پدافند هوایی منطقه و مقابله با حملات هوایی دشمن
3- تخلیه مجروحین از فرودگاه های عقبه
4- تهیه عكس هوایی از وضعیت دشمن
همچنین به منظور كسب آمادگی لازم به تناسب مأموریت واگذاری، مانورهای متعددی توسط این قراردگاه صورت گرفت و چنانچه ذكر شد قسمتی از مأموریت قرارگاه رعد تأمین پدافند هوایی منطقه بود كه در این زمینه سپاه پاسداران و نیروی هوایی به طور مشترك در زمینه بكارگیری امكانات موجود هماهنگی های لازم را ایجاد كردند.
آنچه كه اساساً ضرورت پدافند هوایی را روشن نمود و منجر به اتخاذ تدابیر فوق شد، تجربه عملیات بدر و تلاش های دشمن در اثبات برتری هوایی خود بود.
بر این اساس و به منظور برخورد جدی تر با امر پدافند هوایی عملاً روش های مناسبتری گزینش شد و بدنبال آن انواع مختلف سلاح های ضد هوایی از جمله‌: سایت موشكی، ‌انواع توپ های ضد هوایی و ... عملاً به گونه ای تنظیم شد تا دشمن در ارتفاع بالا در تیررس موشك زمین به هوا و در ارتفاع پایین بوسیله سلاح های ضد هوایی مورد اصابت قرار گیرد.
همچنین قابل ذكر است كه وجود عناصر ارزشمند و ایثارگر جهاد خودكفایی نیروی هوایی نقش برجسته ای را در امر سازماندهی و به كارگیری مناسب سلاح های ضد هوایی ایفا نمود.
همانند قرارگاه رعد نیروی هوایی، قرارگاهی تحت عنوان «شهید سلیمان خاطر» توسط پرسنل و عناصر هوانیروز با مأموریت های زیر تشكیل شد:
1- ترابری نیرو و تجهیزات
2- حمل مجروحین
3- هلی برد نیرو در صورت لزوم
4-پشتیبانی آتش نزدیك
قابل ذكر است كه قبل از عملیات،‌با توجه به مأموریت محوله، آموزش های لازم و مانورهای متعدد برای آمادگی بیشتر،‌توسط این قرارگاه انجام گرفت. و بدین ترتیب بود كه توانستند تلاش های چشمگیر و ایثارگرایانه ای را انجام دهند.
-لجستیك و تداركات
همزمان با طراحی عملیات والفجز 8 و مشخص تر شدن ضرورت پشتیبانی عملیات، كمیسیون ویژه ای در هیئت دولت،‌متشكل از وزارت خانه های مختلف، راه و ترابری،‌كشاورزی، نیرو،‌مسكن و شهرسازی،‌صنایع سنگین، صنایع و معادن، مخابرات، دفاع، جهاد سازندگی و سپاه پاسداران، تشكیل شد. پس از آن دو كمیته به نام «مهندسی رزمی» و «مهندسی صنعتی» بوجود آمد تا بصورت اساسی تری در امر جنگ مشاركت نموده و نیازهای موجود را برطرف نماید.
از جمله محسنات اقدام جدید دولت افزایش توان اجرایی مهندسی جنگ و فزونی یافتن كیفیت اقدامات مهندسی، به لحاظ به كارگیری تخصص ها و امكانات بالفعل و بالقوه موجود در وزارتخانه ها بود.
در پایان تنها به قسمتی از مأموریت های واگذاری به وزارتخانه ها اشاره می شود:
- وزارت نیرو:‌نصب دكل های مخابراتی و دیده بانی
- مسكن و شهرسازی: ساخت بیمارستان های متعدد، سایت و ...
- كشاورزی و راه و ترابری: جاده سازی وبازسازی و مرمت جاده های منطقه
-وزارت سپاه: ستاد فوریتها در رابطه با مهندسی صنعتی كه قسمتی از عمده ترین كارش پیگیری و ساخت طارق بود و قایق ها و ...
- وزارت جهاد:
- وزارت صنایع:‌ساخت دوبه ها
ز-طراحی آتش
عبور از رودخانه عمدتاً ضرورت بكارگیری از آتش را در ابعاد مختلف تعیین می نمود. بدین معنا كه برای عبور می بایست، سد آتش قوی و مناسبی در مقابل دشمن ایجاد گردد تا برای انتقال وسایل مهندسی ادوات، زرهی، ضد زره و توپخانه به آنطرف شط، فرصت مناسب ایجاد و بدین وسیله با انجام عملیات های تأخیری از سوی توپخانه، زمان لازم از دشمن گرفته شود.
علاوه بر این گسترش عمق و عقبه دشمن در عرض جبهه این امكان را به نیروهای خودی می داد كه در صورت داشتن آتش توپخانه سنگین در شمال منطقه تك،‌آسیب عمده و قابل توجهی را به یگان های دشمن كه در حال پاتك می باشند وارد نموده و سازماندهی و روحیه آنان را از هم بپاشد.
در این صورت نیروهای پاتك كننده قبل از رسیدن به منطقه درگیری صدماتی را متحمل شده و فاقد روحیه لازم برای جنگ می شدند.
در این میان طرح ریزی آتش عمدتاً بر روی جادة‌اول و نخلستان، زدن تقاطع جاده ها، اسكله چهار چراغ و شمال منطقه عملیاتی والفجر 8 منظور شده بود.
قابل ذكر است كه در این زمینه سه مشكل اساسی وجود داشت:
1- زمین منطقه
2- رعایت غافلگیری
3- كمبود امكانات
بدین معنی كه سستی زمین منطقه لزوماً نیازمند زیرسازی مناسب برای استقرار موضع توپخانه است و رعایت غافلگیری، عمدتاً باعث تأخیر در انتقال توپخانه ها و بنه های آنها می شد گذشته از این، تحویل و انتقال توپخانه های مورد نیاز در عملیات از نیروی زمینی جمهوری اسلامی – نظر به اینكه این نیرو برای عملیات در شلمچه و زید آماده می شد – مشكلاتی را در برداشت.
4- جمع آوری اطلاعات
فعالیت عناصر شناسایی با فاصله اندكی پس از عملیات بدر آغاز شد در این مدت اقدامات زیر صورت گرفت:
1- دیده بانی مستمر از فعالیت های گوناگون دشمن
2- تهیه شناسنامه نهرها و جاده ها و زمین منطقه خودی
3- تهیه نقشه و كالك منطقه
4- كنترل فعالیت های دریایی دشمن توسط رادارهای دریایی
گذشته از این شناسایی های لازم از زمین منطقه و تأثیرگذاری باران بر آن، طول و عرض و میزان فشردگی نخل ها، طول و عرض نهرها و تأثیر جزر و مد بر روی آن.
انواع مختلف جاده ها اعم از شنی، اسفالت، و نیز ارتفاع آن از سطح زمین، روییدنیهای كنار ساحل، وسعت و چگونگی گل و لای آن و تأثیرگذاری جزر و مد بر روی آن و ... صورت گرفت.
در این مدت عمدتاً در سه زمینه بطور مشخص اطلاعات لازم بدست آمد:
1- خط مقدم دشمن
2- موانع و استحكامات موجود در منطقه
3- مشخص نبودن معابر وصولی عملیات
-خط مقدم دشمن
خط مقدم دشمن به شكل دیواره ای در سرتاسر حاشیه اروند در حد تقریبی مد آب قرار داشت و ارتفاع آن بین 1 الی 2 متر متغیر بود. مواد تشكیل دهنده این خط در نقاط مختلف فرق می كرد ولیكن عمدتاً از خاك ریزه، كیسه گونی خاك، تنه درختان نخل و همچنین سنگرهای بتونی،‌تشكیل شده بود. علاوه بر این سنگرهای دیگری وجود داشت كه از الوار، پلیت و كیسه گونی پر از خاك احداث شده، فاصله آنها بین 20 تا 30 متر بود.
سنگرهای دشمن عمدتاً به گونه ای طراحی شده بود كه تسلط كامل بر روی آب و ترددهای احتمالی آن را فراهم می ساخت.
-موانع و استحكامات دشمن
دشمن بنا به استراتژی پدافندی اش كه عمدتاً پس از عملیات بدر اتخاذ نمود مبادرت به ترمیم و تكمیل مواضع خود در غرب رودخانه اروند از مقابل جزیره الرصاص تا رأس البیشه،‌كرد.
در این منطقه مواضع دشمن جهت ممانعت از نفوذ نیروی پیاده،‌عبور قایق و هاوركرافت و نیز پهلو گرفتن شناورهای سنگین، طراحی شده بود.
موانع دشمن عمدتاً از ابتدای ساحل و در میان گل و لای آغاز و تا سنگرهای رده دوم ادامه داشت. نیروهای دشمن غالباً در اوقاتی كه آب در حالت جزر بود در ساحل رودخانه كار خود را آغاز می كردند.
در این میان دشمن از انواع سیم خاردار رشته ای، حلقوی و فرشی در ردیف های مختلف و به اشكال متفاوت استفاده كرده و نیز شاخك های فلزی از نوع نبشی و میل گرد به شكل هشت پرهای مختلف معروف به خورشیدی، نصب نموده بود.
در بسیاری از نقاط مین های منور نیز تعبیه شده بود بدین شكل كه با نصب آن بر روی هشت پرهای فلزی،‌به صورت تله انفجاری عمل می كرد.
علاوه بر این دشمن در لابلای میادین مین و سیم خاردار سنگرهای كمین و استراق سمع،‌كه فاصله آنها از یكدیگر متفاوت و كمترین آنها به حدود 2 متر می رسید، قرارداده بود.
همچنین دیوار دفاعی جدیدی را از چزابه تا فاو احداث كرده بود كه در تبلیغات خود از آنها به نام «حصون» نام می برد.

[مرتضی کمیل]

شرح عملیات

در ساعت 10/22 دقیقه روز 20/11/64 توسط فرماندهی كل سپاه فرمان حمله با قرائت رمز عملیات صادر شد:
بسم الله الرحمن الرحیم
لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم. و قاتلوهم حتی لاتكون فتنه. یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهرا.
یگان های نیروی زمین سپاه پاسداران با پشتیبانی آتش طرح ریزی شده و شلیك بیش از هزاران گلوله،‌تهاجم خود را در محورهای مورد نظر آغاز و مبادرت به شكستن خط كردند.
با توجه به احتمالاتی كه در زمینه هوشیاری دشمن مطرح بود، شكستن خط،‌پاكسازی و گرفتن سرپل مناسب نقش اساسی را در تضمین موقعیت عملیات داشت. غواص ها می بایستی معابر را باز كرده تا نیروهای قایق سوار بتوانند از این معابر وارد ساحل دشمن شده و تا روشنایی صبح منطقه را جهت استحكام سرپل پاكسازی كنند. نحوة‌عكس العمل دشمن در لحظات اولیه عملیات و رویارویی با موج های گستره نیرو كه سراسر خط دشمن را مورد تهاجم قرارداده بودند، غیر منتظره و تعجب برانگیز بود،‌چنانچه از سوی یكی از فرماندهان دشمن به رده بالاتر وضعیت اولیه چنین گزارش می شود:
«دشمن (ایران) مانند سیل توسط قایق نیرو پیاده می كند و باز می گردد، اگر چاره ای نكنید احتمالاً می روند ام القصر را هم بگیرند، وضعیت ما بسیار بد می باشد».
دشمن در همان لحظات اولیه به دلیل گستردگی محورهای هجوم و انجام تك پشتیبانی «ام القصر» نسبت به عملیات احساس خطر می نماید. در این میان صدام به منظور آرام نمودن وضعیت و زایل كردن هراس نیروهای عراقی در پاسخ گزارش یاد شده می گوید: «مقاوم باشید،‌سه لشكر زرهی می فرستیم و ایرانی ها را شكست می دهیم».
گسترش وضعیت و تأمین هدف های عملیات در همان شب اول چنان غیر منتظره بود كه نیروهای پشتیبان می بایستی برای تأمین مراحل بعدی عملیات در صبح یا شب دوم عملیات به كار گرفته می شدند در ساعت 12 نیمه شب وارد منطقه شدند تا به سمت اهداف خود حركت نمایند.
پس از پاكسازی خط اول، در ادامه كار دو مسئله عمده در پیش روی رزمندگان قرار داشت: دور زدن و محاصره شهر و حضور در محور ساحلی واقع در جناح شمالی.
حضور در دو محور یاد شده، نقش مؤثری را در مقابله با پاتك های دشمن و نیز تثبیت و تأمین سرپل اولیه داشت. لذا دو لشكر پر توان و قدرتمند سپاه كه مأموریت دستیابی به اهداف فوق را داشتند،‌به منظور پاكسازی و الحاق خط اول،‌تلاش خود را شروع كردند. بدین ترتیب قبل از روشن شدن هوا و پس از درهم شكستن مقاومتهای ضعیف دشمن،‌یگان مأمور جهت تصرف شهر فاو، ابتدا با حضور در مدخل ورودی شهر به محاصره آن پرداخت.
در جنوب شهر فاو نیز یكی دیگر از یگان ها با طی نمودن مسافت زیادی در عمق، به صورتی باورنكردنی خود را به خور عبدالله رساند بطوری كه این امر موجب گردید شهر فاو از شمال و جنوب به محاصره رزمندگان درآید.
در محور شمالی شهر فاو در چند منطقه دو یگان عمل كننده به لحاظ رویارویی با دشمن و همچنین مشكلات عبور از اروند مقداری دچار كندی در حركت گردیدند. ولی منتهی الیه محور ساحلی كه كلید حفظ منطقه محسوب می شد، با خیز بلند نیروها به تصرف درآمد. ورود یگان بعدی كه برای تصرف خط كارخانه نمك در نظر گرفته شده بود موجب پیوستگی و تأمین خط پدافندی در مرحله اول گردید.
پیش بینی می شد در صبح عملیات، مناطقی كه جبهه را تهدید خواهد كرد، عمدتاً محورهای ساحلی و جاده استراتژیك فاو- بصره می باشد. بدین ترتیب با حضور در دو محور یاد شده، عملاً اطمینان خاطر لازم بوجود آم

[مرتضی کمیل]

پاكسازی و الحاق

پاكسازی جنوب شهر فاو و باقی مانده ‌نیروهای پراكنده و غیر منسجم دشمن،‌كه در منطقه به صورت سرگردان حضور داشتند دنبال می شد حضور پر قدرت نیروها پس از محاصره شهر فاو نیروها در محور ساحلی و نیز دستیابی به خور عبدالله در جنوب فاو،‌پاكسازی عناصر باقی مانده دشمن در رأس البیشه – كه بعضاً با مقاومت های پراكنده خود مشكلاتی را ایجاد می كردند- آغاز شد. بر این اساس ابتدا،‌رزمندگان با هجوم به تیربار دشمن در خط مقدم رأس البیشه آن را خاموش نموده، سپس به امر پاكسازی نخلستان شمال و جنوب شهر مبادرت ورزیدند. در نتیجه یگان مأمور به تصرف شهر فاو،‌پس از رفع موانع موجود و مقابله با مقاومت های پراكنده دشمن، توانست با انهدام مقر تیپ 111 و به اسارت گرفتن فرمانده آن، شهر را به صورت كامل پاكسازی كند.
همزمان با پاكسازش شهر و سایر قسمت های منطقه،‌چندین یگان به منظور ادامه عملیات، از مقابل شهر فاو، حركت خود را جهت اهداف مورد نظر و تأمین آن آغاز كردن و قبل از فرا رسیدن تاریكی شب ضمن انهدام دشمن تا دومین پایگاه موشكی پیشروی نمودند. در نتیجه تا پایان روز اول، رزمندگان موفق به تصرف شهر فاو،‌پاكسازی كامل منطقه و حضور در شمال فاو (محور ساحلی) شدند و بدین ترتیب مراحل اول و دوم عملیات انجام پذیرفت و اهداف مورد نظر با موفقیت تأمین گردید